امام خمينی در كتاب «ولايت فقيه» با عنايت و تأكيد بسيار، اصل «ولايت»- كه اساس و پايه تمام وظايف است- بهخصوص ولايت در امر حكومت و جنبههای سياسی آن را مورد بررسی قرار دادهاند. ایشان علاوه بر تبيين عوامل سياسی و اجتماعی كه سبب شده است تا اين مهمترين موضوع اسلامی مورد بیاعتنايی قرار گيرد، در ضمن بحثهای استدلالی فقهی، به برنامهريزی عملی برای تحقق ولايت فقيه در امر حكومت با مطرح كردن راههای مشخص نيز توجه داشتهاند.
حضرت امام در اين كتاب مواردی را به عنوان دلايل ضرورت تشكيل حكومت اسلامی ذكر میكنند كه عبارتند از:
1- عمل پيامبر در تشكيل حكومت.
2- ضرورت استمرار اجرای احكام الهی كه فقط در زمان پيامبر ضرورت ندارد بلكه برای هميشه است.
3- ماهيت و كيفيت قوانين اسلام كه بدون حكومت قابل اجرا نيست. مثل: احكام مالی، دفاع ملی، و احكام حقوقی و جزايی.
امام خمينی پس از بيان مستدل ضرورت حكومت اسلامی، به سابقه تاريخی انحراف از اين اصل (كه به عصر بنی اميه بازمیگردد و در دوران بنی عباس ادامه میيابد) اشاره میكنند. حضرت امام تأكيد میكنند كه عقل و شرع بر قيام برای تغيير وضع موجود حكم میكنند، پس وقوع يك انقلاب سياسی ضرورت میيابد و علاوه بر ضرورت جلوگيری از حكومت طاغوتی و لزوم ايجاد زمينه لازم برای حكومت اسلامی و پياده شدن احكام اسلام، لزوم وحدت امت اسلامی كه بر اثر عوامل گوناگون داخلی و خارجی دچار تفرقه شده و نيز لزوم نجات مردم مظلوم و محروم كه از تكاليف الهی مسلمين بهخصوص علما میباشد، انجام يك انقلاب سياسی را ضروری میسازد.
بخش مهمی از كتاب «ولايت فقيه» به بيان فرق حكومت اسلامی با ساير حكومتها اختصاص يافته است و به اين نكته اشاره شده است كه حكومت اسلامی نوع خاصی از حكومت مشروطه است، يعنی مشروط به قوانين اسلام؛ حضرت امام در ادامه مباحث ولايت فقيه به شرايط زمامدار كه مستقيماً ناشی از طبيعت روش حكومت اسلامی است اشاره میكند و میفرمايد: پس از شرايط عامه مثل عقل و تدبير برای زمامدار دو شرط اساسی وجود دارد كه عبارتند از: علم به قانون و عدالت. ولايت فقيه در عصر غيبت موضوع مباحث بعدی كتاب است.
حضرت امام پس از اين مباحث به هدفهای عالی حكومت و ویژگیهای لازم برای حاكم اشاره میكنند و با ذكر اخبار و استدلال بر آنها به اثبات ولايت برای فقيه در معنای تصدی حكومت میپردازند كه قسمت اعظم اين كتاب را همين مباحث تشكيل میدهد. بخش پايانی كتاب به ضرورت برنامهريزی مبارزه طولانی برای رسيدن به اين هدف الهی اختصاص يافته است.
2. تحقیقی پیرامون ولایت فقیه
نویسنده: حبیب الله طاهری
ناشر: دفتر انتشارات اسلامی
در مسأله ولایت فقیه نظرات مختلفی بیان شده است؛ برخی آن را به طور مطلق پذیرفته و حتی از ضروریات و بدیهیات دانستهاند که نیاز به استدلال ندارد (ولایت مطلقه)، عدهای دیگر آن را در حد امور حسبیه و لوازم قضا پذیرفتهاند (ولایت محدود) و عدهای دیگر آن را بهطور کلی انکار نموده و برای فقیه در زمان غیبت کمترین ولایتی قائل نشدهاند و فقیه را همانند یک فرد عادی تلقی کردهاند. در این کتاب بر اساس نظریه اول مطالب در هشت فصل تنظیم شده است. این هشت فصل عبارتند از: اصل آزادی و استقلال، ولایت تکوینی و تشریعی پیامبر(ص) و ائمه ، حکومت در اسلام، شرایط حاکم در اسلام، تعیین حاکم به نصب است یا به انتخاب، دلایل ولایت فقیه، حدود ولایت فقیه، پاسخ به شبهات منکرین ولایت فقیه.
