موسسه صراط مبین

شماره سی چهارم : انسجام مذهبی در ایران و ارتباط آن با امنیت ملی

دین همواره به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های هویت‌یابی و هویت‌سازی موردتوجه نظام‌های سیاسی بوده است؛ خصوصاً کشورهایی که دارای تنوع قومی و نژادی و زبانی هستند بیشتر بر این مؤلفه تأکید دارند. جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست و با توجه به تنوع قومی و زبانی موجود در کشور، این مسئله نمود بیشتری یافته است. با توجه این‌که اکثریت‌قریب‌به‌اتفاق مردم ایران مسلمان هستند، به نظر نباید در این زمینه مشکلی در کشور وجود داشته باشد اما بروز بحث شیعه و سنی در داخل کشور که بعد از انقلاب اسلامی پررنگ‌تر شده، سبب شده تا نه‌تنها این عامل وحدت مورد خدشه واقع شود و کارایی لازم برای ایجاد اتحاد و انسجام را نداشته باشد بلکه تبدیل به یک تهدید امنیتی نیز بشود. اهمیت این موضوع تا بدان جا است که رهبر معظم انقلاب سال 1386 را با عنوان اتحاد ملی و انسجام مذهبی نام نهادند و بر اهمیت این موضوع صحه گذاشتند.
بروز اختلافات سیاسی و مذهبی و شکل‌گیری جریانات افراطی تکفیری در عراق و سوریه که قلم از تصویر کردن جنایات آنها قاصر است نشان داد که پروژه‌‌های خاصی توسط کشورهای غربی و در رأس آنها آمریکا برای جهان اسلام تدارک دیده شده است که هدف نهایی آنها ضربه زدن به کشورهای اسلامی و تضعیف آنها است. این پروژه‌ها که حاصل مطالعات و نشست‌های متعدد مؤسسات پژوهشی آمریکایی، ازجمله آمریکن‌اینترپرایز، شورای روابط خارجی، کارنگی، هرتینیج و چند دانشگاه دیگر آمریکایی است، بیشترین تمرکز را بر ایران دارند. در این پروژه، ایران هدفی سخت تلقی شده که حمله نظامی به آن و اشغال این کشور با هدف تغییر رژیم، امری ناممکن است، ازاین‌رو ایالات‌متحده برای مهار و تغییر رفتار جمهوری اسلامی ایران چاره‌ا‌ی ندارد جز روی آوردن به سیاست‌های مهار با جنگ سرد، جنگ روانی و تضعیف موقعیت و امکانات استراتژیک تا اثربخشی و کارایی داخلی و خارجی نظام جمهوری اسلامی را کاهش داده و زمینه فروپاشی از درون را مهیا کند. سوءاستفاده از احساسات مذهبی و برجسته کردن اختلافات مذهبی در کشور بخشی از راهبرد تضعیف نظام است؛ بنابراین پرداختن به موضوع انسجام مذهبی امری استراتژیک برای جمهوری اسلامی است که می‌تواند مقدمه همبستگی ملّی و منطقه‌ای است.
هرچند علما و بزرگان جهان اسلامی، اعم از شیعه و سنی، همواره کوشیده‌اند اختلافات خود را که جنبه اعتقادی دارد، با بحث و گفت‌و‌گوی علمی مورد مداقه و کنکاش قرار دهند و به‌شدت از تفرقه و دودستگی اجتناب کنند، اما با گذشت زمان، توطئه‌ها و تفرقه‌افکنی‌ها علیه دنیای اسلام بیشتر و موذیانه‌تر شده است. تشدید فرقه‌گرایی، بزرگ کردن اختلافاتِ نحله‌های مختلف اسلامی و وارد نمودن تهمت‌های نادرست به فرق مختلف ازجمله این تلاش‌‌هاست.
شماره جدید افق مکث با طرح این سؤال که «چگونه می‌توان انسجام مذهبی که یکی از ارکان امنیت ملی است را تقویت نمود و مسئولان چه نقشی در این امر دارند؟» به بررسی انسجام مذهبی و مؤلفه‌های مختلف آن و ارتباط آن با امنیت پرداخته است و درنهایت بازنگری در نظام مدیریتی کشور و غنی‌سازی امور دینی در کنار آگاه‌سازی جامعه را به‌عنوان راهبردهای تقویت انسجام مذهبی معرفی کرده است.

شماره سی سوم : فساد اداری و امنیت ملی در ایران

فساد اداری بنیان‌های سیستم حکومتی را سست و متزلزل و آینده سیاسی آن را تاریک می‌کند. رواج فساد در سیستم اداری و سیاسی، مانند موریانه‌ای عمل می‌کند که به‌تدریج استوانه‌های خیمه حکومت، نظیر اعتماد عمومی، کارایی و اثربخشی، رشد و توسعه همه‌جانبه، عدالت و امنیت را به‌شدت مختل می‌کند.
فساد اداری از چالش‌های اساسی دنیای امروز است که سلامت و موجودیت اجتماعات کوچک و حتی کلان انسانی، در سطح ملی و بین‌المللی را تهدید می‌کند؛ ازاین‌رو تلاش برای شناخت نظری و همه‌جانبه آن، گام اول در مسیر مبارزه با این آفت جامعه بشری است.
در ایران نیز تاکنون، بررسی‌های متعددی در این زمینه صورت‌گرفته که بیشتر به‌صورت یک‌بعدی به مطالعه عوامل ایجاد‌کننده فساد اداری با انواع فساد اداری با پیامدهای آن یا راه‌حل‌های مقابله با آن پرداخته‌‌اند و کمتر تحقیقی به بررسی جامع و یکپارچه آثار و نتایج فساد اداری بر امنیت ملی در جامعه پرداخته است؛ به‌گونه‌ای که کمبود چنین بررسی‌ها و مطالعاتی در این زمینه کاملاً مشهود است. به نظر می‌رسد، آنچه سبب موفقیت بیشتر در مبارزه با فساد اداری می‌شود، نگاه جامع به فساد اداری در ابعاد علل و عوامل، پیامدها و راهبردها و راهکارها است.
امروزه به واسطه گسترش ارتباطات و درهم تنیدگی سرنوشت ملت‌ها با یکدیگر و شکل‌گیری دهکده جهانی، لزوم مطالعه فساد و مبارزه با آن در سطح بین‌المللی ضروری می‌نماید؛ اما ازآنجاکه این مسئله از یک‌سو با فرهنگ و هنجارهای جامعه و از سوی دیگر با قوانین و مقررات آن، ارتباط پیدا می‌کند، بالطبع فساد اداری را نیز باید در بستر همان فرهنگ و شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، مطالعه کرد. در کشور ما که شالوده و کلیت نظام اداری و نیز فرهنگی غالب آن، اسلامی است، اكتفا به تحقیقات و پژوهش‌های بین‌المللی و اتکا به راهکارهای آنان، به‌تنهایی ثمربخش نخواهد بود؛ ازاین‌رو به مطالعات جامعه‌شناختی، سیاسی و اقتصادی در حوزه فرهنگی ایرانی-اسلامی نیاز است تا بتوان زمینه‌های شکل‌گیری فساد اداری و اسباب مقابله با آن را شناسایی و فراهم آورد. ضمن آنکه نمی‌توان از نتایج مطالعات و تجربیات و همکاری‌های بین‌المللی در این زمینه برای دستیابی به نتیجه مطلوب صرف‌نظر کرد؛ بنابراین سعی شده در این شماره از نظرات نخبگان حوزه و دانشگاه برای یافتن راهکارهای مبتنی بر آموزه‌های اسلامی نیز استفاده شود.

