موسسه صراط مبین

حـزب سـيـاسـی بـه گـروهـی از افـراد جـامـعه گفته می شود كه با اعتقاد و ايمان به برخی اصـول و داشـتـن هـدفهای مشترك در سازمانی به نام ( حزب ) گردهم آمده و از طريق قسمتهای مـخـتـلف بـا هـمـديـگـر ارتـبـاط مـسـتـمـر داشـته و می كوشند تا برای رسيدن به هدف و اجرای اصول مورد نظر خود حكومت را بطور مستقيم به دست گيرند.(353)

هـر چـنـد وظـيـفـه حـزب سياسی در ظاهر، شكل دادن به نگرشها و معتقدات پراكنده ، آشنا ساختن افـراد جـامـعـه بـه وظـايف خود و تشويق افراد به شركت در انتخابات ، پرورش ‍ رهبران آينده جـامـعـه و ... اسـت ، ولی در واقـع ، هـدف حـزب كـسـب قـدرت است ، كسب مستقيم قدرت سياسی يا مشاركت در آن .(354)

مفهوم گروه سياسی

گـروه ، واژه عـامـی است كه برای ناميدن هر گونه حزب و جمعيت و ... برگزيده شده است . در كشور ما اين واژه برای ناميدن هر گونه سازمان سياسی به كار می رود. چنانچه در قانون آمده است :

(كـليـه گـروهـهـا موظفند مرامنامه ، هويت ، هياءت رهبری خود و تغييرات بعدی آنها را به اطلاع وزارت كشور برسانند.)(355)

در نـظـام جـمـهـوری اسـلامـی ، ورود نـظـامـيـان در هـر گـونـه تـشـكـل سـيـاسی به طور كلی ممنوع است علل و انگيزه های اين ممنوعيت را در سه محور، ديدگاه رهبران ، قانون و پيامدهای ناهنجار ذكر می نمائيم .

ديدگاه رهبران

الف ـ امام خمينی (ره )

امـام خـمـيـنـی (ره ) بـه عـنـوان مـعـمـار انـقـلاب و نـظـام جـمـهـوری اسـلامـی دخـالت نـظـامـيان در مسائل سياسی و عضويت آنها در احزاب سياسی را امری نامطلوب دانسته ، بشدت نهی كرده است و بطور مكرر و مؤ كد بر دور بودن نيروهای مسلح از تحزب و گروه گرايی اصرار دانسته و فرموده است :

(اگـر ارتش يا سپاه پاسدار، يا ساير قوای مسلحه در حزب وارد بشود آن روز بايد فاتحه آن ارتش را خواند! در گروهها وارد نشويد ، در حزب وارد نشويد.)(356)

آن حـكـيـم فـرزانـه ، روی آوردن عـنـاصـر نـظامی به احزاب سياسی را سبب فرسايش و فساد سازمان نظامی و غير مجاز می داند و می فرمايد:

(اصـل حـزب وارد شـدن بـرای ارتـش ، برای سپاه پاسداران ، برای قوای نظامی و انتظامی ، وارد

شدنش جايز نيست ، به فساد می كشاند آنها را.)(357)

آن حـضـرت در زمان حيات خويش به توسط نمايندگانش در نيروهای مسلح بشدت از چنين كاری جـلوگـيـری كـرد و نـظـامـيـان را از آلوده شـدن به تحزب و گروه گرايی بر حذر داشت و با توجه به خطرات خانمان سوز آن ، در وصيت نامه سياسی ـ الهی خويش نيز اين پيام جاويد را به گوش همه رساند كه :

(وصـيـت اكـيـد مـن بـه قـوای مـسـلح آن اسـت كـه هـمـان طـور كـه مـقـررات نـظـام ، عـدم دخـول در احـزاب و گـروهها و جبهه ها است به آن عمل نمايند و قوای مسلح مطلقاً چه نظامی و چه انـتـظـامی و پاسدار و بسيج و غير اينها در هيچ حزب و گروهی وارد نشده و خود را از بازيهای سـياسی دور نگهدارند در اين صورت می توانند قدرت نظامی خود را حفظ و از اختلافات درون گروهی مصون بمانند.)(358)

ب ـ مقام معظم رهبری

مـقـام مـعـظـم رهـبـری نـيـز در سـخـنـرانـيـهـا و پـيـامـهـای مـكـرر خـود، نـيـروهـای مـسـلح را از داخـل شـدن در گـروهـهـا و تـشـكـلهـای سياسی منع نموده و از اين پديده به عنوان نوعی تعصب باندی و جريان فاسد كه بايد نابود شود. ياد كرده اند.