3. ولايت فقيه، ولايت فقاهت و عدالت
نویسنده: آيت الله جوادي آملي
ناشر: اسراء
ظرافت موضوع ولایت فقیه و نوپایی طرح آن و تراوش ذهنی اندیشمندان از سویی و هجوم فکری و فرهنگی بیگانگان برای ایجاد تردید و تزلزل در آن از سوی دیگر سبب طرح پرسشها و شبهاتی در این زمینه گردیده و ضرورت روشنگری بیشتر را نمایان ساخته است. این کتاب پاسخی است درخور و بههنگام به این تقابل فکری و رساندن اندیشه صحیح به ساحل صلاح. این کتاب متقن و استدلالی در هفت فصل تنظیم شده است:
فصل اول: انسان، آزادی، عبودیت قانون.
فصل دوم: حکومت اسلامی و اهداف آن.
فصل سوم: ضرورت ولایت فقیه.
فصل چهارم: ولایت فقیه یا وکالت فقیه؟
فصل پنجم: وظایف و اختیارات ولی فقیه.
فصل ششم: امام خمینی ؛ ولایت فقیه و عزت مردم.
فصل هفتم: پرسش و پاسخ؛ نقد و جواب.
4. بنیان حکومت در اسلام
نویسنده: سیدکاظم حائری
ناشر: اداره کل انتشارات و تبلیغات وزارت ارشاد
این کتاب درصدد یافتن نظریه حکومتی اسلام در زمان غیبت است. آنچه از منابع شیعی و از فتاوای شماری از دانشمندان مکتب اهلالبیت (امامان معصوم ) برمیآید، روشی است که به عنوان «ولایت فقیه» شناخته شده که با وجود شرایط خاص این هدف باید عملی گردد.
کتاب «بنیان حکومت در اسلام» بررسی نظام دموکراسی، نظام شورایی و نظام مبتنی بر ولایت فقیه را بر عهده گرفته که به طور خلاصه در سه گفتار ارائه شده است:
گفتار اول: دموکراسی. (در کنار بحث، اشارهای کوتاه پیرامون استبداد و نظامهای شده است.)
گفتار دوم: شورا.
گفتار سوم: ولایت فقیه.
5. حدود ولايت حاكم اسلامي؛ترجمه مبحث ولايت فقيه از كتاب عوائد الايام
نویسنده: ملااحمد نراقي، مترجم: مرتضی حاجعلی فرد
ناشر: کاشف
اين كتاب فصلي از كتاب عوائد الايام مرحوم ملا احمد نراقي است كه در آن راجع به اهميت وظايف علماء و ولايت آنها در جامعه اسلامي با استفاده از منابع اسلامي و استدلالات مربوطه بيان شده است. استفاده از اين كتاب به جهت وزانت علمی بالا براي سطح فرهیخته توصیه میشود. لازم به ذکر است در پايان، سيد ياسين موسوي پيوستي در مورد ماخذ روايات کتاب آورده و توضيحی در خصوص بعضي قواعد و اصطلاحات فقهي ارائه كرده است.
6. تنبيه الامه و تنزيه المله يا حکومت از نظر اسلام
نویسنده: میرزا محمّدحسين ناييني
ناشر: بوستان کتاب
تنبیهالامة و تنزیهالملة رسالهای سیاسی از محمدحسین نائینی درباره نظریه شیعی در خصوص حکومت جور در دوره غیبت و در دفاع از حکومت انتخابی و مخالفت با سلطنت مطلقه و حکومت استبدادی میباشد که آن را در ربیعالاول ۱۳۲۷ ق (پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی و پیش از فتح تهران توسط مشروطهخواهان) نوشته و در همان سال در بغداد به چاپ رسیده است.
کتاب به گفته نگارنده «در تشریح حقیقت استبداد و مشروطیت دولت و تحقیق قانون اساسی و مجلس شورای ملی و توضیح معنای حریّت و مساوات است»؛ او استبداد را به دو نوع استبداد سیاسی و استبداد دینی تقسیم کرده و از میان بردن استبداد دینی را بسیار دشوارتر میداند.