شماره سی دوم : ضعف اخلاق اجتماعی و امنیت عوامل پیامد ها و بایسته ها

اخلاق یکی از دغدغه‌های همیشگی جوامع بوده است. نگرانی از افت و خیز اخلاق و میزان پایبندی به اصول اخلاقی و نتایج ناگوار آن، سبب شده است حجم عظیمی از گفتارها و مکتوبات متفاوت، درباره این مؤلفه بنیادین انسانی شکل بگیرد. عالمان اخلاق، فلاسفه، روانشناسان، جامعه‌شناسان و سایر اندیشمندان حوزه‌های دیگر، فراخور رویکرد مورد نظرشان، اخلاق را از رویکرد خاصی مطرح کرده‌اند. مطالعه‌ مقایسه‌ای میان این رویکردها و تفاوت در نگاه‌ها، نشان می‌دهد موضوع اخلاق، واجد جنبه‌های کثیری است که هر یک از آنان در جای خود مهم و اساسی است. برخی از آنان به مبادی اخلاق و بنیان‌های نظری و مفاهیم اخلاق پرداخته‌اند. برخی دیگر به پیامدها و آثار فردی و اجتماعی عدم رعایت موازین اخلاقی توجه کرده‌اند. هم چنین گروهی اخلاق را در سطح فردی آن و گروه دیگر، اخلاق را در سطح جمع و اجتماع مد نظر قرار داده‌اند. این پژوهش قصد دارد اخلاق اجتماعی و تبعات امنیتی آن را مورد بررسی قرار دهد. مفهومی که می‌تواند ارتباط اخلاق اجتماعی و تبعات امنیتی ضعف اخلاق را نشان دهد نظم اجتماعی و همبستگی است.
آنچه باعث می‌شود جامعه به سمت نظم اجتماعی و همبستگی حرکت کند ارزش‌ها و هنجارهای حاکم بر آن جامعه هستند که حفظ آن بر عهده نهاد دین، نهاد خانواده و نهاد آموزش است. این سه نهاد نظام جامعه‌پذیری را در هر جامعه شکل می‌دهند و ضعف در این نظام ضعف اخلاق اجتماعی را منجر می‌شود. پیامدهای امنیتی ضعف اخلاق در کشوری همچون ایران که حاکمیت بر پایه‌های دینی استوار است، بسیار جدی است و می‌تواند به بحران مشروعیت نظام منجر شود. این شماره افق مکث همچون گذشته روش ترکیبی را برای مطالعات موضوعات مسئله محوری مانند موضوع شماره اخیر در پیش گرفته است تا در نهایت بتواند راهبردها و راهکارهایی کاربردی ارائه نماید.

شماره سی یکم : گسست نسلی در ایران

هیچ جامعه‌ای را نمی‌توان یافت که فاقد شکاف باشد؛ زیرا در هیچ جامعه‌ای نمی‌توان سنخیت کامل فکری و رفتارهای یکسان را یافت حتی در جوامع توتالیتر، دولت قادر به یکسان‌سازی افکار همه افراد جامعه نمی‌تواند باشد. با توجه به این که انسان‌ها متفاوتند، لذا دولت‌ها برای کاستن از فاصله نسل‌ها متوسل به جامعه‌پذیری می‌شوند؛ جامعه‌پذیری به معنی «آشنا شدن افراد و گروه‌ها با نهاد‌های اجتماعی و پذیرش زندگی اجتماعی به عنوان یک هنجار» و به دیگر معنی، جامعه-پذیری یعنی فرایند طولانی و پیچیده‌ای از یادگیری و زندگی کردن در جامعه می‌باشد. حال سوالی که مطرح است این است که آیا این فاسله یک امر طبیعی است یا غیرطبیعی و به تبع آن آیا در نسل‌های بعد از انقلاب شکاف به وجود آمده است و این شکاف چه میزان عمیق و غیر طبیعی است.
با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری، به نظر می‌رسد فاصله موجود بین نسل‌ها یک فاصله طبیعی باشد به این معنی که معمولاً نسل‌های جدید، بخش‌هایی از دیدگاه‌های نسل‌های قبلی را تعدیل می‌کنند یا تغییر می‌دهند و برخی مواقع این تغییر و تعدیل‌ها بسیار جدی است. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرزندان خود را نه برای امروز بلکه برای بیست سال آینده تربیت کنید؛ بنابراین، دگرگونی در نسل‌های جدید تا حد زیادی طبیعی خواهد بود. اما اگر فاصله نسل‌ها را به معنی شکاف و گسست نسل‌ها بدانیم که در آن تمام مفاهیم، گزاره‌ها، سلیقه‌ها و غیره به‌طور نا‌گهانی تغییر می‌یابند، هر چند در حال حاضر این اتفاق رخ ننموده است اما در صورت غفلت از موضوع این مساله به صورت بسیار حاد و جدی رخ خواهد نمود.
فاصله نسل‌هاى گوناگون در ايران پس از انقلاب، ناشى از دگرگونى ارزش‌هاى جهانى، و چالش و تقابل سه فرهنگ ايرانى، اسلامى و غربى است. به عبارت ديگر، فرايند شتابان جهانى‌ شدن، تقابل ايدئولوژى و گفتمان مدرنيسم و پست‌مدرنيسم و گفتمان دينى در جامعه، موجب بروز فاصله و گسست نسلى شده است. امروزه نسل سوم، كه دوران پيروزى و تثبيت انقلاب را درك نكرده و به دنيايى پا گذاشته كه همه چيز رنگ و بوى مادى به خود گرفته، ارزش‌ها تغيير پيدا كرده، آداب و رسوم و عرف تحت تأثير انقلاب اطلاعاتى متحول شده، همه چيز حتى سبك پوشش، رفتار اجتماعى و شيوه فكر كردن نيز حالتى متفاوت به خود گرفته است، با خطر جدى فاصله و گسست نسلى مواجه شده است. متاسفانه به دلایل مختلف روند جامعه‌پذیری ارزش‌های ایرانی، اسلامی به نسل جدید روند مثبتی نبوده است که این امر در آینده خطرآفرین خواهد شد.
بنابراین این شماره افق مکث با درک چنین اهمیتی سعی دارد تا اولا خطر بروز گسست نسلی در کشور را بیان کند و ثانیا راهبردهایی برای جامعه‌پذیری ارزش‌ها و نگرش‌های اسلامی، ایرانی فراهم آورد.

