آزادي در تاريخ انديشه و نظريات سياسي جذابيت خاصي دارد و توجه بسياري از متفكران و صاحب نظران را به خود جلب كرده است.
در اين باره، سخنان فراواني بر زبان رانده شده و مطالب گوناگوني نگارش يافته است. مفهوم مردم پسندانه و شهرت واژه آزادي و سازگاري طبع و سرشت انساني با آن، از عوامل مهم اين جذابيت است.
توصيفات زيادي در قالب نظم و نثر و فيلم و داستان درباره آزادي بيان شده است و گستره توصيفي آن، ديگر موجودات زنده و مظاهر عالم طبيعت را هم در بر گرفته است. اما همين گستردگي معنايي، سبب «ابهام مفهومي» آن شده است; از اين رو همچنان مفهوم واقعي و حقيقي آزادي در پرده ابهام باقي مانده است.
گفتمان هاي گوناگون و رويكردهاي مختلف در انديشه سياسي نيز مزيد بر علت گشته، افزايش «ابهام مفهومي» را در پي داشته است. مباني مختلف درون گفتماني و تأثير اين مباني بر گفتمان هاي ديگر، باعث شكل گيري برداشت هاي مختلف از آزادي گرديده است.
در اين كتاب، بر برداشت خاص فلسفه سياسي اسلام را از آزادي تبيين كرده، مباني خاص و قلمرو ويژه آن را از اين ديدگاه بررسي مي كند.
مراد از فلسفه سياسي اسلام در اين پژوهش، آن دسته از مباحث اساسي و بنيادي درباره هستي و انسان است كه مي تواند به عنوان مبنا در بحث از مؤلفه هاي اساسي فلسفه سياسي از جمله آزادي، در نظر گرفته شو د.
پيشوند فلسفه در اين تركيب بيانگر زاويه و رويكرد خاص به سياست و پديده هاي سياسي است و پسوند اسلام نيز بيانگر رويكرد خاص به فلسفه سياسي و مباحث بنيادين آن است; از اين رو در اين پژوهش مراد از فلسفه سياسي، فلسفه سياسي محض نبوده، كلام سياسي را نيز شامل مي شود; بنابراين، در اين نوشتار، با توجه به آن دسته از اصول و مباني نظري درباره هستي و انسان كه مي تواند زير بناي اصل آزادي سياسي قرار گيرد، تلاش مي كنيم قلمرو و محدوده آزادي سياسي در فلسفه سياسي اسلام را از اصول و مباني مذكور استنتاج كنيم. بدين ترتيب، مبحث اين نوشتار با نگاهي فلسفي به آزادي، بعنوان يكي از مهم ترين مؤلفه هاي فلسفه سياسي، دنبال مي شود و روش حاكم بر آن نيز روش فلسفي (به مفهوم عام آن) است.
قبل از پرداختن به مباحث اصلي، اشاره اي كوتاه به اين مباحث و بيان سير بحث، مفيد به نظر مي رسد.
پژوهش حاضر از يك مقدمه، سه بخش و يك جمع بندي و نتيجه گيري تشكيل شده است. از آن جا كه هر گونه بحثي درباره مباني و قلمرو خاص آزادي در فلسفه سياسي اسلام، مستلزم تبيين مفهوم آزادي و تحليل آن است، در بخش اول به اين مهم پرداخته شده و با عنوان كليات و مفاهيم، عهده دار تبيين مفهوم آزادي و اقسام آن، اشاره اي گذرا به تحول مفهومي آن در فلسفه سياسي اسلام و تحليل مفهوم آزادي سياسي است.
ابتدا مفهوم عام و كلي آزادي و مؤلفه هاي سه گانه آن بررسي شده، سپس اقسام مهم آن بيان مي گردد. با توجه به اين كه بحث اصلي نوشتار حاضر، درباره آزادي در فلسفه سياسي اسلام است، نگاهي هر چند گذرا به برداشت خاص فلاسفه اسلامي از اين مفهوم، لازم به نظر مي رسد; از اين رو در فصل دوم اين بخش ضمن اشاره به ديدگاه ها و آراي برخي از فيلسوفان كلاسيك و جديد اسلامي، تحول مفهوم آزادي و تأكيد خاص اين فيلسوفان بر برداشت خاصي و مصداق و يا مصاديق خاصي از آن را نشان مي دهيم.
در مباحث اين فصل روشن خواهد شد كه تاكنون توجه اندكي به تحليل مفهوم آزادي و آزادي سياسي بر اساس مفهوم آزادي و مؤلفه هاي آن خواهيم پرداخت. با انجام اين امر، مقدمات ورود به مباحث اصلي اين نوشتار فراهم مي آيد.
بخش دوم به تبيين مباني آزادي سياسي در فلسفه سياسي اسلام اختصاص دارد كه به اصول و مباني اساسي و بنياديني كه توجيه كننده ارزشمندي آزادي سياسي است مي پردازد. براي تمهيد شرايط و مقدمات لازم جهت ورود به اين بحث، اشاره اي بسياري كوتاه به نحوه طرح اين بحث در فلسفه سياسي ليبراليسم كرده و با رويكردي مقايسه اي، مباني نظري آزادي سياسي در فلسفه سياسي اسلام را بيان خواهيم كرد.
بخش سوم كه در واقع نتايج به دست آمده از بخش دوم است، عهده دار تبيين قلمرو آزادي سياسي در فلسفه سياسي اسلام است.
در اين بخش بر اساس مباني مذكور در بخش دوم، به استنتاج قلمرو خاص آزادي سياسي در فلسفه سياسي اسلام پرداخته و در نهايت مهم ترين مصاديق آزادي سياسي و محدوديت هاي آن ها را ذكر مي كنيم.
در پايان با اشاره اي كوتاه به مباحث مطرح شده و نتايج به دست آمده در بخش هاي سه گانه، جمع بندي و نتيجه گيري نهايي از آنها را ارائه كرده و برداشت خاص فلسفه سياسي اسلام از آزادي سياسي را بيان مي كنيم.