(... گروه گرايی يعنی تعصب باندی و اين خانمان سوزاست . بايد با سلاح معنويت ، اخلاق و نصيحت اين جريان فاسد را نابود كرد(359)

ايـشـان در جـای ديـگـر ارزش يـك ساعت ، سپاهيگری را) بالاتر از ساعتها گفتگوی سياسی بيهوده دانسته و معتقدند كه دخالت در جناحهای سياسی باعث تباهی نيروهای مسلح می شود.

(سـيـاسـت بايد به وسيله همه آحاد ملت ازجمله نيروهای نظامی فهميده شود و اما آنچه كه ممنوع اسـت ورود قـوای مـسـلح بـه دسـتـه بنديها و كارهای سياسی است ؛ زيرا دخالت در فعاليتها و جنجالهای سياسی نيروهای مسلح را تباه می كند.)(360)

بـا تـوجـه بـه ايـنكه كليه نيروهای مسلح تحت فرماندهی عالی مقام معظم رهبری قرار دارند و فـرمـانهای معظم له لازم الا جراست ، می توان استنباط كرد كه دستور ايشان مبنی بر عدم گروه گرايی ، در حكم قانون بوده و تخلف از آن مستحق مجازات می باشد.

قانون

يك فرد آگاه نمی تواند نسبت به موضوعات جامعه پيرامون خود، بی تفاوت باشد و همين امر باعث به وجود آمدن تفكرات و عقايد سياسی خاص در هر يك از افراد جامعه می گردد. اگر اين عـقـايـد سـيـاسـی بـه وابـسـتـگـی حـزبـی مـنـجـر شـود، داعـيـه كـسـب قـدرت و نـيـل بـه زمـامـداری را بـه دنـبـال دارد. حـال اگـر نظاميان به احزاب سياسی وارد شوند، نظام سـيـاسـی كـشـور تـحت الشعاع خشونت نظامی قرار می گيرد و چه بسا آنها در جهت تمايلات و گـرايـشـهـای خـاص سـيـاسی اعضای خود از امكانات و قدرت نظامی استفاده كنند. به همين جهت ، قـوانين جمهوری اسلامی عضويت و فعاليت نيروهای مسلح را در گروهها واحزاب سياسی ، ممنوع كرده است .

قـانـون اسـاسـی جـمـهـوری اسـلامـی ايـران احـزاب و گـروهـهـای سـياسی را مشروط به اينكه اصـول اسـتـقـلال ، آزادی ، وحـدت ملی ، موازين اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض ‍ نكنند، آزاد اعلام كرده است .(361)

قـانـون مـقـررا ت اسـتـخـدامـی سـپـاه ( عـدم عضويت و هواداری از احزاب و گروهها و سازمانهای سـيـاسـی ) و هـمـچـنـين نداشتن سابقه عضويت يا هواداری از احزاب و گروههای سازمانهای غير اسـلامـی ، التـقـاطـی ، الحادی و غير قانونی را شرط عمومی استخدام در سپاه دانسته و تاءكيد كرده كه ادامه عضويت آنها موجب اخراج از سپاه خواهد شد.(362)

از شرايط عمومی استخدام در ارتش جمهوری اسلامی عدم سابقه عضويت يا وابستگی به احزاب سـيـاسـی غـيـر قـانـونـی و يـا الحـادی و حـتـی احـزاب و گـروهـهـای سـيـاسـی مـجـاز مـی باشد.(363)

قـانـون نـيروی انتظامی نيز استخدام كسانی كه عضويت يا وابستگی به احزاب و گروهكها يا سازمانهای سياسی داشته باشند را ممنوع كرده است .(364)

پيامدهای ناهنجار تحزب در نيروهای مسلح

بـطـور كـلی ، دخالت نظاميان در مسائل سياسی و عضويت آنها در احزاب سياسی امری نامطلوب اسـت . مـهـمـتـريـن هـدف حـزب در اخـتيار گرفتن قدرت يا مشاركت در آن است ، در حالی كه وظيفه اصلی نيروهای مسلح ، حفظ استقلال و تماميت ارضی كشور و نظام جمهوری اسلامی است و اين دو با هم در تضادند. دخالت ، حمايت و تمايل نيروهای مسلح نسبت به گروههای سياسی ، مفاسد و معايب بسيار زيادی دارد كه برخی از آنها عبارت است از:

1 ـ تفرقه و درگيری در نيروهای مسلح

اسـتـقـلال نـيـروهای مسلح در برابر كليه احزاب و گروههای سياسی ، ضامن فعاليت نيروهای نـظـامـی در جـهـت اهـداف تـعـيـيـن شـده است و عضويت اعضای نيروهای مسلح در احزاب و گروههای سياسی تعهداتی را بر آنها تحميل می كند كه موجب سوء استفاده از قدرت نظامی كشور در جهت منافع و مقاصد سياسی حزب يا گروه خاص ‍ می گردد.(365)