شماره سی ام : آسیب شناسی مکانیسم پاسخگویی به شبهات

دین، بخش جدائی‌ناپذیر انسان ایرانی و مهم‌ترین سرمایه جامعه ایرانی تلقی می‌شود که در برهه‌های مختلف تاریخی علاوه بر ثبات‌بخشی، موجب پویایی گروه‌های اجتماعی شده است. نگاهی به تحولات روی‌داده در دهه‌های گذشته مؤید نقش مؤثر دین در گذار جامعه از بحران‌ها و چالش‌های داخلی و منطقه‌ای است. شرط بقای هر نظامی، قابلیت انطباق‌پذیری و بازسازی خود با اقتضائات عصری و مکانی است. دین (به‌طور عام دین و به‌طور خاص اسلام) برای حفظ یا توسعه خود علاوه بر پوشش نیازها و مطالبات جامعه بشری، باید بتواند چالش‌های جدید را تبیین کند و به شبهات جدید پاسخ دهد؛ چراکه با توجه به ویژگی‌های ماهیتی خود –به عنوان خصلت تمایزبخش- با دیگر ساحات اجتماعی -که تحت عنوان ظرف یا محیط عمل می‌کنند- در ارتباط است؛ بنابراین همه ادیان، مجموعه‌ای نظام‌مند با عنوان «پاسخ‌گویی به شبهات دینی» دارند که برای تأمین نیاز مذکور عمل می‌کنند. بدیهی است میزان کارآمدی این زیرنظام، به بقا یا توسعه دین منجر شده و امروزه کارنامه دین نه به واسطه ظرفیت‌های درونی و اولیه آن بلکه به کارنامه این زیرنظام گره خورده است؛ به این معنا که کارنامه دین به عملکرد زیرنظامِ پاسخ‌گویی به شبهات دینی بسته شده است.
علاوه بر چنین وضعیتی (انطباق‌پذیری و پاسخ‌گویی به نیازهای جدید) که همه ادیان در آن شریک هستند، اسلام و جهان تشیع در وضعیت منحصربه‌فردی نیز گرفتار شده است. وقوع انقلاب اسلامی و پیکربندی نظام سیاسی و اجتماعی بر مبنای آن در پیدایی وضعیت مذکور اثرگذار بوده که به کنش و واکنش‌های منطقه‌ای و جهانی منجر شده است. هجمه‌ فلسفه‌های جدید به تفکر دینی، نهادهای دینی و مراجع دینی در راستای چنین وضعیتی قابل تبیین است. از این لحاظ شایسته است نظام شیعی در جامعه ایرانی برای افزایش کارآمدی و مقابله با چنین هجمه‌هایی به‌طور مداوم در پی بازسازی و رفع شبهات باشد.
گزارش حاضر با درک چنین اهمیتی سعی دارد نقطه شروعی برای مطالعه جدی آسیب‌ها و اختلال‌ها در مسیر پاسخ‌گویی به شبهات دینی باشد. این شماره افق مکث در پاسخ به این پرسش که «مهم‌ترین آسیب‌ها و اختلالات سامانه پاسخ‌گویی به شبهات چیست و راهبردهای برون‌رفت از آن کدام است؟» راهبردها و راهکارهایی را در این باره پیشنهاد می‌کند. افق مکث از پاسخ به این پرسش اهداف ذیل را دنبال می‌کند:
-بررسی علل اختلال در فرایند پاسخ‌گویی به شبهات دینی؛
-بررسی پیامدهای تداوم وضعیت اختلال در فرایند پاسخ‌گویی به شبهات دینی؛
-ارائه راهبردها و راهکارهای تقلیل اختلالات مربوط به فرایند پاسخ‌گویی به شبهات دینی.
افق مکث برای دست‌یابی به این اهداف، در گام اول ابعاد مسئله را مطالعه کرده و سپس در گام دوم با رجوع به اسناد و پژوهش‌های صورت‌گرفته، داده‌های اولیه در این خصوص جمع‌آوری و تحلیل شد. در گام سوم، مطابق با اهداف پژوهش، مصاحبه‌نامه‌ای تنظیم و دیدگاه و نظرات 15 نخبه حوزوی و دانشگاهی جمع‌آوری شد. در گام چهارم کارشناسان افق مکث، داده‌های جمع‌آوری‌شده را تحلیل و به‌صورت خانه اولیه بخش راهبردپردازی آماده می‌کنند. امید داریم راهبردها و راهکارهای ارائه‌شده موردتوجه سازمان‌های ذی‌ربط قرار گیرد تا گامی باشد برای بهینه‌سازی سامانه پاسخ‌گویی به شبهات دینی. إن‌شاالله.

شماره بیست و نهم : بررسی و تحلیل مدعیان دروغین در ایران

از جمله معضلاتی که جوامع دینی به‌ویژه ادیان توحیدی با آن روبه‌رو هستند، ظهور مدعیان دروغینی است که با منحرف‌ساختن برخی از دین‌داران و حق‌جویان، پیامدهای مختلفی را برای آن جامعه دینی به بار می‌آورند. تاریخچه فعالیت این مدعیان در اسلام به دهه‌های نخست اسلامی بازمی‌گردد و همواره بزرگان مذاهب اسلامی به‌ویژه ائمه معصومان (ع) در مقابل این جریان‌ها موضع گرفته و به مقابله با آنان می‌پرداختند. اما با پیشرفت تکنولوژی و صنعت و نیاز بیشتر بشر به معنویت‌گرایی و کشف حقایق هستی‌شناسی، نگرش‌های دروغین به‌صورت فزاینده توسعه یافته که این مسئله شناخت و بازشناخت این اندیشه‌ها را ضروری می‌سازد. با وجود ضرورت شناخت آفات نظری و عملی و آسیب‌های عینی و ذهنی پدیده مدعیان دروغین در اعصار مختلف، شناخت و تحلیل ریشه‌ها و بسترهای پیدایش و گسترش این مدعیان در دوران کنونی ضرورتی عقلانی به شمار می‌رود؛ زیرا با انحلال علل، موجبات نابودی معلول‌ها نیز فراهم می‌شود که می‌توان از این راهکار به‌مثابه بهترین روش مقابله با این ادعاها بهره برد. نکته اساسی و مهم در بررسی و تحلیل پدیده مدعیان دروغین، توجه به سه مسئله است: 1. نخستین مورد، پذیرش این نوع تفکرات در جامعه مذهبی ایران است؛ سبقه تاریخی ایران نشان می‌دهد تفکرات انحرافی با ترویج مدعیان دروغین در هر دوره‌ای در میان آحاد جامعه ایران وجود داشته‌اند که لازم است برای این روحیه و نگرش ملی ایرانیان فکری شود؛ 2. وجود مدعیان دروغین در جوامع اسلامی، نشان از نهادینه‌شدن و رسوخ آن اندیشۀ ادعاشده در ذهن آن جامعه است؛ ازاین‌رو می‌توان از ظرفیت‌های تبلیغی برای ترویج صحیح این اندیشه‌ها و دورساختن آن‌ها از انحرافات اعتقادی استفاده کرد؛ 3. تنوع‌ گونه‌های مدعیان دروغین به حدی است که بازشناخت و مقابله با هرکدام از آن‌ها به‌صورت مجزا کاری نشدنی است. بنابراین، شناخت ریشه‌ها و بسترها و افزایش آگاهی جامعه دینی از این انحرافات می‌تواند بهترین راهبرد مقابله با آن باشد.

شماره بیست و هشتم : آسیب شناسی هیئات و آیین عزاداری در ایران

عزاداری برای معصومین نه تنها از جنبه ثواب برای شیعیان اهمیت دارد بلکه به عنوان نماد هویتی و وجه ممیزه شیعیان از سایر مسلمانان محسوب می‌شود؛ عزاداری شیعیان برای چهارده معصوم خصوصا عزاداری محرم و صفر که جهت بزرگداشت فداکاری امام حسین (ع) و یارانش برگزار می شود، تاثیرات فرهنگی عمیق و گسترده‌ای در روح و جان ایرانیان داشته است، به گونه‌ای که مجالس عزاداری، محفلی برای آموزش معارف و اندیشه‌های اسلامی بوده است که در آن علاوه بر آموزش احکام و قرآن که توسط یک روحانی انجام می‌شود، مفاهیمی چون جهاد و ایثار، شهادت‌طلبی، ظلم‌ستیزی و مبارزه با استبداد و ... نیز به مردم منتقل می‌شده است. بنابراین سخن گزافی نخواهد بود، اگر گفته شود که محرک بسیاری از جنبش‌های عدالت‌خواهانه و ظلم‌ستیزانه ایرانیان در طول تاریخ بوده است. عرصه عزاداری (خصوصا محرم و صفر)جایی است که تشیع فرهنگ خویش را زندگی می‌کند، آن را می‌سازد و به نسل بعد انتقال می‌دهد. در واقع جامعه شیعه تجلی تمام اعتقاداتش در باب حق و باطل را در صحنه بزرگ عزاداری روایت می‌کند. به این جهت عزاداری نقطه ثقل هویت شیعی، ایمان شیعی، فرهنگ شیعی و جامعه شیعی است.
متاسفانه به مرور زمان شاهد این مساله هستیم که تحريف‌ها و بدعت‌هایی در آیین عزاداری امام حسین شکل گرفته است که سبب شده تا کارکردهایی که مراسم عزاداری برای جامعه شیعی و هویت شیعی داشته مختل شود و به مرور زمان از بین برود. همین امر سبب شده تا این باور همگانی در مردم ایجاد شود که مراسم عزاداری دیگر کارآیی گذشته را ندارد و به مرور در حال بی محتوا شدن است. گسترش ارتباطات و پدیده جهانی شدن، تغییر ذائقه مردم، آنومی موجود در جامعه ایرانی که که در حال گذار از سنت به مدرنیته است و.... از عوامل موثر در این امر هستند.

