در فصل اول این کتاب به مفهوم ولایت و ولایت ولی خدا پرداخته شده است. بخش دوم کتاب به پیوندهای امت اسلامی میپردازد که شامل روابط داخلی و خارجی میشود. گفتار سوم با عنوان بهشت ولايت، شامل ولايت فردی و ولايت در جامعه میباشد. گفتار چهارم پيرامون ولايت بوده و شامل ابعاد ولايت و این مساله که ولی امر مسلمين مجری حكم خداست، میباشد. گفتار پنجم پيرامون ولايت و شامل ولايت طاغوت و جامعه شناسی كوفه است. گفتار ششم پيرامون ولايت بوده و با موضوع هجرت، به هجرت فردی و هجرت گروهی میپردازد.
2. ولایت فقیه به زبان ساده
نویسنده: جواد محدثی
ناشر: بوستان کتاب
ولایت فقیه که تداوم رهبری امامان در عصر غیبت و محور وحدت امت اسلامی است، از مهم‌ترین اصول «قانون اساسی» و پشتوانه نظام اسلامی در ایران به حساب می‌آید و اعتقاد آگاهانه به این مساله، ضروری است. کتاب حاضر، این اصل مهم و مترقی را با ریشه‌های دینی و عقلی آن به زبانی ساده برای جوانان تبیین می‌کند که پاسخی بر شبهه‌افکنی‌های مخالفان ولایت فقیه است.
نکته قابل توجه این است که پیچیده‌ترین مسائل فکری و سنگین‌ترین مطالب علمی اگر قدم به قدم و روان مطرح شوند و با مقدمات روشن به نتیجه منتهی شوند، به راحتی برای همه قابل درک و هضم و پذیرش خواهند بود. «ولایت فقیه» هم یکی از این موضوعات است. هر چند این موضوع، یکی از مسائل عمده در فقه استدلالی است و فقها و دانشمندان اسلامی در اثبات آن به منابع دینی و روایات و فتواهای علما استناد کرده و با دلایل عقلی و نقلی آن را طرح می‌کنند ولی می‌توان با بیانی ساده‌تر نیز آن را تبیین کرد. این کار در این کتاب انجام شده است.
3. نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه
نویسنده: آیت الله مصباح یزدی
ناشر:مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی
اين مجموعه بر گرفته از سخنرانی‌ها، مقالات، كتاب‌ها و جلسات پرسش و پاسخ آيه اللّه مصباح يزدی است كه آقای محمد مهدی نادری قمی آنها را تنظيم و تحقيق نموده و به رشته تحرير در آورده است. فصول کتاب عبارتند از:
فصل اول: ولايت فقيه؛ ضرورت بحث و پيش فرض ها
فصل دوم: رابطه دين با سياست
فصل سوم: نقش مردم در حكومت اسلامی
فصل چهارم: اثبات ولايت فقيه
فصل پنجم: مفهوم ولايت مطلقه فقيه
فصل ششم: خبرگان و ولايت فقيه
بحثی ساده و کوتاه پیرامون حکومت اسلامی و ولایت فقیه
نویسنده: آیت الله مصباح یزدی
ناشر: چاپ و نشر بينالملل
اين کتاب در نه بخش با عناوين ضرورت بحث حکومت اسلامي، ضرورت قانون براي جامعه، صفات قانونگذار، علت تفاوت قوانين الهي در جوامع اسلامي، تزاحم دو حکم و ملاک اهميت، ضرورت مجلس قانونگذاري در نظام اسلامي، دستگاه حکومت در نظام اسلام، اختيارات، شرايط و وظايف حاکم اسلامي و ولايت فقيه به رشته تحرير درآمده است.