زمانی كه نيروهای مسلح بتوانند در احزاب و سازمانهای سياسی شركت كنند، چنان نيست كه همه آنان به يك حزب واحد گرايش پيدا كنند؛(366) بلكه گرايش به احزاب مختلف ، سبب از بـيـن رفـتن وحدت و نظام و انضباط در نيروهای نظامی شده و در نهايت ، منجر به رويارويی آنـهـا بـا يـكـديـگـر مـی شـود، در نـتـيـجـه انـسـجـام و وحـدت سـازمـانـی و فـرمـانـدهـی آنـهـا مختل گشته و آنها نمی توانند وظايف اصلی خود را بخوبی انجام دهند.رقابت در كسب قدرت نيز مـيـان احـزاب سـيـاسـی ، امـری مـثـبـت و پـذيرفته شده است ، در حالی كه چنين پديده ای در بين نـظـامـيـان ، امـری منفی است و باعث می شود، اساس كار نظاميان را كه با وحدت و سلسله مراتب فرماندهی ميسر است ، به هم ريخته و موجب تفرقه و درگيری آنها شود.

امـام خـمـيـنـی ـ ره ـ مـبـتـلا شـدن نـيـروهـای مـسـلح بـه سـيـاسـت را مـثل مبتلا شدن انسانها به هرويين دانسته است . همانگونه كه هرويين انسان را بی اراده زندگی و هـسـتـی او را تباه می كند و عده ای ديگر برای او تصميم می گيرند، امور سياسی نيز اراده و نـظـم نـيـروهـای مـسـلح را مـخـتـل مـی سـازد، ابـتـدا بـاطن نيروهای نظامی را از بين برده و موجب پـوسـيـدگـی آنها می شود و سپس كسانی كه در متن سياست ، ورزيده شده اند، هر گروه را به يك طرف كشانده و بنيان نيروهای مسلح را به هم می زنند.(367)

2 ـ به كار گيری زور و خشونت برای رسيدن به قدرت سياسی

هـر چند نقش نيروهای نظامی را درسرنوشت قدرت سياسی نمی توان نا ديده گرفت ، ولی اين نـقـش بـايـد به عنوان پشتيبان سياسی در پشت سر قانون اساسی قرار گيرد، نه اينكه آنها خود قدرت سياسی را به دست بگيرند.

بـا تـوجـه بـه پـيچيدگی قدرت سياسی ، نظاميان صلاحيت و توانايی لازم برای اين كار را ندارند. بعلاوه انحصار قدرت سياسی دردست آنها، مرگ آزادی و حقوق سياسی مردم و در نتيجه ضعف حيات سياسی جامعه را به دنبال خواهد داشت .(368)

انـگـيزه نظاميان در مسند قدرت ممكن است به بهانه های فساد هياءت حاكم ، جلوگيری از دخالت قـدرتـهـای بـيـگـانه ، واكنش دربرابر نارساييهای جامعه و ... باشد ولی همين حضور، بطور مـوقـت نـيـز، خـطـر بـروز اسـتـبـداد را بـه دنـبـال دارد، چـرا كـه آنـهـا مـمـكـن اسـت ابـتـدا قـول دهـند كه هر چه زودتر قدرت را به برگزيدگان مردم واگذار كنند، اما وقتی مدتی بر سـر قـدرت مـانـدنـد آن را تـرك نـكـنـنـد. و بـديـن تـرتـيـب ، اسـتـبـداد طـولانـی شـكـل گـيـرد. آنـهـا مـمـكـن اسـت بـرای مـانـدن بـر سـر قـدرت دلايـل مـوجـهی مثل در خطر بودن استقلال ، ضرورت نظم و امنيت كشور و جلوگيری از هرج و مرج را بهانه قرار دهند.(369)

نتيجه به كار گيری زور و خشونت اين است كه ماءموريت اصلی نيروهای مسلح فراموش می شود و نـظـامـيـان سـيـاسی می شوند؛ يعنی آنها هستند كه حكومت می كننديا پشت پرده يك دستگاه غير نظامی را رهبری می كنند، مثل ارتش سودان كه نخست با كودتا حكومت را در دست گرفت . پس از مـدتـی و برای يك دوره ، حكومت را به غير نظاميان واگذار كرد و دو باره اداره كشور را در دست گرفت .(370)

