یادداشتی ازحجت الاسلام والمسلمین علی اکبر عبدالاحدی مقدم-کارشناس مسائل فرهنگی
اوقات فراغت و گردشگری
اوقات فراغت و گردشگری از دیرباز با هم ارتباط داشتند و این ارتباط در حال افزایش است؛ البته کشف و برقراری ارتباط اوقات فراغت و گردشگری نیازمند پژوهشی مستقل است تا بتوان تبیینی دقیق از این ارتباطات ارائه کرد.
در این زمینه دیدگاههای سنتی و جدیدی مطرح است که همة ابعاد این ارتباطات را بررسی میکند؛ ابعادی که شامل مفهوم هویت، سبک زندگی، بازنمایی و فرهنگ، انسانشناسی، مطالعات فرهنگی، غذا و مطالعات مواد غذایی، بازاریابی، مطالعات سیاسی و اقتصاد سیاسی، برنامهریزی منطقهای و شهری و جامعهشناسی است که در توسعه یکپارچه زمینههای مطالعات تفریحی و گردشگری بهکار میروند.
همچنین ارتباط گردشگری و اوقات فراغت که گامهایی در پیوستگی جابهجاییهای انسانی است، گسترش روزافزون دارد. بررسی این ارتباطات، زمینه مطالعه بر روی ارتباط بین گردشگری و مهاجرت، مسافرین خارجی، سفرهای آموزشی و ... را فراهم میکند.
اوقات فراغت و گردشگری مذهبی
سفر مذهبی پدیده جدیدی نیست. امور دینی همواره یکی از انگیزههای سفر بوده و معمولاً قدیمترین شکل سفر غیر اقتصادی است. هر سال میلیونها نفر به قصد اصلی زیارت در سراسر جهان با مقاصد زیارتی باستانی و مدرن سفر میکنند. تخمین زده میشود که تقریبا 240 میلیون نفر در سال به زیارت میروند که بیشتر مسیحیان، مسلمانان و هندوها هستند. سفرهای مذهبی یا سفر با انگیزههای روحانی در دهههای اخیر گسترش یافته و محبوب شدهاند و بخش مهمی از گردشگری بینالمللی را ازآن خود کرده است که به نظر میرسد ادامه افزایش در این بخش، روندی قابل پیشبینی در آینده است.
در ایران هم گردشگری مذهبی یکی از مهم ترین برنامههای اوقات فراغت مردم است؛ بهگونهای که سالانه حدود 25 میلیون نفر به زیارت بارگاه امام هشتم در مشهد مقدس مشرف میشوند و حدود 23 میلیون نفر نیز برای زیارت حرم حضرت معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران به شهر قم سفر میکنند.
افزایش سفرهای زیارتی با انگیزههای روحانی با رشد گردشگری در دوران مدرن همخوانی دارد؛ حتی اگر صنعت و شیوههای مرتبط با زندگی مذهبی و نهادهای دینی در هر گوشه جهان با یکدیگر تعامل داشته باشند باز هم گردشگری مذهبی یکی از موضوعات مورد مطالعه تحقیقات گردشگری است، البته این مسئله تعجب آور نیست؛ زیرا دین نقش کلیدی در توسعه اوقات فراغت در طول قرنها داشته است و بر نحوه استفاده از اوقات فراغت پیروانش تأکید کرده است. در ضمن باید به این نکته هم توجه کرد که الگوهای رفتاری و فعالیتهای مدرن نمیتوانند بهطور کامل درک شوند مگر اینکه دین نیز مورد توجه قرار گیرد.
با توجه به اینکه ایران هم در حال گذار از سنت به مدرنیته است، برخی سعی دارند تا دین و تأثیرات آن در جامعه ایرانی را به طور کلی نادیده بگیرند؛ غافل از اینکه چشم بستن به فضای دینی و معنوی ایران سبب بروز مشکلات عدیدهای در آینده خواهد شد.
از سوی دیگر عدم برنامهریزی برای استفاده از ظرفیتهای موجود گردشگری مذهبی برای ارتقای معنویت جامعه سبب شده تا بهترین امکانی که برای اصلاح جامعه بدون هیچ هزینهای در اختیار حکومت قرار گرفته، به هدر برود و چه بسا تأثیرات منفی نیز به دنبال داشته باشد. چون کسانی که برای یک مسافرت مذهبی و معنوی عازم یکی از اماکن مقدس کشور میشوند با مشکلات گوناگونی روبرو میشوند و بعد از رسیدن به مقصد زیارتی نیز نمیتوانند بهره کامل معنوی از این سفر به دست بیاورند و افزون بر افسردگی حاصل از عدم توفیق معنوی در آن لحظه، گرفتار نوعی سرخوردگی بهعلت تکرار این تجربه معنوی میشوند و به مرور زمان انگیزه و اعتقادشان رنگ میبازد؛ بنابراین باید برای افزایش سطح بهرهمندی زائران برنامهای مدون و منظم ترتیب داد که در آن همه جوانب اقتصادی، اجتماعی، روانی و مذهبی در نظر گرفته شده باشد تا راهگشای زائران برای بهرهندی بیشتر از زیارت اماکن متبرکه باشد و زمینه تحول و تغییر نگرش در ایشان را فراهم کند.