شماره بیست و هفتم : بررسی و تحلیل کارآمدی نظام در حوزه های فرهنگی دینی

جامعه ایران با نمونه درستی از جامعه دینی و الهی شکل گرفت و از همین رو با شاخصهای غربی قابل تعریف، تبیین و بررسی دقیق نیست؛ اما هر چه از عمر نظام می‌گذرد شاهد ورود اندیشه‌های غیرانقلابی هستیم و با هر اتفاق تلخ و غیرمنتظره‌ای انگشت اتهام به سوی صواب نظام بلند می‌شود. بر همین اساس ایجاد برخی اغتشاشات و اختلافات در میان مسئولان و آحاد جامعه، نگرانی‌هایی از نظام اسلامی ایران که به مثابه نماد حضور دین در عرصه سیاست، مدیریت زندگی و اجتماعی افراد جامعه دارد ایجاد نموده است. از همین رو بررسی این مهم ضروری به نظر می‌رسد چرا که هر سامانه مدیریتی و هر سازمانی به دنبال بیشینه کردن کارآمدی و کارآیی خود است و بدیهی است نهاد دولت نیز تلاش دارد که به بالاترین میزان آن دست یابد تا بدین وسیله، دوام و پیشرفت روز افزون خود را با تحصیل رضایت شهروندان تضمین نماید؛ اما برای پرداختن به آن لازم است مفهوم شناسی کارآمدی در نظام جمهوری اسلامی ایران و خرده نظام فرهنگی و اجتماعی و همچنین شاخصه‌ها و مبانی نظری اندیشمندان این حوزه بیان شود و با علم به هستی‌شناسی و مبانی نظری مسئله، بررسی میدانی و پژوهشی موضوع انجام پذیرد.

شماره بیست و ششم : افراط گرایی شیعی

ادیان و مذاهب توحیدی و غیرتوحیدی موجود در جهان از بدو حضور خود شاهد افراط و تفریط برخی پیروانشان در اندیشه و تفکرات دینی خود بوده و هستند و جالب آن است که افراط‌گرایان با عنوان «تفریط در دین»، دیگران را محکوم به عدم همراهی با اندیشه‌های خود خوانده و با آنان سر ستیز دارند. در واقع امکان تفسیر افراط و تفریط در آموزه‌های هر دین و مذهبی وجود دارد و این ویژگی در مورد آموزه‌های تشیع نیز صادق است که عالمان آگاه و روشن‌فکر با مراجعه به منابع اصیل دینی باید به تبیین مرزها و حدود آنها بپردازند. به دیگر سخن در طول تاریخ تشیع، همواره افراد گوناگونی در بعضی از اندیشه‌های مذهبی دچار افراط شده‌اند، امّا هیچ‌گاه این افراط‌گرایی در خدمت جریانی خاص نبوده و با هدف تبلیغ و ترویج جریان‌ها و گروه‌ها استفاده نشده است، اما در جهان معاصر و به‌ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، جریان‌های افراطیِ سازمان‌یافته چون جریان ولایتی‌ها، انجمن حجتیه و شیرازی‌ها ایجاد شد که اندیشه‌های افراطی در میان شیعیان را گسترش داد. 

شماره بیست و پنجم : تحلیل وضعیت تبلیغ دینی با رویکرد آسیب شناسانه

تبلیغ، فرایند نظام‌مند ارتباطی بین عناصر دخیل به‌منظور حصول به اهداف قدسی تحت شیوه‌‌های مشروع است و این نشان می‌دهد تحقق چهار مؤلفه فرایندی بودن، نظام‌مندی، فرایند ارتباطی و قدسی بودن در نسبت با تبلیغ غیردینی، نیازمند تولید ساختار و نظامی مشخص و دقیق است؛

با پیروزی انقلاب اسلامی و حاکمیت ایدئولوژی اسلامی، نظام تبلیغی ایجاد شد و با وضع قوانین، تأسیس سازمان‌ها و خط‌مشی‌های نوین به فعالیت پرداخت؛ اما با این وجود، نظام تبلیغی کشور، از سویی، هنوز خود را مبتنی بر شخص قلمداد نموده و نهادها را تنها با عینک حامی می‌نگرد و از سویی دیگر نیز گزارش‌ها و اسناد بالادستی و... نشان‌دهندۀ فقدان تحقق اهداف نظام از تشکیل این نهادها است. به نظر می‌رسد از مهم‌ترین عوامل آن، فقدان نگاه سیستمی به مسئله تبلیغ و عناصر دخیل در آن است که آسیب‌های جدی و عمیقی را به آن وارد ساخته است در حالی‌که باید دانست ضعف نظام تبلیغی، مایۀ افزایش انحرافات فرهنگی و به‌تبع آن، شیوع دین‌گریزی در جامعه می‌شود و این امر ضرورت بررسی نظام تبلیغی در کشور را دوچندان می‌سازد. ازهمین‌رو در این شماره از پژوهش‌نامه افق مکث تلاش می‌شود عملکرد نهادهای حاکمیتی در بهبود نظام تبلیغ دین کنکاش و واکاوی شود و راهکارها و راهبردهای ممکن برای تقویت و ارتقای جایگاه تبلیغ دینی در کشور بیان گردد.

شماره بیست و سوم - بیست و چهارم : سبک زندگی غربی در رسانه ملی
سبک زندگی، الگویی از اندیشه‌ها، احساسات، شناخت‌ها و کنش‌ها است که نقش مهمی در هویت اجتماعی افراد در جامعه ایفا می‌کند که یکی از روزنه‌های نفوذ الگوی سبک زندگی در زندگی آحاد جامعه، بازنمایی آن در رسانه‌ها است.
در جامعه ایران رسانه‌های ملی، به‌ویژه تلویزیون، اصلی‌ترین دستگاه اشاعه دهنده سازنده فرهنگ عامه به شمار می‌روند و عموم ایرانی‌ها نیز تأثیرپذیری و اعتماد نسبتا بالایی از پیام‌های فرهنگی این رسانه‌ها دارند.
متأسفانه،‌ صداوسیما در برخی موارد به سبب عوامل بسیاری همچون ناآشنایی برنامه‌سازان، فقدان نظام جامع سبک زندگی اسلامی- ایرانی، تغییر ذائقه مردم، مدرنیسم و... در جهت تثبیت و بازتولید اشرافی‌گری، مصرف‌گرایی،‌ تجمل‌گرایی و تبدیل ثروت به ارزش حرکت نموده و آسیب‌ههای مختلفی را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم وارد زندگی مردم می‌نمایند و به نوعی مروج الگوهای رفتاری نامتناجس با فرهنگ و ارزش‌های دینی در جامعه گردیده‌اند. این آسیب‌ها شاید در کوتاه‌مدت برای نظام و اهداف آن کم‌هزینه باشد اما به یقین در درازمدت،‌ مشکلات زیادی در دستیابی به اهداف کلان نظام ایجاد خواهد کرد و جامعه ایران را از سبک زندگی اسلامی- ایرانی دور خواهد ساخت. از این رو در این شماره از پژوهشنامه راهبردی امنیت فرهنگی،‌ تلاش می‌شود به بررسی سبک زندگی  غربی در رسانه ملی پرداخته شود  و راه برون‌رفت از این چالش فرهنگی، بررسی و واکاوی گردد.