تنبیه الامه در یک دیباچه، پنج فصل و یک خاتمه نوشته شده است که عبارتند از:
فصل اول: اصل حکومت دینی و عقلی مشروطه است.
- حکومت غیراستبدادی و محدود یا حکومت عقلی و شرعی
- مشورت اساس حکومت شرعی و عقلی
- معاویه بنیانگذار استبداد در اسلام
- عصمت شیعی و بیعت سنی مبنای محدودیت اسلام
فصل دوم: ادله وجوب محدود کردن سلطنت
فصل سوم: در لزوم تشکیل حکومت مشروطه
فصل چهارم: شبهات مخالفین مشروطه
فصل پنجم: شرایط و وظایف نمایندگان مجلس
خاتمه:
7. دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه(8 جلد)
نویسنده: حسینعلی منتظری، ترجمه محمود صلواتی
ناشر: کیهان
در اين كتاب صرفا به تبيين مباني فقهي حكومت اسلامي و درج مباحث كلي و جمعآوري آيات، روايات و نقل نقطه نظرهاي برخي از فقها و علما پرداخته شده که مجموعه آن در يك مقدمه و هشت بخش و يك خاتمه به شرح ذیل نگاشته شده است:
مقدمه: مقدمه كتاب مشتمل است بر مطالبي پيرامون ضرورت وجود دولت و حكومت براي جوامع، آشنايي اجمالي با انواع حكومتهاي رايج در جهان، حكومت اسلامي و ضرورت تشكيل آن در همه اعصار و ازمنه، استمرار حكومت انبيا و ائمه معصومين در ولايت فقيه، لزوم دخالت علما در مسائل سياسي اجتماعي مسلمانان و مسائلی از اين قبيل.
بخش اول: در اين بخش پيرامون مقتضاي اصل عملي فقهي در مسأله حكومت و ولايت، با قطع نظر از ساير ادله مربوطه سخن گفته شده است.
بخش دوم: در بيان اثبات اجمالي ولايت رسول خدا(ص) و ائمه معصومين .
بخش سوم: در رابطه با لزوم حكومت و ضرورت ايجاد آن در همه زمانها.
بخش چهارم: در رابطه با شرايط و ويژگيهاي حاكم اسلامي.
بخش پنجم: در اين بخش چگونگي انعقاد امامت، كيفيت حاكميت يافتن فقيه و اينكه آيا تعيين رهبري با نصب كلي از جانب امامان معصوم صورت گرفته و يا اينكه با انتخاب عمومي مردم مسلمان، فقهاي واجد شرايط برگزيده ميشوند، بحث شده است.
بخش ششم: پيرامون حدود ولايت فقيه، شرح وظايف ولي فقيه، نقش قواي سه گانه (قواي مقننه، مجريه و قضائيه) وظايف رهبر در مقابل اسلام و مردم و وظايف مردم در مقابل رهبر تدوین شده است.
بخش هفتم: پيرامون اخلاق حكومتي اسلام، سيره و اخلاق عملي حاكم و ساير كارگزاران حكومت اسلامي اعم از زندگي شخصي، خوراك و پوشاك و ارتباطات اجتماعي آنان نگاشته شده است.
بخش هشتم: در این بخش منابع مالي حكومت اسلامي طي چند فصل مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.
خاتمه: در خاتمه كتاب عهدنامه معروف حضرت اميرالمؤمنين(ع) به مالك اشتر كه مشتمل بر مطالب بسيار مهم و اساسي در رابطه با اداره حكومت اسلامي است به عنوان حُسن خِتام درج شده است.
8. ولایت فقیه در حکومت اسلام(4 جلد)
نویسنده: علامه طهرانی
ناشر: علامه طباطبایی مشهد
این کتاب در ادامه مباحثی که علامه طهرانی در شهر مشهد با عنوان «وظیفه فرد مسلمان در احیای حکومت اسلام» بیان داشتهاند، نوشته شده است و به صورت تقریبا مفصل به بحث ولایت فقیه از نظر اسلام پرداخته شده است. این کتاب که مباحث دروس علامه طهرانی در مشهد مقدس است، در چهل و هشت درس و چهار جلد تنظیم شده است.
