موسسه صراط مبین

ایام شهادت سالار شهیدان، امام حسین (علیه‌السلام) را –که الگوی آزادگان برای مبارزه با ظلم و آسیب‌ها و غفلت‌ها و نسیان‌ها شده است- خدمت اساتید محترم تسلیت عرض می‌کنم. شاید خیلی وجاهت نداشته باشد خدمت اساتید گران‌قدر من مطلبی را عرض کنم؛ لکن از باب وظیفه نکاتی را در مورد ارتباط آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی بروز فاجعه عاشورا مطرح می‌کنم.
نگاه به فاجعه عاشورا عمدتاً از جنبه‌ی حکومتی صورت گرفته و گذشته از آثار شهید مطهری، نقش جامعه و اجتماع در این فاجعه کم‌تر تحلیل شده است؛ حضرت آیت‌الله جوادی آملی سخن جالبی دراین‌باره دارند: «جامعه‌ی آن روز (در سال‌های 51 و 52 و 53 هجری) به‌جایی رسیده بود که حتی امام حسین (ع) را در حد فقیه نمی‌شناختند؛ به‌گونه‌ای که وقتی شخصی در مسجدالنبی سؤالی کرد و امام حسین (علیه‌السلام) شروع کردند به پاسخ‌دادن، آن شخص گفت: من از شما نپرسیدم از فقیه زمان ابن عباس پرسیدم؛ یعنی شما شایستگی پاسخ این سؤال را ندارید. ابن عباس گفت: ایشان (امام حسین) نیز فقیه هستند و...»
وضعیت فرهنگی جامعه گاهی به‌جایی می‌رسد که امام حسین ناشناخته می‌ماند و مظلوم و شهید می‌شود؛ یعنی به نظر می‌آید که جامعه شایستگان را اول به لحاظ فرهنگی می‌کُشد و بعد ممکن است به لحاظ فیزیکی هم قصد جانشان را کند. اینکه جامعه از فرد شایسته‌ و بی‌نظیری مثل امام حسین (علیه‌السلام) غافل می‌شود شاید مشمول آن حدیث حضرت علی (علیه‌السلام) باشد که می‌فرماید: «يستَدَلَّ عَلَي ادبارِ الدُّوَلِ بِاَربَعٍ تَضييعِ الاُصولِ وَ التَّمَسُّکِ بِالفُرُوعِ وَ تقديمِ الاَراذِلِ وَ تَاخيرِ الاَفاضِلِ.»(1)یعنی جامعه به‌جایی می‌رسد که اصول ضایع می‌شود و فروعات جایش را پر می‌کند؛ افاضل و شایستگان عقب رانده می‌شوند و ناشایستگان پیشتاز می‌شوند و آن فاجعه برای امام حسین رخ می‌دهد.
اگر در تاریخ دقت کنیم روشن می‌شود که با این عنایت خداست و خون خداست که بعدها حادثه‌ی عاشورا جایگاه می‌یابد و این‌قدر رونق پیدا می‌کند. درحالی‌که فضای شهر کوفه در سال 61 هجری به‌گونه‌ای بود که گفته می‌شود شخص قیام و خروج کرده و با قتل او فتنه‌اش نیز خاموش شده است.
جامعه باید در این مورد به فضا و وضعیتی ارتقا یابد که دچار این آسیب نشود که از شایستگان و فردی مثل امام حسین (علیه‌السلام) غافل شود؛ بنابراین اتصال بحث ماه محرم به آسیب‌های فرهنگی اجتماعی باید روشن باشد و جامعه گرفتار گرداب غفلت و آسیب نشود.
گمان می‌کنم جامعه مسلمانان در زمان حیات سیدالشهدا دچار  چند آسیب  فرهنگی- اجتماعی مهم بود که زمینه‌چین شهادت امام حسین علیه‌السلام ویارانش به‌دست حکومت شد:
1. دنیازدگی و تغییر سبک زندگی مردم و کم‌رنگ شدن ارزش‌های اصیل اسلامی و پررنگ شدن ارزش‌های کم‌اهمیت به‌جای آن‌ها؛
2. رواج جهل و ناآگاهی میان بیشتر مسلمانان به‌علت  گسترش سریع ولی بی‌رویه‌ی مناطق اسلامی و عمق نیافتن اسلام میان آن‌ها؛
3. ترس وحشت استبداد  و کم‌رنگ شدن آزادی و آزادگی در جامعه؛
4. رواج قدرت‌طلبی و جاه‌طلبی و رقابت‌های جناحی و قبیله‌ای؛
5. رواج فساد اخلاقی و بی‌بندوباری در پوشش‌های مختلف؛
6. افزایش انشعابات و اختلافات بین گروه‌های مختلف فکری و دینی (اهل سنت،  شیعیان، عثمانی‌ها،  خوارج و...)
7. و...
 نتیجه اینکه، آنچه در پهنه‌ی سیاست می‌گذرد، بی‌شک ریشه‌ی فرهنگی و اجتماعی دارد؛ بنابراین درمان آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی در اولویت قرار دارد.
پاورقی
 1. غررالحکم و درر الکلم، جلد 1، صفحه 342.