شماره بیست و دوم : بررسی وضعیت سواد رسانه ای میان مردم و مسئولان
سواد رسانه‌ای یک چندسازه است که از سازه‌های مختلفی مانند دسترسی و استفاده، توانایی تحلیل و ارزیابی، توانایی تولید و ارتباط پیام‌های رسانه‌ای، توانایی تفکر انتقادی، سواد اطلاعاتی، سواد دیداری، خودمختاری فردی در استفاده و تنظیم رژیم مصرف رسانه‌ای، مهارت‌های کار با رسانه‌ها و قدرت پردازش اطلاعات، ساخته می‌شود و مهم‌ترین هدف آن رشد و گسترش تفکر انتقادی و دادن قدرت کنترل به افراد در استفاده از برنامه‌های رسانه و فهم و تفسیر صحیح پیام‌های رسانه‌ای و تجزیه و تحلیل آنها و آماده‌سازی افراد برای زندگی در جوامع دموکراتیک است. مسلم آن‌که بی‌توجه‌ای به این بعد مهم آموزشی، می‌تواند تحذیر توده‌ها، انفعال و ایستایی جوامع، بی‌اعتمادی به نهادها و در نتیجه اضمحلال نظام سیاسی را منجر شود. از همین‌رو صاحبان قدرت در سراسر دنیا از رسانه به عنوان سلاحی مخرب و بهره‌گیری از توان و ظرفیت رسانه‌ها (در همه ابعاد نوشتاری، دیداری و شنیداری) و به کارگيري اصول تبليغات و عمليات روانی، برای تضعیف کشورِ هدف استفاده می‌کنند. پرواضح است که ایران به دليل رويارويی با کشورهاي سلطه طلب و داشتن يك ايدئولوژي مستحكم در مقابله با آنان، همیشه به عنوان کشور هدف برای استعمارگران و غربیان، مورد هدف سنگين‌ترين بمباران رسانه‌اي قرار گرفته است. کشورهاي غربی براي نفوذ در ايران و اثرگذاري بر فرهنگ غنی ايرانی ـ اسلامی، رسانه را بهترين وسيله براي رسيدن به اين امر می‌دانند. این مسائل گویای اهمیت آموزش سواد رسانه‌ای در کشور است و لازم است سواد رسانه‌ای با همه سازه‌هایش، به ویژه سازه تفکر انتقادی و قدرت تحلیل بالا، در ایران تقویت شود چرا که این تفکر انتقادی است که جداکننده سواد اطلاعاتی از سواد رسانه‌ای شده است.

شماره بیست و یکم : چالش‌های تربیت دینی در خانواده به عنوان زیربنای جامعه اسلامی
خانواده به عنوان اولین نهاد اجتماعی و نخستین پرورشگاه شخصیت انسان‌ها در نظام اجتماعی، اساسی‌ترین عامل انتقال ارزش‌ها و اصول زندگی شناخته می‌شود زیرا خانواده مجموعه‌ای از افراد با رابطه‌های نسبی و سببی است که وظایف اجتماعی، حقوقی، تربیتی، رفتاری، اقتصادی و دینی در قبال یکدیگر دارند و اجرای این وظایف موجب رشد و تعالی فرد در نظام اجتماعی می‌شود. در این میان تأثیر والدین به عنوان نخستین الگوی فرزندان بر تحول الگوهای اجتماعی فرزندان از اهمیت بالایی برخوردار است و شاید به همین سبب باشد که برخی از محققان، خانواده را اولین هسته هویت اجتماعی انسان معرفی می‌کنند  و آن را شکل‌دهنده بنیان تربیت کودکان در جامعه می‌دانند. تربیت فرزند به شکل‌های مختلفی قابل عرضه است اما آنچه در این پژوهش مدنظر قرار می‌گیرد تربیت دینی ـ اسلامی است و منظور از آن کمک نمودن به فرد برای شکوفایی روح عبودیت و التزام به دین با آن گستره و کلیت و تمامیتش و به کار بستن آن التزامات در زندگی و التزام رفتاری به آن‌ها است  یا به عبارت دیگر، فراهم کردن زمینه‌هایی برای شکوفایی روح بندگی و التزام اعتقادی و عملی به دین با تمام کلیت آن است.  به‌نوعی می‌توان گفت تربیت دینی در این نظرگاه بر دو معنا دلالت دارد که البته هر دو معنا قابل جمع است که در ذیل بیان می‌شود:
الف) تربیتی که منسوب به دین بوده و محتوای خود را از دین دریافت می‌کند.
ب) تربیتی که برای دین و در خدمت اهداف دین باشد، هر چند ممکن است محتوای آن دینی نباشد  ولی انتقال باورها و آموزه‌های دینی و درونی کردن آن‌ها را در متربی پی بگیرد.
چهار عامل خانواده، محیط، الگوها و مدرسه نقش قابل توجهی در تربیت دینی فرزندان دارند و روش‌های الگویی و ارتباط میان خانواه و مدرسه و کنترل فضای رشد کودکان در تربیت دینی نقش مهم و اساسی ایفا می‌کند زیرا تربیت دینی، اقتدارگرا و الگو محور بوده و خداوند نیز الگوهایی را برای هدایت انسان‌ها معرفی کرده است و پر واضح است که یکی از مهمترین این الگوها، خانواده به شمار می‌شود چرا که خانوداه هم در عوامل وراثتی انتقال تربیت به کودکان و هم در عوامل محیطی نقش پررنگی دارد.

شماره بیستم : ناپرورش ، ناکارآمدی تربیت دینی در مدارس
فطرت وجودی انسان نشان از وجود استعدادها، تمایلات و مهارت‌هایی است که نیازمند صیانت و پرورش آن در طول حیات طیبه است و در این راستا هر نظام دینی در طول تاریخ در پی فراهم ساختن زمینه رشد و تعالی فطرت‌های خداجویای انسان‌ها دارد که باید مبتنی بر تعلیم و تربیت باشد. براساس چنین ملاحظه ای، تدوین برنامه تربیتی انسان ساز و همه جانبه برای ایجاد تغییرات مطلوب دینی در جامعه مهم ترین دغدغه نهادهای فرهنگ پذیر قلمداد می شود. گرفتاری ها و نابسامانی های معنایی، دنیازدگی و پوچگرایی، بی هدفی و ناهنجاری ها فقط بخشی از پیامدهای فردی و اجتماعی جامعه امروز ما بواسطه نقص در پروسه تربیت دینی است. استاد مطهری در تبیین غایی تربیت دینی، آن را همان تربیت اسلامی دانسته و می‌نویسد: «تربیت اسلامی به ایجاد وضعیت مناسبی اطلاق می‌شود که زمینه را برای بروز و ظهور استعدادهای فطری آدمی فراهم می‌کند و او را بالنده‌تر و کمال‌یافته‌تر می‌سازد. هدف غایی تربیت اسلامی، پرورش انسان مقرب الهی است که شاکله دینی در وجود او به طور کامل شکل بگیرد و رفتارهای دینی ریشه‌دار از او سربزند.»  بنابراین می‌توان از خانواده و مدارس به عنوان مهمترین اضلاع تعالی تربیت دینی نام برد و تاکنون نظریات و برنامه‌ریزی‌های مختلفی در دوران مختلف درباره این دو نهاد فرهنگی ـ تربیتی ذکر شده است. اما باید دانست قرن بیست و یکم، علاوه بر ایجاد چالش‌های متعدد در ابعاد مختلف، جریان‌های مختلف فرهنگی به سبب تقابل میان سنت و مدرنیته ایجاد کرده است که باعث رشد و نمو گونه‌های متفاوتی در تربیت دینی خانواده و مدارس شده است و شاید بتوان تحولات ایجاد شده در مدارس را بیشتر و مهمتر از خانواده در نظر گرفت. در هر صورت مدارس سهم انکارناپذیری در تعلیم و تربیت امروز جامعه برعهده دارند و همین مسئله لزوم توجه به آن را ضروری می‌سازد.