9. شئون و اختیارات ولی فقیه؛ ترجمه مبحث ولایت فقیه از کتاب البیع
نویسنده: امام خمینی
ناشر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
حضرت امام خمینی در خلال سالهای تدریس خارج فقه در حوزههای قم و نجف اشرف، علاوه بر تألیفات دیگر فقهی، هفت جلد کتاب نیز در زمینه آداب و احکام تجارت معامله نگاشتهاند. دو جلد اول با عنوان «المکاسب المحرمه» اختصاص به مباحث مربوط به معاملات حرام دارد و پنج جلد دیگر که کتاب «البیع» نام دارد در باب احکام و اقسام معامله تدوین شده است.
بحث از ولایت فقیه در کتب فقهی به مناسبتهای مختلف مطرح شده است که یکی از این مناسبتها بحث درباره اولیای تصرف و نحوه تصرف ایشان در اموال مولی علیهم(اموال کسانی است که تصرف آنان در اموالشان شرعاً معتبر نیست) میباشد. حضرت امام خمینی به تبع مرحوم شیخ انصاری هنگام بحث درباره موضوع مذکور به طرح مسأله ولایت فقیه پرداختهاند.
ب) تاریخچه ولایت فقیه
1. فقها و حکومت؛ پژوهشی در تاریخ فقه سیاسی شیعه
نویسنده: محمد جعفری هرندی
ناشر: روزنه
در مقدمه کتاب به تعریف فقه و سیاست و حکومت و نکاتی که توجه به آنها در بهرهگیری از مباحث مفید است، پرداخته شده است که این مباحث اصلی تحت چهار عنوان مطرح شدهاند. چون رخدادها و عوامل اجتماعی و جغرافیایی و روحیات مردمی در تشریع احکام و آراء فقها اثر قابلتوجهی دارد، هر یک از عنوانهای مزبور در پنج مقطع زمانی و در فصلی جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است.
عناوین چهارگانه عبارتند از:
1. مبنای مشروعیت حکومت و دولت در اسلام.
2. وظایف حکومت اسلامی در امور عمومی.
3. وظایف حکومت اسلامی در برخورد با امور خارجی.
4. موقعیت حکومت در امور خصوصی مردم.
مقاطع زمانی نیز به ترتیب زیر میباشند:
1. دوره حضور پیامبر اسلام و نزول وحی.
2. دوره صحابه تا انقراض حکومت امویان.
3. دوره حکومت عباسیان تا انقراض حکومت ایشان به دست مغولان.
4. دوره حکومت مغولان تا تشکیل دولتها در سرزمینهای اسلامی به شیوۀ اروپایی.
5. دوره تشکیل دولت در سرزمینهای اسلامی به شیوۀ اروپاییان تا زمان حاضر.
6. جمعبندی و نتیجهگیری.
2. فقيهان امامي و عرصههاي ولايت فقيه
نویسنده: زیر نظر آیت الله صادق لاریجانی
ناشر: دانشگاه علوم اسلامی رضوی
«فقیهان امامی و عرصههای ولایت فقیه»، پژوهشی جدید با هدف «استقراء در کلمات فقها و یافتن موارد رجوع به فقیه در سراسر فقه» است. این کار براساس یک طرح پژهشی که در دانشگاه علوم رضوی دنبال میشود، انجام یافته است. سه بخش دیگر این طرح عبارتند از:
بخش اول: مباحث کلامی فلسفی در باب حکومت، مانند: «حقیقت حکومت»، «معیار مشروعیت حکومت ها» و «دخالت شریعت در سیاست و حکومت».
بخش دوم: ادّله ولایت فقیه و بررسی روایات مربوط به این بحث.
بخش سوم: مباحث جانبی که برای پاسخ گویی به برخی شبهات در باب ولایت فقیه مطرح شده است؛ مانند بیعت، نسبت وکالت و ولایت.
که این طرح زیر نظر آیت الله صادق لاریجانی و با همکاری گروهی از محققان «مرکز پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی» در حال انجام است. بخش کنونی در هزار و یکصد صفحه و در دو جلد عرضه شده که مشتمل بر سه فصل است:
فصل اول: به بررسی واژگان پرداخته میشود. واژههای «حاکم»، «امام» «سلطان»، «والی» و «ناظر» که در تعبیرات فقها، کاربرد فراوانی دارد به لحاظ مفهومی و مصداقی مورد بحث قرار گرفته است. در ادامه به دلایل عمومی ولایت فقیه مانند: نصب فقیه، نیابت از امام و وکالت از امام که در کلمات فقها، به عنوان «مبنا» دیده میشود، اشاره شده است.
