أَمَّا بَعْدُ، فَقَدْ أَتَانِي كِتَابُكَ تَذْكُرُ [فِيهِ] اصْطِفَاءَ اللهِ تعالی مُحَمَّداً صلی الله عليه وآله لِدِينِهِ، وَتَأْيِيدَهُ إِيَّاهُ بِمَنْ أَيَّدَهُ مِنْ أَصْحَابِهِ، فَلَقَدْ خَبَّأَ لَنَا الدَّهْرُ مِنْكَ عَجَباً إِذْ طَفِقْتَچ تُخْبِرُنَا بِبَلاَءِ اللهِ عِنْدَنَا، وَنِعْمَتِهِ عَلَيْنَا فِي نَبِيِّنَا، فَكُنْتَ فِي ذلكِ كَنَاقِلِ الَّتمْرِ إِلَی هَجَرَ أَوْ دَاعِي مُسَدِّدِهِإِلَی النِّضَالِ
وَزَعَمْتَ أَنَّ أَفْضَلَ النَّاسِ فِي الاِِْسْلاَمِ فُلاَنٌ وَفُلاَنٌ، فَذَكَرْتَ أَمْراً إِنْ تَمَّ اعْتَزَلَكَتچ كُلُّهُ، وَإِنْ نَقَصَ لَمْ يَلْحَقْكَ ثَلْمُهُ
وَمَا أَنْتَ وَالْفَاضِلَ وَالْمَفْضُولَ، وَالسَّائِسَ وَالْمَسُوسَ! وَمَا لِلطُّلَقَاءِوَأَبْنَاءِ الطُّلَقَاءِ، وَالـتَّمْييزَ بَيْنَ الْمُهَاجِرِينَ الاََْوَّلِينَ، وَتَرْتِيبَ دَرَجَاتِهِمْ، وَتَعْرِيفَ طَبَقَاتِهِمْ! هَيْهَاتَ لَقَدْ حَنَّمخ قِدْحٌ لَيْسَ مِنْهَا، وَطَفِقَ يَحْكُمُ فِيهَا مَنْ عَلَيْهِ الْحُكْمُ لَهَا!
أَلاَ تَرْبَعُ أَيُّهَا الاِِْنْسَانُ عَلَی ظَلْعِكَ وَتَعْرِفُ قُصُورَ ذَرْعِكَ وَتَتَأَخَّرُ حَيْثُ أَخَّرَكَ الْقَدَرُ! فَمَا عَلَيْكَ غَلَبَةُ الْمَغْلُوبِ، وَلاَ لَكَ ظَفَرُ الظَّافِرِ! وَإِنَّكَ لَذَهّابٌفِي التِّيهِ رَوَّاغٌعَنِ الْقَصْدِ أَلاَ تَرَی ـ غَيْرَ مُخْبِرٍ لَكَ، لكِنْ بِنِعْمَةِ اللهِ أُحَدِّثُ ـ أَنَّ قَوْماً اسْتُشْهِدُوا في سَبِيلِ اللهِ مِنَ الْمُهاجِرينَ،لِكُلٍّ فَضْلٌ، حَتَّی إِذَا اسْتُشْهِدَ شَهِيدُنَاقِيلَ: سَيِّدُ الشُّهَدَاءِ، وَخَصَّهُ رَسُولُ اللهِ صلی الله عليه وآله بِسَبْعِينَ تَكْبِيرَةً عِنْدَ صَلاَتِهِ عَلَيْهِ!
أَوَلاَ تَرَی أَنَّ قَوْماً قُطِّعَتْ أَيْديِهِمْ فِي سَبِيلِ اللهِ ـ وَلِكُلٍّ فَضْلٌ ـ حَتَّی إذَا فُعِلَ بِوَاحِدِنَاكمَا فُعِلَ بِوَاحِدِهِمْ، قِيلَ: الطَّيَّارُ فِي الْجَنَّةِ وَذُوالْجَنَاحَيْنِ! وَلَوْ لاَ مَا نَهَی اللهُ عَنْهُ مِنْ تَزْكِيَةِ الْمَرْءِ نَفْسَهُ، لَذَكَرَ ذَاكِرٌ فَضَائِلَ جَمَّةً تَعْرِفُهَا قُلُوبُ الْمُؤْمِنِينَ، وَلاَ تَمُجُّهَاآذَانُ السَّامِعِينَ.