شماره نوزدهم : قانون‌گریزی و ضعف حاکمیت قانون در ایران
زمانی که به مسئله قانون در ایران توجه می‌شود قانون‌گرایی همچون نماد و شعاری است که هر فرد و مقامی رعایت آن را واجب می‌داند اما با جستجو در بطن جامعه می‌توان گفت طی سال‌ها و دهه‌های متمادی، عدم تمکین به قانون، تبدیل به «قانونی نانوشته» شده است. در واقع اگر از مردم پرسیده شود عمده آنان (95 درصد) قانون‌پذیری را امری ضروری و معیاری مهم در همبستگی و انسجام اجتماعی می‌دانند و معتقدند رعایت قوانین و مقررات باعث دستیابی آسان مردم به حقوق فردیشان می‌شود اما طبق آمارها، تنها 28 درصد افراد معتقدند اگر کسی بالای سرشان نباشد قانون را رعایت می‌کنند. این نوع نگرش، نشان از فاصله زیاد میان شعار و واقعیت در ایران دارد که از گذشته تاکنون جامعه با آن روبرو بوده است و شاید بتوان آن را به ویژگی‌های تاریخی جامعه ایران گره زد. زمانی که به جامعه ایرانی در طول تاریخ اخیر توجه می‌شود سلطه سیاسی و خودکامگی و شکاف میان دولت و مردم، جو عدم اعتماد توأم با ترس، نابرابری در توزیع، افزایش تعارضات ارزشی و عقیدتی، ضعف سیستم قضایی، نارضایتی عمومی و ناهمخوانی بین اخلاق نظری و عملی، مانع شکل‌گیری و تداوم سنت قانون‌گرایی و نهادینه کردن حقوق و قوانین نسبتاً عام و پایدار در کشور شده است. البته در کنار این موارد، وجود خلأ قوانین و بی‌هنجاری که نوعی بی‌کنترلی را در جامعه پدید می‌آورد نیز در بروز قانون‌گریزی نقش ایفا می‌کند. بهرحال باید دانست امروزه رواج فرهنگ قانون‌گریزی به عنوان یکی از اساسی‌ترین معضلات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور دانسته می‌شود. بنابراین، ضروری است مسئله «قانون‌گریزی» به‌مثابه یک مسئله اجتماعیِ مستقل در جامعه ایرانی مورد مطالعه قرار گرفته و ابعاد مختلف آن تحلیل و موشکافی شود. از همین‌رو در این شماره از پژوهش‌نامه راهبردی امنیت فرهنگی، تلاش شده است عوامل و موانع قانون‌گرایی در جامعه ایران مورد بررسی قرار گیرد و راهکارها و راهبردهای ممکن در تقویت قانون‌گرایی در جامعه واکاوی شود.

شماره هجدهم : فیمینیسم و واگرایی جنسیتی در ایران
فمینیسم جنبشی است شامل گستره‌ای از جنبش‌های سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیک سازمان‌یافته که بر اساس مبانی فلسفه غرب پایه‌ریزی شده است. هدف این جنبش رفع هر گونه ظلم و ستم ادعایی به زنان و احقاق حقوق آنان در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و شخصی است. هرچند تاریخچه این نگرش به قرن چهاردهم میلادی برمی‌گردد اما از قرن نوزدهم به صورت منظم و سازمان‌یافته اعلام موجودیت کرد.
طرفداران این جنبش، علاوه بر مأموریت اصلی خود (اندیشه ارتقای وضعیت زنان در جامعه)، مجموعه‌ای از دلالت‌های پیدا و پنهان دیگری نیز به این انگاره افزودند که منجر به ایفای نقش فزاینده‌ای در عرصه‌های مختلف اجتماعی شد و حتی پنجره جدیدی در غالب نظام‌های قدرتمند جهان، از جمله مارکسیسم، سوسیالیسم، لیبرالیسم و سکولاریسم، برای خود گشود و توانست در زمانی اندک، اندیشمندان کشورهای مختلف، از جمله ایران، را تحت تأثیر قرار دهد، به‌ گونه‌ای که امروزه با پدیده‌ای به نام «فمینیسم ایرانی» یا «فمینیسم اسلامی» مواجهیم؛ پدیده‌ای که با رخنه به نهادهایی چون خانواده، دولت، آموزش، فرهنگ، صنعت و دیگر نهادهای اجتماعی، علاوه بر دگرگونی در کارکردهای آنها، ساختارشان را نیز متحول کرده است.
اما باید دانست که این جریان زمانی در ایران موفق خواهد بود که پرسش‌های دینی زنان ایرانی را نیز پاسخ دهد. به همین دلیل، نگاه ابزاری به اسلام و تعلقات معناییِ زنان ایرانی، از متعارف‌ترین حربه‌هایی است که فعالان فمینیستی در سالیان اخیر با بهره‌گیری از آنها به تغییرات هویتی زنان دل بسته و تا حدی موفق شده‌اند. موفقیت‌های این جریان در عرصه‌های مختلف سبب شده است محافظه‌کاری پیشین فمینیست‌ها در کشور کنار گذاشته شود و این جریان مطالباتی افراطی مطرح کنند؛ زیرا جریان‌های فمینیستی غالباً عملگرا هستند و به نوعی وحدت تاکتیکی نیز دست یافته‌اند. ترویج و گسترش این جریان در کشور می‌تواند خطرهایی را در آینده کشور ایجاد کند که مهم‌ترین آن، سیاسی‌شدن جریان فمینیسم در ایران است که ضررهای جبران‌ناپذیری به فرهنگ دینی کشور وارد خواهد کرد.

شماره هفدهم : بررسی وضعیت قومیت و قوم گرایی در ایران
بازبینی تاریخ بشر، نشان از وجود ناآرامی‌ها و تنازعات مختلف ناشی از قوم‌گرایی در سطح جهان دارد، به طوری که بعد از پایان‌یافتن جنگ سرد تا امروز، 96 جنگ و مخاصمه در جهان روی داده که از این تعداد 91 جنگ به جنگ‌های داخلی و قومی مرتبط بوده است. کل این جنگ‌ها موجب کشته‌شدن حدود 20 میلیون نفر شد که بیش از 70 درصد قربانیان به جنگ‌های قومی اختصاص دارد.  کشور ایران نیز به سبب تنوع قومی، از جمله کشورهایی است که همیشه خطر جنگ‌های قومی را در خود احساس کرده و شاهد درگیری‌های متعددی تا پیش از انقلاب اسلامی در کشور بوده است که همگی ریشه و منشأ نژادی، قومی و ناسیونالیستی داشته و به سهم خود معضلات عدیده‌ای در معادلات سیاسی و چارچوب‌های ژئوپلیتیک ایجاد کرده است.
محرومیت نسبی مناطق قومی و ناهماهنگی کارویژه‌های دولت و مردم در کنار برخی اقدامات و سیاست‌گذاری‌های ناصواب مسئولان برای مدیریت قومی و خرده‌فرهنگ‌ها، موجب تشدید گرایش‌های قومی در ایران شد. بسیاری از مردم، مسئولان و اندیشمندان، موضوع تنوع قومی را تهدیدی برای کشور قلمداد می‌کنند، در حالی که اگر مدیریت و سیاست‌گذاری‌ها صحیح و درست انجام شود، تکثر فرهنگی و قومی، فرصت‌های بسیاری را برای حکومت اسلامی ایران فراهم خواهد کرد. از این‌رو شایسته است با اتخاذ تدابیر لازم برای کاهش مخاطرات و تهدیدهای ناشی از تنوع قومی در کشورها، با دیدی جامع، هویت چندقومی کشور را فرصت مغتنمی در نظر گرفت.
مخاطرات قومی در کشور را از دو جنبه خارجی و داخلی لحاظ کرد. برخی تشدیدهای قومی، خارج از مرزها و از ناحیه دشمنان ایران شکل گرفته که اهداف اصلی آنان، تغییر حاکمیت، تغییر نگرش دولت‌ها، جابه‌جایی یا حذف حاکمیت و مهره‌های درون حاکمیت، ترغیب سیاسی مخالفان، تهاجم غیرمستقیم به کمک عوامل، ایجاد زمینه منازعه طولانی، القای دودستگی و تهدید نظام به تجزیه است.  البته عوامل داخلی در ایجاد تنازعات قومی، اهمیت بیشتری داشته و علل اصلی آن نارضایتی و احساس تبعیض در میان برخی اقوام است. در مجموع، می‌توان خواسته‌های حقوقی اقوام و اقلیت‌ها را به دو دسته تقسیم کرد؛ نخست، درخواست فرصت‌های کاملاً برابر در دسترسی به آموزش، منابع اقتصادی، تسهیلات فرهنگی و نهادهای سیاسی به ‌موازات حذف تبعیض مبتنی بر قومیت، نژاد، فرهنگ یا مذهب؛ دوم، درخواست حق حمایت ویژه در برخورداری از منابع و بهره‌مندی بیشتر از سرمایه و بودجه حکومت به منظور تقویت فرهنگ اقلیت‌ها که در صورت عملیاتی‌نشدن این خواسته‌ها، ظرفیت تهدید در بین آنها شکل خواهد گرفت  و خطر گریز از مرکز قومیت‌ها که مقوله‌ای است سوای هر نوع اعتراض و شورش، تحقق می‌یابد. از همین‌رو در این شماره از پژوهش‌نامه راهبردی امنیت فرهنگی، می‌کوشیم عوامل و موانع همگرایی اقوام در ایران را بررسی کنیم و راهکارها و راهبردهای ممکن در تقویت همگرایی اقوام در ایران را بکاویم.

