مقدمه‏

اميرمومنان (ع) در روز 18 ذى‏الحجه الحرام سال 35 هجرى قمرى، زمام امور را به دست گرفت و در 21 رمضان سال 40 جام شهادت نوشيد مدت حكومت چهار سال و نه ماه و سه روز بود و در اين مدت، كشور پهناور اسلامى را كه از شرق به رودخانه‏ى سند، از غرب به صحراى افريقا، از شمال به سرزمين قفقاز و از جنوب به خليج عدن منتهى مى‏گشت اداره نمود، هر چند بر اثر شورشى كه در كشور مصر پديد آمد اين بخش از قلمرو حكومت او جدا شد ولى به جز اين نقطه و منطقه شام كه از روز نخست، فرزند ابى‏سفيان پرچم ياغيگرى را برافراشته بود، تمام سرزمين پهناور اسلامى، قلمرو حكومت او را تشكيل مى‏داد و كليه‏ى كارگزران و فرمانداران و استانداران به وسيله‏ى او تعيين مى‏شدند و هزينه‏ى كشور اعم از عمران و آبادى و حقوق مهاجر و انصار و ساير كاركنان به وسيله‏ى امام پرداخت مى‏گرديد.
روزى كه امام، زمام امور را به دست گرفت با مشكلات انبوهى روبه‏رو گرديد و مقاومت در برابر اين دشوارى‏ها نيازمند سياست و تدبير حكيمانه‏اى بود تا با پنجه‏ى تدبير، بر مشكلات پيروز گردد.