اتفاق خاصی که در این زمینه در سال های اخیر رخ‌داده است، توجه بسیار گسترده به زیارت در ایام اربعین و شکل‌گیری اجتماعی بسیار گسترده و کم‌نظیر بدین منظور است. اعلام زیارت اربعین به عنوان یکی از پنج نشانه شیعه در احادیث ائمه، یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های شیعیان برای اهتمام به این زیارت است. با این حال عواملی اجتماعی زمینه‌ساز بسط توجه به این فضیلت در سال های اخیر بوده است.
اگر چه طیفی از ایرانی‌ها در دهه هشتاد و با عادی شدن نسبی شرایط کشور عراق (از حدود سال 1384) به این امر اهتمام داشته‌اند، اما نقطه عطف توجه بسیار گسترده ایرانی‌ها را می‌توان سفر عده‌ای از فعالان فرهنگی در سال 1391 برشمرد؛ که تأثیر جدی در گسترده شدن مناسک زیارت اربعین در سال بعد داشت؛ و از آن سال با تبلیغ نشاءت گرفته از تجربیات افراد و پوشش رسانه‌ای همواره رشد صعودی و اعجاب انگیزی را رقم زده است. تا آنجا که برنامه‌های پیاده‌روی مردم عراق در مناسبت‌های مختلف سال نیز تحت تأثیر آن قرار گرفته و عمدتاً به ایام اربعین منتقل‌شده است؛ و برخی از آمارها از اجتماع 20 میلیونی برای زیارت اربعین حکایت دارند؛ که البته احتمال اغراق‌گویی در آن وجود دارد. با این حال شکی در شکل‌گیری اجتماعی بسیار گسترده وجود ندارد که نمونه‌ای کوچک از جامعه شیعه شکل داده که می‌توان انواع مسائل جامعه شیعه را در آن مشاهده نمود. از تفاوت‌های فرهنگی تا تعارضات و نزاع‌هایی که بین برخی طیف‌ها وجود دارد. عوامل گسترش زیارت اربعین و همایش پیاده‌روی آن را می‌توان این گونه برشمرد:
جاذبه‌های سفر اربعین
انگیزه معنوی و الهی جهت زیارت
ارزش زیارت امام حسین (ع)
اهمیت زیارت اربعین به شکل ویژه
ارزان و ساده بودن زیارت در اربعین
تغییر در یک نواختی زندگی با تجربه‌ای متفاوت و معنوی
جاذبه‌های فراغتی
زندگی در شرایط سخت و شبه بیابانی
خوراک متنوع و رایگان
استقلال از خانواده و دور بودن از نظارت
مسائل و چالش‌ها
اگر چه ابعاد مثبت و ارزشمند زیارت اربعین بسیار عظیم است. با این حال مسائل چالش‌برانگیز متعددی نیز قابل توجه است. عمده‌ترین این مسائل، چالش‌های امنیتی، فرهنگی و رفاهی است که در ذیل به آن‌ها اشاره می‌شود.
1.اختلال در امنیت
اگر چه اوضاع امنیتی عراق بهبود یافته و جریانات تکفیری نظیر داعش تضعیف شده‌اند، اما بستر فکری-فرهنگی افراط‌گرایی در بین بخشی از اهل سنت همچنان فعال است و برخی از آنان برای حضور و تسلط در منطقه شامات عزم جدی دارند. این زمینه ممکن است منجر به اختلال در امنیت بخش هایی از کشور عراق شود و این وضعیت شاید منجر به ناامنی کامل و تعطیلی زیارت اربعین نشود، ممکن است با ناامن شدن برخی مسیرهای پیاده‌روی، سیل جمعیت در مسیری خاص (مثل مسیر نجف به کربلا) را انبوه‌تر سازد؛ که در این صورت چالش های خاصی پدید خواهد آمد.
2.کمبود امکانات رفاهی و بهداشتی
انتقال ماه صفر از فصول سرد سال به فصول گرم، گرم شده کره زمین، تعارضات آبی بین عراق و ترکیه با توجه به بهداشت ضعیف در مسیر می‌تواند سبب شیوع بیماری‌های واگیردار شود؛ یا در اثر ازدحام جمعیت و کمبود آب حوادثی نظیر فاجعه منا این بار در عراق تکرار گردد.
3.آسیب ها و مسائل فرهنگی
با توجه به رویکرد اصلی این بررسی در ادامه ابعاد فرهنگی مورد توجه قرار گرفته و مسائلی که در حال حاضر وجود دارد یا نشانه‌هایی از آن دیده می‌شود تا حدی تبیین شده تا زمینه توجه به تدابیر لازم فراهم شود:
3/1انحراف در مهدویت
با توجه به پررنگ شدن مبحث انتظار و تبلیغات گسترده مربوط به ظهور در مسیرهای پیاده‌روی اربعین، احتمال بروز انحرافات جدید در مهدویت احساس می‌شود. خصوصاً با توجه به شعار حضور امام در جمعیت زائران اربعین و لزوم تحسس او از سوی برخی گروه‌ها که می‌تواند با فضای احساسی حاکم همراه شده و چالش‌هایی ایجاد نماید.
3/2گسترش انحرافات فکری
تفاوت ساختارها و آزاد بودن تبلیغ برای اندیشه‌های مختلف در عراق می‌تواند سبب بسط و گسترش برخی جریانات انحرافی در بین ایرانی‌ها شود. چنانکه در سال های اخیر جریان انحرافی یمانی از همین طریق خود را در بین ایرانی‌ها توسعه داده و جریان‌هایی مثل شیرازی نیز سرمایه‌گذاری قابل توجهی در برنامه‌های اربعین نموده‌اند.
3/3بی‌رونق شدن عزاداری اربعین در ایران
با توجه به پوشش گسترده رسانه‌ای پیاده‌روی اربعین و گسیل شدن بسیاری از فعالان فرهنگی و مبلغان به زیارت اربعین، برنامه‌های ایام اربعین در ایران در سال های اخیر کم رونق شده است به گونه‌ای که متولیان و فعالان اهتمام چندانی برای برپایی مراسم در داخل کشور ندارند.
3/4عدم استمرار یا کم بودن اثر زیارت
با توجه به غلبه جنبه فردی برنامه اربعین جهت پیاده‌روی و عدم حضور جدی مبلغان و کم بودن برنامه‌های سخنرانی و ... امکان بهره‌برداری فرهنگی از این منسک محدود بوده و ممکن است اثر معنوی گسترده و مستمری بر زندگی زائران نداشته باشد.
3/5و ... سایر مسائل
علاوه بر مسائل ذکر شده، نشانه‌هایی از شکل‌گیری برخی مسائل دیگر نیز وجود دارد. بروز تعارض بین ایرانی‌ها و عراقی‌ها، زنانه شدن اربعین، رشد افراط‌گرایی، پررنگ شدن جنبه فراغتی سفر اربعین و روابط فرهنگی نامطلوب بین ایرانی‌ها و عراقی‌ها از جمله این موارد هستند که در بخش روندها توضیح بیشتری از آن‌ها ذکر خواهد شد.
چالش های پیاده روی اربعین
یادداشتی از وحید نجفی-پژوهشگر موسسه مطالعاتی صراط مبین
زیارت امام حسین (ع) در مکتب تشیع، عمل پرفضیلتی است که پس از تغییر حکومت در عراق و هموار شدن مسیر زیارت با اقبال گسترده مواجه شد و شیعیان از نقاط مختلف جهان سعی کرده‌اند از این فضیلت بهره‌مند شوند.
