موسسه صراط مبین

بسم الله الرّحمن الرّحیم

امر به معروف و نهی از منکر، یکی از مهمترین ضمانت های اجرایی برای استمرار اجرای موازین دینی در جامعه و پای بندی به تعالیم اسلامی در همه ابعاد آن اعم از اخلاق، عقاید و احکام می باشد، به همین دلیل امیرالمؤمنین (ع) در آخرین لحظات حیات خود در ضمن وصیت به فرزندان خویش با اشاره به این فریضه فرموده است: « لَا تَتْرُكُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَيُوَلَّى عَلَيْكُمْ [أَشْرَارُكُمْ‏] شِرَارُكُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا يُسْتَجَابُ لَكُمْ » (نهج البلاغه/ نامه 47) امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید زیرا در آن صورت، افراد ناصالح بر شما مسلط می شوند و آنگاه دعایتان مستجاب نخواهد شد.
این سخن در واقع، ناظر به اهمیت بسیار زیاد امر به معروف و نهی از منکر است چرا که با ترک آن، حاکمیت جامعه به دست اشرار خواهد افتاد و بدین ترتیب همه مردم متضرر می شوند زیرا حکومت (خصوصاً در زمان حاضر) بر تمامی امور فردی و اجتماعی اثر می گذارد و علاوه بر آن، چنین مردمی که با ترک فریضه مزبور، موجب سلطه اشرار شده اند، دعایشان به جایی نخواهد رسید زیرا « خود کرده را تدبیر نیست » پس تنها راه آنان این است که آن فریضه متروک را احیاء کرده و با یک اقدام عملی، « اراذل » را کنار زده و « افاضل » را به جایشان بنشانند.
حدیث بالا با همین عبارت در کلام پیامبر اعظم (ص) و دیگر معصومان (ع) نیز آمده است که شاهدی دیگر بر اهمیت فوق العاده آن می باشد.
اهمیت این موضوع به اندازه ای است که خداوند، دلیل برتری امّت اسلامی را پای بندی آنان به امر به معروف و نهی از منکر دانسته و فرموده است: « كُنْتُمْ‏ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ» (آل عمران/ 110)
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز با پیروی از کتاب و سنت، به طور ویژه، اصل هشتم را به این موضوع اختصاص داده و مقرر داشته است: « ... دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر وظیفه ای است همگانی و متقابل بر عهده ی مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت ... »
از مهمترین عوامل و نهادهایی که در انجام این فریضه مؤثرند می توان به افکار عمومی مردم، مطبوعات، سازمانهای مردم نهاد و دیگر نهادهای مردمی، اشاره کرد که از این طریق می توانند استمرار حاکمیت ارزش های دینی را در جامعه حفظ کنند. علاوه بر این، گروه های مرجع مانند فرهنگیان، دانشگاهیان، روحانیون و در رأس آنها مراجع تقلید نیز در این میان، از جایگاه مهمی برخوردار هستند.
در عین حال برای اجرای صحیح امر به معروف و نهی از منکر در جامعه، ضوابط دقیقی مورد نیاز است تا با رعایت آنها از تبدیل شدن جامعه به یک «جامعه پلیسی» و بد بینی مردم نسبت به یکدیگر و تضعیف اعتماد متقابل و از بین رفتن الفت و در نتیجه فروپاشی درونی جامعه جلوگیری شود، به همین منظور فقهای ما در مباحث استدلالی و عمیق خود با استناد به منابع دینی، این فریضه را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده اند.
آنچه در ادامه می آید تلاشی است برای بهره مندی از مائده کتاب و سنت و عقل و خوشه چینی از دستاوردهای عالمان و فقیهان و همچنین طرح پاره ای از تأمّلات و دیدگاههای جدید؛
تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.

محمّد جواد  ارسطا
قم/ سال تحصیلی 1398

در سلسله مباحث فقه حقوق بشر سعی بر این بوده است که با استفاده از شیوه فقه جواهری و همچنین ظرفیت‌های فقه شیعه برای پاسخگویی به نیازهای هر زمان، مهم‌ترین مباحث حقوق بشری در محدوده فرصت زمانی که از سوی مرکز مدیریت حوزه برای طرح آن‌ها در نظر گرفته‌شده موردبحث و بررسی قرار گیرد و سپس برای آن‌که بحث، نظم و ترتیب مشخصی پیداکرده و دنبال کردن آن برای مخاطبان آسان باشد محور مباحث، اعلامیه جهانی حقوق بشر و اعلامیه اسلامی حقوق بشر قرار داده شود.
همچنین به‌منظور آن‌که مخاطبان در ابتدای ورود به بحث آشنایی اجمالی نسبت به مطالبی که در طول دوره مطرح خواهد شد پیدا کنند عناوین اجمالی و تطبیقی مباحث با محوریت دو اعلامیه مذکور در طی چند جلسه موردبررسی قرارگرفته است.
نکته دیگری که در این سلسله مباحث باید به‌دقت موردتوجه قرار گیرد جدید بودن و مبتنی بودن آن‌ها بر فهم دقیق موضوع است. لذا سعی می‌شود که در هنگام طرح هر یک از حق‌های بشری موضوع آن حق با دقت تبیین گردد. چراکه بی‌تردید بدون تبیین صحیح و دقیق موضوع نمی‌توان حکم آن را به‌درستی استخراج نمود، لذا ضرورت دارد که طلاب و فضلای محترم نسبت به این مطلب توجه کافی را مبذول نمایند.