شماره شانزدهم : تحلیل الگوی دینی اوقات فراغت
ضرورت‌ها و تقاضاهای موجود در زندگی انسان، برحسب زمان و دوره ها متفاوت می‌شود و بشر در هر عصری، با چالش‌ها و مشکلات خاص آن دوران روبرو است که آن نیز محصول دگرگونی اجتماعی و فرهنگی که لازمه تحول زندگی و گذشت زمان است، می‌باشد. همواره باید گفت در دنیای جدید که سبک ماشینیسم، گسترش فنّاوری‌ها، افزایش ارتباطات و ... بر زندگی جوامع سایه افکنده، همواره احساس خستگی و تمایل به فرار از زندگی مکانیکی، در انسان مشهود است.

شماره پانزدهم  : راز عقب ماندگی فرهنگی؛ آسیب شناسی فرهنگ مطالعه در ایران

با مرور تاریخ تحولات کشورها و تغییر نظام‌های جهانی می‌توان فهمید توسعه تمدن‌ها، ریشه در رشد فکری و فرهنگی هر جامعه دارد و بی شک، بدون رشد فرهنگ، دانش و آگاهی، نمی‌توان به خروج از توسعه‌یافتگی و رشد تمدنی دل خوش‌نمود. بنیان گذار کبیر انقلاب اسلامی به مناسبت آغاز سال تحصیلی 67-68 خطاب به دانش‌آموزان کشور فرمود: «زندگی در دنیای امروز زندگی در مدرسه اراده است؛ و سعادت و شقاوت هر انسانی به اراده همان انسان رقم می‌خورد. اگر بخواهید عزیز و سربلند باشید، باید از سرمایه‌های‌ عمر و استعدادهای جوانی استفاده کنید. با اراده و عزم راسخ خود به‌طرف علم و عمل و کسب دانش و بینش حرکت نمایید، که زندگی زیر چتر علم و آگاهی آن‌قدر شیرین و انس با کتاب و قلم و اندوخته‌ها، آن‌قدر خاطره‌آفرین و پایدار است که همه تلخی‌ها و ناکامی‌های دیگر را از یاد می‌برد. بشریت با همه پیشرفت‌هایش در علوم و فنون، هنوز در گهواره طفولیت دانش است و تا رسیدن به بلوغ کامل، راه طولانی در پیش است.»  توجه به دغدغه‌های امام و رهبری و سایر بزرگان انقلاب و دین نشان می‌دهد افزایش اطلاعات و دانش، به‌عنوان مؤلفه رشد و بالندگی کشور، امری اکتسابی به-شمار می‌رود و آن زمانی است که اقشار جامعه خود را مأنوس به مطالعه مفید و کتاب خوانی نمایند. در حقیقت ترویج فرهنگ مطالعه عامل مهم توسعه و به روز نمودن فرهنگ غنی فرد یا جامعه است و همین عامل باعث گردیده نرخ سرانه دستیابی به منابع اطلاعاتی و مطالعاتی افراد، یکی از شاخصه‌های توسعه‌یافتگی جوامع شناخته شود؛ به‌گونه‌ای که برخی اندیشمندان، جهان امروز را «جهان اطلاعات» یا «جهان شبکه‌ای» می‌دانند. ازهمین رو باید پذیرفت که ارتقای سطح کیفی و کمی مطالعه، هنجاری فرهنگی قلمداد شده که تحقق آن در جامعه نیازمند هنجارسازی این رفتار و ایجاد باورها و قواعدی دراین باره در میان اجتماع است.
باوجود اهمیت بالای ترویج فرهنگ مطالعه در کشور، متأسفانه بررسی‌ها نشان دهنده وضعیت نامطلوب کتابخوانی در کشور است و عمدتاً مردم ایران از خرید و مطالعه کتاب گریزانند و این موضوع در شأن کشوری با پیشینه تاریخی و فرهنگ غنی و مردمی که در جهان داعیه‌دار فرهنگ و ادب هستند، نمی باشد. برای حل این آسیب، طرح‌های تحقیقاتی متعددی به اجرا درآمد که مهم‌ترین آن، سند نقشه جامع علمی کشور است که در آن راهبردی ملی با عنوان «توسعه فرهنگ مطالعه و تتبع و تحقیق، تقویت روحیه پرسشگری و حقیقت‌جویی و یادگیری مادام العمر در سطح عموم و استفاده از یافته‌های تحقیقاتی و علمی در زندگی روزمره به صورت عاملی برای توسعه اجتماعی و بهبود زندگی» تدارک دیده شده است. در همین راستا «سند نهضت مطالعه مفید» بنا به پیشنهاد شورای فرهنگ عمومی در جلسه 673 تاریخ 4/8/1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به تصویب رسیده است؛ اما اگر به راهکارها و مباحث ارائه شده توجه شود انتزاعی بودن مسائل و نادیده‌انگاری مسئولان و فقدان نیاز به ارتقای این مسئله در اذهان مردم و مسئولان آشکار است در حالی که ارتقای فرهنگ مطالعه دارای ماهیت پیچیده‌ای است که بدون توجه به لایه‌های مختلف آن، پرداختن به آن و عملیاتی ساختن رهنمودهای سطحی و دفعی، تأثیرگذار نخواهد بود

شماره سیزدهم  : خرافه گرایی ، تغییر ارزش ها و تخریب پایگاه دین در جامعه

رواج باورهای غیرواقعی، قرن‌ها در دفتر تاریخ بشر سابقه دارد اما از بدترین مصادیق خرافه، خرافه‌هایی است که قبای دین به تن کرده و خود را پشت تقدس مذهبی پنهان کرده‌اند. زمانی که خرافه، به باور دینی تبدیل شود، زدودن آن از چهره جامعه بسیار دشوارتر شده و علاوه بر آن بدعت‌ها، شبهات متعدد دینی و دیگر انحرافات را به بدنه دین تزریق می‌کند. ازاین‌رو شمارة سیزدهم پژوهشنامة افق مکث –که در دورة جدید انتشار خود، ازلحاظ ساختاری و محتوایی نیز تغییر کرده است- در پی یافتن پاسخ این پرسش است که «چگونه می‌توان فرآیند آگاهی‌بخشی برای جداسازی خرافات از دین را در جامعه ایرانی فعال و تقویت کرد؟» افق مکثِ سیزدهم برای رسیدن به پاسخ، این پژوهشنامه در چهار فصل زیر تدوین یافته است:

شماره چهاردهم  : اختلال در وحدت و انسجام ملی به مثابه پاشنه آشیل نظام

وحدت و انسجام ملی، از اساسی‌ترین شروط استمرار حیات نظام سیاسی هر کشور است. انسجام ملی به علت هم‌گرایی و هم‌نوایی میان آحاد جامعه، سبب ثبات اجتماعی، سیاسی و به‌تبع آن افزایش قدرت حاکمیتی هر کشوری می‌شود. ازآنجاکه ایران دارای لایه های فرهنگی گوناگون و خرده‌فرهنگ‌های قومی، مذهبی و دینی فراوان است و همچنین مؤلفه‌ها و ابزارهای مختلفی از قبیل رسانه و آموزش در ایجاد وحدت و انسجام ملی مؤثر است؛ پرداختن به این موضوع، اهمیت بسزایی دارد. شماره چهاردهم پژوهشنامه افق مکث در پی یافتن پاسخ این پرسش است که «نقش ابزارهای حاکمیتی اعم از نهادهای مذهبی، رسانه و آموزش در تقویت وحدت و انسجام ملی چیست؟»
این پژوهشنامه در چهارفصل به شرح ذیل تدوین گردیده است:
1. وضعیت‌شناسی: این فصل از سه بخش تشکیل‌شده است: نخست قوانین و مقررات موجود درزمینه وحدت و انسجام ملی بیان می‌شود سپس آمارها و اطلاعات جامع از وضعیت دیدگاه مردم در ایران و جهان نسبت به گویه های وحدت و انسجام بررسی می‌گردد. در گام سوم نیز اقدامات نهادهای مسئول نسبت به تقویت وحدت و انسجام ملی مورد واکاوی قرارگرفته و پیشنهادهایی برای بهبود کارکرد آن‌ها در این زمینه ارائه می‌شود.
2. فراتحلیل: در این قسمت مطالب انتشاریافته در حوزه وحدت و انسجام به روش فراتحلیل بررسی می‌شود تا یافته‌های پژوهشی موردنیاز به دست آید. سپس در یافته‌های توصیفی و استنباطی اثرات وجود انسجام و اتحاد ملی و پیامدهای منفی عدم وحدت و انسجام بررسی و به عوامل آن پرداخته می‌شود. در انتها راهکارها و پیشنهادهای پژوهشی در راستای بهبود وضعیت بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته مطرح می‌گردد.
3. راهکارها: در این فصل نخست راهکارها و پیشنهادهای مطرح‌شده در پژوهش‌ها و منابع علمی ذکرشده است. سپس راهکارهای نخبگانی با استفاده از مصاحبه با 10 نفر از اساتید و کارشناسان حوزه‌های مختلف مرتبط با وحدت و انسجام جمع‌بندی و ارائه‌شده است که متن کامل گفتگوها در پایگاه اینترنتی مؤسسه صراط مبین بارگذاری می‌گردد.
4. راهبردپردازی: راهبردپردازی، هنر و دانش تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات و وظیفه‌ای چندگانه که سازمان را قادر می‌سازد به اهداف بلندمدت خود دست یابد. درواقع باید راهبرد را، راه رسیدن به اهداف دانست و روش‌ها را به میزان نزدیک شدن به اهداف ارزیابی کرد. در این فصل سعی می‌شود فضای راهبردی ترسیم و راه اجرا سازی وظایف نهادها در تقویت وحدت و انسجام ملی تا حد ممکن بیان شود. راهبردهای اصلی برای تقویت وحدت، موانع تقویت اتحاد و انسجام ملی در ایران، سیاست‌ها و ملاحظات و شرح وظایف نهادها ازجمله بخش‌های اصلی این فصل هستند.

شماره دوازدهم  : تهدیدات جمعیتی در اثر کاهش فرزند آوری در خانواده های ایرانی

شماره یازدهم : تحلیل و آسیب شناسی وضعیت اسباب بازی

شماره دهم : طلاق و فروپاشی کانون خانواده

ویژه نامه : فرهنگ مصرف کالای داخلی

شماره نهم : افراط ، تکفیر و خشونت مذهبی

شماره هشتم :پایش و آسیب شناسی وضعیت ازدواج در جامعه

شماره هفتم :پایش و آسیب شناسی وضعیت آموزش و خدمات روان شناسی

شماره ششم :پایش و آسیب شناسی هیئات و مراسم عزاداری

شماره پنجم :زبان خارجی

ویژه نامه: پاسخگویی به شبهات دینی در فضای مجازی

ویژه نامه: راهکارهای اصلاح حجاب جامعه

بررسی فقهی-فرهنگی حضور زنان در ورزشگاه ها؛راهبردها و راهکارها

شماره چهارم : پایش و آسیب شناسی وضعیت امر به معروف و نهی از منکر

شماره سوم: پایش و آسیب شناسی بازی های رایانه ای و ارائه راهکار ها

بازی‌های رایانه‌ای از سرگرمی‌های کودکان، نوجوانان، جوانان و حتی بزرگسالان در عصر جدید است. هم‌زمان با رشد تکنولوژی و ورود بازی‌های رایانه‌ای به كشور، این بازی‌ها به دلیل داشتن جذابیت‌هاي ناشي از تصاویر متنوع و گیرا، گرافیک بالا، هیجانات زیاد و راحتی استفاده از آن، به‌ سرعت جای خود را در میان کودکان و نوجوانان باز کرده است.
دامنه و گستردگي استفاده از این پديده به اندازه‌ای است که کمتر کودک و نوجواني را می‌توان یافت که از بازی‌های رایانه‌ای بی‌بهره مانده باشد. همچنین در اغلب شهرها و روستاها کلوپ‌های مربوط به بازی‌های رایانه‌ای رایج شده و با گسترش امکانات استفاده از اینترنت، گیم‌نت‌ها هر چه بیشتر مورد استقبال کاربران این گونه بازی‌ها قرار گرفته است.
تولید‌کنندگان و توزیع‌کنندگان اين بازي‌ها، براي كسب سود بيشتر هر روز بازی‌های جدیدی را وارد بازار كرده و در هر بازی جدید جذابیت‌هاي بیشتر و هیجانات تازه‌اي برای جذب مشتری اضافه می‌نمايند.
این در حالی است که اثرات مخرب بازی ها، کمتر مورد توجه قرار گرفته است و حتی رعایت ساده ترین مسائل نیز انجام نمی شود. و مشکلات متعددی از تولید بازی ها تا بحث های نظارتی حکومتی و خانواده ای در آن وجود دارد.
از این رو تلاش می کنیم با پژوهش پیش رو، توجهات را بیشتر به این مساله جلب نموده و گام هایی برای حل مشکلات این عرصه برداریم.

«مسجد» از مهم‌ترین نهادهای جامعه اسلامی با کارکردهای جامع و چندمنظوره به شمار می‌آید و همواره در طول تاریخ اسلام نقش بنیادین و محوری در شکل‌گیری تمدن اسلامی و پیشرفت جوامع اسلامی ایفا کرده است. به‌رغم جایگاه برجسته مسجد- به‌عنوان یکی از نهادهای اجتماعی محوری- در سنت دینی و نیز در تحولات تاریخی جوامع اسلامی، با بسط روزافزون نظم اجتماعی مدرن در جوامع اسلامی- از جمله جامعه ایرانی- و نیز شکل‌گیری نهادهای فرهنگی و اجتماعی موازی و رقیب، تا حدودی جایگاه کانونی و محوری مسجد دستخوش دگرگونی و تغییرات اساسی شده است؛ چنان­که امروز در ایران اسلامی مسجد دارای جایگاه مطلوبی نیست. این در حالی است که این نهاد دینی همواره در شکل‌گیری نهضت‌های سیاسی-اجتماعی ایرانیان در ادوار مختلف و به‌ویژه انقلاب اسلامی، دوران تثبیت جمهوری اسلامی و دفاع مقدس نقشی اثرگذار و حیاتی ایفا کرده است. اگر به جایگاه مسجد به‌درستی توجه شود، می‌توان آسیب‌های اجتماعی بسیاری را به‌سادگی ترمیم کرد و جامعه را از انحرافات فراوانی بازداشت. دراین شماره این موضوع را نقطه توجه قرار داده و درصدد یافتن راهکارهای ارتقای جایگاه مسجد در جامعه خواهیم بود.