بخش اول با عنوان ضرورت بحث حکومت اسلامي، مباحثی درباره اسلامي بودن نظام، شناخت اسلام، عامل حفظ نظام، حکومت اسلامي، حاکميت اسلام، قانونگذاري و اجرا را مطرح نموده و شامل خلاصه و پرسش ميباشد. در بخش دوم درباره مفهوم قانون، ضرورت قانون براي جامعه، ضرورت الهي بودن قانون بحث میشود. در بخش سوم درباره توحيد و شرک در مسئله قانونگذاري، ويژگيهاي قانون گذاري از ديدگاه قرآن سخن گفته شده و در بخش چهارم راههاي کشف قانون خدا براي فقيه اعلم، منشا تغيير حکم در مقام ثبوت، تغيير حکم تابع تغيير زمان، تغيير حکم تابع تغيير قيد موضوع، قيدهاي عيني و اعتباري مورد بحث واقع شده است. در بخش پنجم کتاب به تزاحم دو حکم و ملاک اهميت پرداخته شده و مطالبي پيرامون احکام، ملاکها، ملاک قويتر و رفع تزاحم بیان شده است. در بخش ششم به تبیین موضوعات وضع قوانين براساس اصول تغييرناپذير يا يک موضوع و چند عنوان، اعمال ولايت عامل حفظ وحدت، شوراي قانونگذاري، خبرگان تعيين مرجع، طرحي جديد براي مجلس شورا و امتيازات اين طرح پرداخته شده است. بخش هفتم شامل موضوعات دستگاه حکومت و حاکم در نظام اسلامي، ضرورت قوه مجريه، ضرورت قوه قضاييه، دلايل ديگر ضرورت قوه مجريه و حکومت و دلايل غيراختصاصي بر ضرورت حکومت میباشد. بخش هشتم به اختيارات، شرايط و وظايف حاکم اسلامي، شرايط متصديان امور حکومتي، شناخت قانون، تقوا، کارداني و دلايل قرآني بر اين شرايط اشاره دارد.
در بخش پاياني کتاب به موضوع حکومت و رهبري در عصر غيبت و شرايط رهبری اشاره شده و شرایطی چون آگاهي کافي از اسلام، تقوا، تدبير و مديريت مورد بررسی قرار گرفتهاند و در ادامه مباحث حکومت اصلي، دلايل نقلي بر ولايت فقيه، ريشه ولايت فقيه، مشروعيت نظام با امضاي ولي فقيه تبیین و بررسی شدهاند.
5. ولایت فقیه؛ مبانی، ادله و اختیارات
نویسنده: مهدی هادوی تهرانی
ناشر: کانون اندیشه جوان
این کتاب گزارشی فشرده از مبانی فكری حكومت اسلامی و پايههای كلامی و فقهی آن است. در بخش نخست با عنوان «مقدّمات» تلاش شده اساسیترين پرسشهای كلامی در زمينه حكومت دينی به طور عامّ و حكومت اسلامی به طور خاصّ پاسخ داده شود.
در بخش دوم، با عنوان «ولايت فقيه» پيشينههای تاريخی و ادلّه عقلی و نقلی، حدود و شرايط ولايت فقيه بيان شده و به مشهورترين و شايد جديدترين شبهات مربوط به آن پاسخ داده شده است.
6. ولایت فقیه (حدود اختیارات و وظایف)
نویسنده: محسن شیخالاسلامی
ناشر: کانون اندیشه جوان
کتاب حاضر مشتمل بر شش مبحث است. در مبحث اوّل واژگان و الفاظ اصلي مانند مفاهيم حكومت اسلامي، دموكراسي، ولايت، ولايت‌فقيه، ولايت انتصابي فقيه، ولايت انتخابي فقيه، مرجعيت، وكالت، حاكميت و مشروعيت تبيين گرديده است.
در مبحث دوم نظريه‌هاي مختلف در انديشه سياسي غرب و انديشه سياسي اسلام و خصوصاً فقه سياسي تشيع پيرامون اختيارات رهبران حكومت‌ها مورد بررسي قرار گرفته و تلاش شده ضمن بررسي تطبيقي ميان اين نظريّات، جمع‌بندي و طبقه‌بندي انواع رهبري نيز ارائه گردد.