فصل دوم: مهمترین و گستردهترین بخش کتاب است که با فحص در ابواب فقهی، عبارتهای مرتبط با موضوع گردآوری شده است. عبارتهای انتخابی، در ذیل 49 باب فقهی تنظیم و تحت 130 مبحث دستهبندی گردیده است.
نویسندگان در فصل پایانی کتاب، عبارتها را بر مبنای کتاب و تاریخِ تألیف آن ارائه و فهرست کردهاند، تا آنچه که در ابواب فصل پیشین، براساس نظم ابواب فقهی: طهارت، صلاه، زکات تا حدود و دیات قابل دسترسی است، اکنون بر اساس آرای هر فقیه نیز قابل مراجعه باشد. این فصل از شیخ صدوق و مفید آغاز شده و تا شیخ انصاری و میرزای آشتیانی، دنبال میشود. البته چون در فصل قبل، عبارتها عینا آورده شده، در اینجا به ذکر عناوین هر مبحث و شماره صفحه عبارت ذکر شده اکتفا گردیده است.
3. اندیشه سیاسی ملااحمد نراقی
نویسنده: سیدسجاد ایزدهی
ناشر: بوستان کتاب
فقها همواره در کتابهای فقهی خود بر نظریه سیاسی شیعه در قالب ولایت فقیه تأکید میکردند. از جمله فقهایی که به تدوین این نظریه سیاسی همت گماشت، ملا احمد نراقی است که برای اولین بار ولایت عامه فقها را در بابی جداگانه و در قالبی استدلالی مطرح کرد. در این کتاب جنبههای فلسفی و اخلاقی فاضل نراقی [که عمدتاً در حوزه علم سیاست مورد استفاده قرار میگیرد] بررسی نشده و تنها به کتابهای فقهی و کلمات ایشان که مرتبط با فقه سیاسی است، استناد شده است. این کتاب در هفت فصل تنظیم شده است. در فصل اول به زندگی و زمانه نراقی پرداخته شده است. در فصل دوم مفاهیم و کلیات اندیشه وی بیان شده است. در فصل سوم جایگاه سیاست در اندیشه وی تبیین شده است. فصل چهارم قواعد فقه سیاسی از نظر نراقی مورد بحث قرار داده است. در فصل پنجم حیات سیاسی در گستره فقه سیاسی در عصر غیبت مورد بررسی قرار گرفته است و در فصل هفتم و آخر حکومت از دیدگاه ملااحمد نراقی تبیین شده است.
4. حکومت و نظام سیاسی اسلام از نظر شیخ انصاری
نویسنده: عباس حسینی قائم مقامی
ناشر: کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد شیخ انصاری
بدون تردید از جمله فقیهان وارستهای که در مقدمترین صفوف کاروان فقاهت قرار دارد بلکه از بنیانگذاران تفکر فقهی معاصر شیعه به شمار میآید، استاد فقهای قرن اخیر شیخ مرتضی انصاری دزفولی است. کاوشهای محققانه و مجتهدانه صاحبنظران با دیدگاههای گوناگون در ابعاد مختلف اندیشه فقهی شخصیتی چون شیخ اعظم انصاری که تبلور قویترین تفکر فقاهتی عصر اخیر است، میتواند گامی مؤثر در جهت تحقق این هدف بزرگ باشد. در این کتاب حکومت و نظام سیاسی اسلام از نظر شیخ انصاری بررسی شده است.
5. اندیشه سیاسی آیت الله مطهری
نویسنده: نجف لک زایی
ناشر: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی
این مجموعه مقالات با این انگیزه که پاسخ برخی از مسائل فرازمانی و پرسشهای پایدار عرصه تفکر سیاسی و زندگی اجتماعی انسان را از منظر شهید مطهری به دست دهد، با همدلی و همراهی جمعی از اصحاب فکر و اهل قلم طراحی و ارائه شده است. در مقاله اول ضمن نقد و بررسی پاسخهای مختلفی که به پرسش «چیستی و هستی جامعه» و «رابطه انسان و جامعه» داده شده، پاسخ شهید مطهری نیز بیان شده است. در مقاله دوم مفاهیم و پرسشهای مربوط به «حق، عدالت و برابری» مورد کاوش قرار گرفته است. پرسش از نظام سیاسی مطلوب که «حکومت اسلامی» است موضوع مقاله سوم است. دیدگاه شهید مطهری درباره «آزادی» محور مقاله چهارم است و در آخرین مقاله به موضوع «انقلاب و تحولات اجتماعی» پرداخته شده است.