البـتـه دخـالت نـظـامـيـان در مـسـائل سـيـاسـی تـنـهـا از طـريـق شـركـت در احـزاب سـيـاسـی شـكـل نـمـی گـيـرد، بـلكـه نـظـامـيـان مـی تـوانـنـد بـا در اخـتـيـار گـرفـتـن پـسـتـهـا و مـشـاغـل حـسـاس در رونـد مـسـائل سـيـاسـی كـشـور هـا مـؤ ثـر بـاشـنـد. بـرای مـثـال ، هـر چـند در كشورهای پاكستان و تركيه ، ورود به احزاب برای قوای مسلح ممنوع است ، ولی تـاريخ اين دو كشور گواه آن است كه در دورانهايی نظاميان وارد سياست شده و ايفای نقش كرده اند(371)

3 ـ مخدوش شدن فعاليت سياسی سالم در جامعه

دخالت نيروهای مسلح درسياست باعث به وجود آمدن جّو رعب و وحشت در فضای جامعه می شود. اين دخالتها، موقعيت سياسی ساير گروهها را تضعيف و فعاليت سياسی سالم در جامعه را مخدوش می سازد.

در صـورتی كه نظاميان حق ورودبه دنيای سياست را داشته باشند، با توجه به ابزاری كه در دسـت دارنـد، مـی تـوانـنـد ديـدگـاهـهـای خـود را بـه دولت تحميل كنند؛ چنان كه ساموئل آدامز(372) اظهار می دارد:

(بـه هـرحال يك ارتش ثابت به هر ميزان كه ممكن است در زمانی مورد نياز باشد، هميشه برای آزاديـهـای مـردم خـطرناك است . سربازان اين آمادگی را دارند كه خود را هياءتی مجزا از ساير شـهـر ونـدان بـپـندارند آنان همشيه سلاحشان را در دست دارند... بايد با چشم نگران مواظب چنين قدرتی بود.)(373)

روشـن اسـت كـه وقـتـی تـلاش نـظـامـيـان يـرای تـاءثـيـرگـذاری بـر سـيـاسـت بـاعث نگرانی سياستمداران و حتی شهروندان می شود، دخالت مستقيم آنها اين اضطراب و دلهره را دو چندان می سازد.(374)

از ديـد قانونگذار فعاليت و جهت گيری سياسی باجنگيدن و پاسداری از كشور سازگار نيست ، بـه هـمـيـن جـهـت بـحـث مـربـوط بـه قـوای مـسـلح در قـانـون اسـاسـی در فـصـل (قوه مجريه ) آمده است ؛ يعنی نيروهای مسلح اجرا كننده قوانين و مقرراتی هستند كه قوه مـقـنـنـه و ديـگـر مـراجـع صـلاحـيـتدار آنها را تصويب می كند. به عبارت ديگر، نيروهای مسلح ، سازمانهای اجرايی هستند، نه مرجع تصميم گيری به مفهوم سياسی آن .(375)

شـوكـت و اقـتـدار نـيـروهـای مـسلح به آن است كه همواره تمام مردم پشتيبان آنها باشند. گرايش نيروهای مسلح به گروهی خاص اگر چه با دخالت نظامی همراه نباشد، ليكن باعث می شود كه نـيـروهـای نـظامی از مردم فاصله بگيرند و بتدريج اعتماد آنها به نيروهای مسلح كم شود و در نتيجه ، به هنگام ضرورت نتوانند حمايت كليه اقشار مردم را به سوی خود جلب كنند.

4 ـ كاهش توان نظامی و فنی نيروهای مسلح

نظاميگری ، اصلی ثابت و تغيير ناپذير در نيروهای مسلح است كه از خصوصيات آن می توان بـه آموزش ، انضباط ، سازماندهی ، سلسله مراتب و ... اشاره كرد. بدون داشتن اين خصوصيات آن هـم بـه صـورت مـشـخـص و مـعـيـن ، نـمـی تـوان وظـايـف مـحـوله را بـخوبی انجام داد. برای مـثـال ، بـسـيـاری از جنگ افزارها در نيروهای مسلح بسيار فنی و پيچيده است و به كار گرفتن آنها نياز به گذراندن دوره های آموزش طولانی دارد و لازمه اين كار داشتن افرادی منظم ، دايمی و تمام وقت است .

جـامـعه شناسان معتقدند كه دخالت نظاميان در سياست دارای نتايجی بسيار منفی است ؛ زيرا آنها منابعی كه باعث پيشرفت صنعتی كشور می شود را جذب تداركات نظامی می كنند، با نيروهای فـعـّال جـامـعـه بـه مـقـابـله بـرمـی خـيـزنـد و در خـدمـت طـبـقـات ـ كه همان خودشان هستند ـ در می آيند.(376)

دخـالت نيروهای نظامی در احزاب ، باعث تفرقه در صفوف آنها شده و در نتيجه توان نظامی و تـكـنـيـكـی آنها كاهش می يابد. اين مساءله سبب می شود امنيت كشور بطور جدی تهديد شود و در مواردی حتی به تجزيه آن بينجامد.