در مبحث سوم، جايگاه نظريه ولايت فقيه در انديشه سياسي شیعه مورد بررسي قرارگرفته و تلاش شده است تا ديدگاه فقهي علماي طرفدار ولايت فقيه در حد ميسور ارائه گردد. نكته قابل توجه آن است كه عده‌اي از عالمان شيعي در نظريّات خود صرفاً به شواهد نقلي بسنده نموده‌اند. حال آنكه برخي ديگر، خصوصاً امام خميني ، علاوه بر تكيه بر شواهد نقلي بر دلايل و مستندات عقلي نيز در نظريّات خود استناد نموده‌اند.
در مبحث چهارم، اختيارات داخلي ولي فقيه در قلمرو حكومت‌اسلامي و اختيارات ولي‌ّ فقيه از ديدگاه علمايي همچون ملا احمد نراقي و امام خميني بیان شده است.
در مبحث پنجم، اختيارات ولي‌ّ فقيه در خارج از قلمرو حكومت اسلامي مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده است تا به اين سؤال پاسخ داده شود كه آيا عوامل محيطي، محدوديتهاي جغرافيايي و تمايز حاكميت‌هاي مستقل در ميان دولت‌هاي موجود در عرصه جهاني مي‌تواند در برابر اعمال صلاحيت‌ها و اختيارات ولي‌ّ فقيه محدوديتهايي را ايجاد نمايد؟ همچنين، آيا تقسيم اختيارات ولي‌ّ فقيه به اختيارات درون مرزي (داخلي) وبرون مرزي (خارجي) مناسب و صحيح است؟ در مبحث ششم، اختيارات رهبران حكومت‌ها در قوانين اساسي كشورهايي همچون آلمان، فرانسه، انگلستان و آمريكا بررسي شده است و بهصورت مقایسهای با اختيارات رهبري در جمهوري اسلامي ايران مورد مطالعه قرار گرفته است.
مبحث هفتم اين پژوهش به طرح شبهات و سؤالات مطرح شده پيرامون ولايت مطلقه فقيه و اختيارات ولي‌ّ فقيه پرداخته است.
و نهايتاً مبحث پاياني پژوهش به نتيجه‌گيري تحقيق اختصاص يافته است.
7. ولایت، رهبری و روحانیت
نویسنده: سیدمحمد حسینی بهشتی
ناشر: بنیاد نشر آثار و اندیشههای شهید دکتر آیت الله بهشتی
این كتاب مجموعهای از گفتارها و نوشتارهايی از شهيد آيت الله دكتر بهشتی پيرامون موضوع ولايت، مسئله رهبری و نهاد روحانيت است. با توجه به اينكه دكتر بهشتی خود در سلك روحانيت بوده و در مديريت فعاليتهای اجتماعی مشاركتی فعال داشته و در شكلگيری نهضت انقلابی مردم ايران و نهادهای بنيادين نظام جمهوری اسلامی نقشی مؤثر ايفا نموده، ديدگاهها و نقطه نظراتی كه طی اين گفتارها و نوشتارها مطرح میشود از دو جهت دارای اهميتی بسيار است.
نخست اينكه مصدر اين مباحث عالم دينی روشن بين زمانشناسی است كه از واقعيتهای اجتماعی تحليلی عميق و دركی گسترده دارد و بر اين اساس تلاش میكند تا پاسخ پرسشهای مطرح در اين زمينهها را با مراجعه به منابع و ماخذ انديشه اسلامی استنباط و استخراج كند و ديگر اينكه راه را برای شناخت بهتر بخشی از ابعاد انديشه يكی از رهبران انقلاب اسلامی و بنيانگذاران جمهوری اسلامی هموار میسازد.