ج) جمهوری اسلامی و قانون اساسی
1. مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی
نویسنده: محمدجواد ارسطا
ناشر: بوستان کتاب
در طي فصول اين کتاب، مهمترين مباني قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران از حيث فقهي، حقوقي و سياسي بررسي و تحليل شدهاند و تلاش شده به اهم سوالاتي که در هر يک از موارد مطرح شده است، پاسخ داده شود. کتاب حاضر در 16 فصل سامان يافته و مباحثي نظير حدود اختيارات ولي فقيه، مباني فقهي مجلس خبرگان، نقش مردم در حکومت اسلامي، جايگاه مصلحت در فقه اهلبيت و اهلسنت و مبناي اعتبار راي اکثريت براساس ضوابط فقهي و موازين حقوقي را بررسي کرده است.
2. ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه امام خمینی (ثبات یا تحول نظری)
نویسنده: بهرام اخوان کاظمی
ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
سوال اصلی مطرح شده در این کتاب این است که آیا نظریه ولایت فقیه در سیره نظری و عملی امام خمینی قدمت، ثبات و انسجام قطعی دارد؟ برای پاسخ به این سوال فرضیه ای مطرح شده است که ضمن پاسخ مثبت به سوال اصلی بیان میدارد که ارائه و اعلام کامل نظر امام خمینی پیرامون ولایت فقیه به سبب رعایت مصالح اسلام و مردم و با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی به شکل تدریجی صورت گرفته است.
بخشهای مختلف این کتاب عبارتند از:
بخش اول: گفتاری در باب ولایت فقیه
بخش دوم: برخی برداشتها درباره ی گسست نظریه ولایت فقیه
بخش سوم: ولایت مطلقه فقیه در سیره نظری و عملی حضرت امام
بخش چهارم: اجتهاد و نظریه ولایت مطلقه فقیه
بخش پنجم: جایگاه مردم در نظریه ولایت مطلقه فقیه
بخش ششم: روحانیان و نظریه ولایت مطلقه فقیه
بخش هفتم: جایگاه برخی سیاستها و اصول در ارائه تدریجی نظریه ولایت مطلقه فقیه و پاسخ به پارهای از شبهات
د) منتقدان[1]
1. حکومت ولایی
نویسنده: محسن کدیور
ناشر: نشر نی
محور اصلی مطرح شده در این کتاب محور «ولایت» است. محور ولایت یکی از چهار محور نظریۀ رسمی «ولایت انتصابی مطلقه فقیه» است. ولایت نوعی رابطه بین حاکم الهی و مردم است و حکومتی که رابطۀ خود را با مردم بر اساس ولایت پایهگذاری کرده، حکومت ولایی نامیده شده است. به نظر نویسنده این کتاب، حکومت ولایی را از سه زاویه میباید مورد بحث، تحلیل و مطالعه دقیق قرار داد. اول، مبادی تصوری ولایت. دوم، مبادی تصدیقی ولایت و سوم، پیامدها، لوازم، ریشهها و احکام ولایت. آنچه در این کتاب عرضه شده دوسوم از مباحث حکومت ولایی؛ یعنی زاویۀ اول و دوم است.
2. نظریههای دولت در فقه شیعه
نویسنده: محسن کدیور
ناشر: نشر نی
در این کتاب کوشش میشود با روش انتقادی و با اتکاء به منابع دست اول مبادی تصوری و پیشفرضها، مبانی تصدیقی و دلایل، لوازم و پیامدهای دیدگاههای مختلف اندیشه سیاسی در اسلام تبیین گردد. این کتاب در نه فصل و یک مقدمه تنظیم شده است که جزییات این فصول به قرار زیر است:
فصل اول: سلطنت مشروعه
فصل دوم: ولایت انتصابی عامه فقیهان
فصل سوم: ولایت انتصابی عامه شورای مراجع تقلید
فصل چهارم: ولایت انتصابی مطلقه فقیهان
فصل پنجم: دولت مشروطه (با اذن و نظارت فقیهان)
فصل ششم: خلافت مردم با نظارت مرجعیت
فصل هفتم: ولایت انتخابی مقیده فقیه
فصل هشتم: دولت انتخابی اسلامی
فصل نهم: وکالت مالکان شخصی مشاع.