نكته شايان توجه در مورد گفتارها و نوشتارهایی كه در اين كتاب آمده اين است كه بخشی از آنها در فضای پيش از انقلاب اسلامی و غالبا در جمع افرادی مطرح شده است كه دارای دانش دينی مناسبی بودهاند و به نسبت گفتارهايی كه در سالهای پس از انقلاب برای عموم مردم ايراد شده از بار علمی و نظری بيشتری برخوردار هستند.
ب) تاریخچه
1. پیشینه تاریخی نظریه ولایت فقیه
نویسنده: احمد جهان بزرگی
ناشر: کانون اندیشه جوان
در این نوشتار که در واقع نگاهی کوتاه و اجمالی به موضوع «ولایت فقیه» در بستر تاریخی آرای فقیهان دارد، موضوعاتی چون جایگاه مبحث ولایت فقیه در کلام، شیوه عملی و نظری مواجهه برخی فقیهان با مسئله حکومت در عصر خود و انتصابی بودن حاکمیت فقیه از جانب امام معصوم(ع) بررسی شده است.
د) شبهات
1. پرسشها و پاسخها
نویسنده: آیت الله مصباح یزدی
ناشر: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
اين كتاب مجموعه پاسخهای آیت الله مصباح یزدی به پرسشهای مطرح شده در نشست‌های مختلفی است كه با حوزويان و دانشگاهيان داشته اند. جلد اول كه با عنوان ولايت فقيه و خبرگان به چاپ رسيده است، در چهار فصل به مباحث ذيل پرداخته است:
فصل اول: درباره مشروعيت و مقبوليت و مفهوم و ملاك هريك از اين دو، نقش مردم در حكومت، ملاك ترجيح مشروعيت بر مقبوليت، سرنوشت حكومت دينی در صورت فقدان مقبوليت همگانی، و مسئله انتخابات مجدد برای تعيين نظام را مورد بحث قرار داده است.
فصل دوم مبحث دموكراسی و اسلام، نسبت دين با دموكراسی غربی را مورد بررسی قرار داده است.
فصل سوم: در این فصل ولايت فقيه تنها شكل حكومت دينی در زمان غيبت دانسته شده است. سپس به پرسش‌هايی با عناوين ذیل پاسخ داده شده است: پيشينه نظريه ولايت فقيه، اختيارات ولی فقيه، قلمرو ولايت فقيه (از حيث اطلاق و تقييد)، ولی فقيه و نياز به تخصص‌های متعدد در اداره امر حكومت، ولی فقيه و فقهای ديگر، چگونگی انتقاد از ولی فقيه، علت دوره ای نبودن ولايت فقيه و قداست ولی فقيه.
فصل چهارم: با عنوان «خبرگان رهبری» به پرسش‌هايی درباره مقايسه اعتبار رأی مستقيم و غيرمستقيم مردم، شبهه دور در تعيين رهبر، ضرورت فقاهت خبرگان، متخصصان غيرفقيه و راه يابی به مجلس خبرگان پاسخ داده است.
در جلد دوم كتاب، مباحث ولايت فقيه و خبرگان رهبری، در سه فصل مورد بررسی قرار گرفته است:
فصل اول: با موضوع ولايت فقيه به پرسش‌هايی از قبيل ولايت فقيه، ولايت يا وكالت، هم زمانی چند حكومت اسلامی و ارائه طرحی قابل قبول، جايگاه مراجع در نظام ولايی و رابطه آنان با ولی فقيه، ولايت فقيه و تغيير احكام، پاسخ داده است.
فصل دوم: درباره خبرگان رهبری به پرسش‌هايی در زمينه موضوعاتی مانند مجلس خبرگان از نگاه فقه شيعه، جايگاه و وظايف مجلس خبرگان در نظريه انتخاب يا انتصاب، شبهه هم زمانی انحلال مجلس خبرگان با عزل رهبری پاسخ می‌دهد.