3. تفصیل و تحلیل ولایت مطلقه فقیه
نویسنده: نهضت آزادی ایران
با توجه به نقش تعیینکنندهای که نظریه «ولایت مطلقه فقیه» در سرنوشت ایران و اسلام دارد، این کتاب به بررسی و تحقیق مسأله از نظر حقوقی، اعتقادی، فقهی، سیاسی و اجتماعی پرداخته است. این کتاب پس از انتشار نامه حضرت امام خمینی به آیت الله خامنهای در سال 66 منتشر شد و مباحث کتاب در چهار بخش آمده است:
بخش اول: تاریخچه و تحلیل انقلاب چهارم.
بخش دوم: بررسی عقیدتی از دیدگاه قرآن و سنت و عترت.
بخش سوم: بررسی حقوقی و قانونی از دید انقلاب و نظام.
بخش چهارم: جنبههای سیاسی، اجتماعی و جمعبندی نهایی.
ه) پاسخ به شبهات
1. نظام معقول، تحلیل مبنایی نظام ولایت فقیه با نگاهی به نظرات منتقدین
نویسنده: علیرضا پیروزمند
ناشر: کیهان
در این کتاب، طی پنج بخش مباحثی درباره مبانی نظام حکومتی ولایت فقیه و نظرات برخی منتقدان گرد آمده است. در بخش نخست مولف ذیل عنوان «بررسی معنای ولایت بر جامعه» تعریفها و معنای ولایت فردی و اجتماعی و روند تحولات آن را به دست میدهد. در بخش دوم زوایای گوناگون ولایت دینی بر جامعه با مقولاتی نظیر گستردگی ولایت دینی، نقش رهبر در نظام ولایت دینی تبیین میشود. همچنین پاسخ برخی شبهات مقوله ولایت فراهم میآید. بخشهای دیگر کتاب عبارتاند از: ضرورت فقاهت در ولایت دینی، اثبات مطلقه بودن ولایت فقیه و بررسی نقش مردم در نظریه نظام ولایت فقیه.
2. حکمت حکومت فقیه؛ پاسخ به شبهات درباره حکومت دینی
نویسنده: حسن ممدوحی
ناشر: بوستان کتاب
مطالب اين کتاب در دو بخش عمده «دين» و «حكومت دينی» عرضه شده است. در بخش اول به این سوالات پاسخ داده شده است:
1. وظيفه دين چيست؟
2. شعاع و قلمرو دين تا كجاست؟
3. دين در چه اموری حق دخالت دارد؟
4. آيا حكومت و ولايت بر مردم نيز، در قلمرو دين قرار دارد؟
5. آيا در همه پديدهها و جريانهای اجتماعی، اقتصادی و سياسی میتوان از دين دستور گرفت؟
6. آيا مديريت دينی و حكومت مذهب پذيرفتنی است؟
7. آيا دين میتواند در امور دنيوی دخالت كند، يا فقط عهدهدار دعوت به آخرت است؟ بدان معنا كه آيا دستورات دينی سعادت دنيوی را هم تضمين میكند، يا به تأمين سعادت جهان ديگر اختصاص دارد؟
همچنین به مساله دين از نگاه قرآن نیز پرداخته شده است.
در فصل دوم به بررسی مفهوم ولايت و فقاهت پرداخته شده است. در فصل سوم موضوع حكومت دينی با زیر شاخه هایی مانند دين در بستر حاكميت مورد توجه واقع شده است. در فصل چهارم ضرورت تشكيل حكومت دينی بررسی شده است. در این بخش به سخنان علما و بزرگان دینی در مورد لزوم حکومت اشاره شده است. در فصل ششم به بررسی مسائل مطرح شده پيرامون ولايت فقيه مانند فقاهت شرط اوّل ولايت، مسئله تعيين ولیّ فقيه، مسئله جواز انفكاك مرجعيت از رهبری، احتمالات در شيوه نصب ولی، توهم استبداد از حاكميت فقيه، ولايت شورايی، ولايت فقيه و تعيين جانشين و... پرداخته شده است.
[1]. در این قسمت کُتبی را که منتقدان نظریه ولایت مطلقه انتصابی فقیه نوشتهاند آوردهایم.
سطح فرهیخته
الف) مبانی نظری ولایت فقیه
1. ولایت فقیه
نویسنده: امام خمینی
ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثارامام خمینی