فصل سوم: با عنوان «حكومت دينی» دليل ناسازگاری اسلام با سكولاريسم بيان میشود.
در جلد سوم كتاب با عنوان «دين و مفاهيم نو، نظارت استصوابی» اين مباحث مطرح میشود:
تعريف دين و فرهنگ و رابطه آن دو با هم
رابطه دين و آزادی
اسلام و جامعه مدنی
مدارا و خشونت در اسلام
دين و انديشه‌های التقاطی (قرائت‌های مختلف و بدعت ها)
اسلام و توسعه سياسی
علل انحراف برخی از روشنفكران مسلمان
لزوم تقويت معنويات
نظارت استصوابی
خاتمه: دليل سكوت رهبری و مراجع در برابر پاره ای از انحرافات
جلد چهارم با عنوان آزادی و پلوراليسم در دو بخش به اين مباحث میپردازد:
بخش اول: که با عنوان آزادی مطرح شده است، مباحثی مانند مفهوم و تعريف آزادی، دين داریْ حق يا تكليف، تعارض يا تسالم دين با آزادی، حدود آزادی، معنای آيه {لاَ اِكرَاهَ فِی الدِّينِ}، ليبراليسم و اصول آن، اسلام و ليبراليسم، آزادی بيان و آزادی مطبوعات تبیین و بررسی شدهاند.
بخش دوم: با عنوان پلوراليسم مباحثی از قبيل عرصه‌های مختلف پلوراليسم، مفهوم پلوراليسم دينی، پلوراليسم دينی در بعد نظری و عملی، صراط‌های مستقيم، دلايل پلوراليسم، و انگيزه‌های پيدايش پلوراليسم، مطرح شده است.
2. دین و سیاست، ولایت فقیه و جمهوری اسلامی
نویسندگان: حمیدرضا شاکرین، علیرضا محمدی
ناشر: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها
کتاب «دین وسیاست، ولایت فقیه، جمهوری اسلامی»، دفتر پانزدهم از مجموعه کتابهای «پرسشها و پاسخهای دانشجویی» است که توسط اداره مشاوره و پاسخ به سؤالات نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها تهیه شده است.
این کتاب به 99 پرسش دانشجویان در موضوعات زیر پاسخ داده است:
جدایی دین از سیاست، حکومت پیامبر و امام، سکوت امام علی(ع) ، حکومت اسلامی در عصر غیبت، روحانیت و سیاست، قداست دین و آلودگی سیاست، مفهوم ولایت فقیه، دلایل ولایت فقیه، ولایت فقیه و عقل بشری، ولایت فقیه و خطاپذیری، شرایط ولی فقیه، مشروعیت ولایت فقیه، نصب و انتخاب ولی فقیه، اختیارات ولی فقیه، ولایت فقیه و مسلمانان جهان، نظارت بر ولایت فقیه، ولایت فقیه و مشکلات اجتماعی، شورای نگهبان و نظارت استصوابی، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شیوه انتخاب خبرگان رهبری، عملکرد حضرت آیتالله خامنهای، شبهه عزل و شبهه دور.
این کتاب به شکل پرسش و پاسخ گردآوری شده است و در پاسخ به هر سئوال تلاش شده که با در نظر گرفتن سطح علمی سئوالکننده که دانشجویان میباشند، پاسخی اقناع کننده و وافی ارائه گردد.
سطح عمومی
الف) مبانی نظری ولایت فقیه
1. ولایت
نویسنده: آیت الله العظمی خامنهای
ناشر:موسسه فرهنگی قدر ولایت
كتاب حاضر مجموعه شش سخنرانى پیرامون مسأله ولايت است كه در سال 1353(چهار سال قبل از پيروزى انقلاب) در ماه مبارك رمضان، در مسجد امام حسن مجتبى× مشهد مقدس توسط رهبر معظم انقلاب اسلامى حضرت آيت الله العظمی سيدعلى خامنه‌اى ايراد شده است.