فَدَعْ عَنْكَ مَنْ مَالَتْ بِه الرَّمِيَّةُ فَإِنَّا صَنَائِعُ رَبِّنَا وَالنَّاسُ بَعْدُ صَنَائِعُلَنَا. لَمْ يَمْنَعْنَا قَدِيمُ عِزِّنَا وَلاَ عَادِيُّطَوْلِنَا عَلَی قَوْمِكَ أَنْ خَلَطْنَاكُمْ بَأَنفُسِنَا، فَنَكَحْنَا وَأَنْكَحْنا، فِعْلَ الاََْكْفَاءِ وَلَسْتُمْ هُنَاكَ! وَأَنَّی يَكُونُ ذلِكَ كَذَلِكَ وَمِنَّا النَّبِيُّ وَمِنْكُمُ الْمُكَذِّبُ وَمِنَّا أَسَدُ اللهِوَمِنْكُمْ أَسَدُ الاََْحْلاَفِ وَمِنَّا سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِوَمِنْكُمْ صِبْيَةُ النَّارِ وَمِنَّا خَيْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِينِوَمِنْكُمْ حَمَّالَةُ الْحَطَبِ فِي كَثِيرٍ مِمَّا لَنَا وَعَلَيْكُمْ
ترجمه
از نامه های امام عليه السلام در پاسخ معاويه-
شريف رضی میگويد: اين از نامه های بسيار جالب است.- [1]
اما بعد!نامه ات رسيد،در آن يادآور شده ای كه خداوند محمد صلی الله عليه و آله و سلم را برای دينش برگزيد و با اصحابش وی را تاييد كرد،راستی دنيا چه شگفتی-هائی دارد تو میخواهی ما را از آنچه خداوند به ما عنايت فرموده آگاه سازی!و از نعمت وجود پيغمبر در ميان ما به ما خبر دهی!تو در اين راه به كسی ميمانی كه زيره به«كرمان»برد و يا همچون شاگرد تير انداز كه بخواهد به استادش درس تير اندازی دهد.و گمان كرده ای كه برترين اشخاص در اسلام فلان و فلانند،مطلبی را ياد آور شده ای كه اگر راست باشد ابدا مربوط به تو نيست و اگر دروغ باشد كاری بتو ندارد،تو را با برتر و غير برتر و رئيس سياسی اسلام و زيردستانش چكار؟اسيران آزاد شده كفار جاهليت و فرزندانشان را باامتيازات بين مهاجران نخستين و ترتيب درجات و تعريف طبقاتشان چه نسبت؟!
هيهات!خود را در صفی قرار میدهی كه از آن بيگانه ای،كار بجائی رسيده كه محكومان حاكم شده اند!ای انسان چرا سرجايت نمی نشينی؟!و چرا ازكوتاهی و ناتوانی خويش آگاه نمی شوی؟ !و چرا بجای خودت باز نمیگردی؟!
غلبه مغلوب و پيروزی پيروزمند(در اسلام)با تو چه ارتباطی دارد؟
تو همان كسی هستی كه همواره در بيابان گمراهی سرگردانی،و ازراه راست و حد اعتدال منحرفی.
مگر نمیبينی-نه اينكه بخواهم خبرت دهم بلكه به عنوان شكر و سپاسگزارینعمت خداوند میگويم-جمعيتی از مهاجران و انصار در راه خدا شربت شهادت نوشيدند،و هر كدام دارای مقام و مرتبتی بودند،اما هنگامی كه شهيد ما«حمزه»شربت شهادت نوشيد به او گفته شد سيد الشهداء(آقایشهيدان)و رسول الله هنگام نماز بر وی(بجای پنج تكبير)هفتاد تكبير گفت.
و نيز مگر نمیدانی گروهی دستشان در ميدان جهاد قطع شد كه هر كدام مقامو منزلتی دارند،ولی هنگامی كه اين جريان درباره يكی از ما انجام شدلقب«طيار»به او داده شد«آنكس كه در آسمان بهشت با دو بال خود پروازمیكند»!
و اگر نه اين بود كه خداوند نهی كرده كه انسان خويشتن را بستايد فضائل فراوانی را بر میشمردم،كه دلهای آگاه مؤمنان با آن آشنا است و گوشهای شنوندگان از شنيدن آنها تحاشی ندارد..
بهر حال دست از اين سخنها بردار كه تو همچون شخصی هستی كه تيرش به خطا رفته.ما ساخته و پرورش يافته و رهين منت پروردگار خويش هستيم،ولی مردم پرورش يافته و ربيت شده مايند،آميزش و اختلاط مابا شما هرگز عزت و عطاهای ما را بر شما از بين نمیبرد ما از طائفه شما همسر گرفتيم و به طائفه شما همسر داديم،همچون اقوام همطراز،در حاليكه شما هرگز در اين پايه نبوديد،و چگونه ممكن است چنين باشد در حاليكه پيغمبر(محمد صلی الله عليه و آله و سلم)از ما است.و تكذيب كننده(ابو جهل)از شمااسد الله(حمزه)از ما است.و اسد الاحلاف(يعنی ابو سفيان)جمع كننده و قسم دهنده احزاب(برای جنگ با پيامبر)از شما، دو سيد و آقای جوانان بهشت(حسن و حسين)از مايند و كودكان آتش(اولاد مردان يا فرزندان عقبة بن ابی معيط)از شما،بهترين زنان جهان(فاطمه)از ما است،و حمالة الحطب(همسر ابو لهب)از شما،و چيزهای فراوان ديگری از اين قبيل،درباره ما و شما!
دوران اسلام ما بگوش همه رسيده،و كارهای ما در دوران جاهليت نيز بر كسی مخفی نيست، كتاب خدا قرآن آنچه را كه بر نشمرديم در يك آيه جمع كرده و نشان داده است!و آن گفته خداوند است كه:
«خويشاوندان در كتاب الهی نسبتبه يكديگر سزاوارترند».(سورهانفال(8)،آيه75.)
و نيز فرموده است:
«شايسته ترين مردم به ابراهيم كسانی هستند كه از او تبعيت كردند و همچنين اين پيامبر و كسانی كه ايمان آورده اند،و خداوند ولی و سر پرست مؤمنان است.»(سوره اعراف،آيه3و7)
پس ما از يك طرف بوسيله قرابت از ديگران سزاوارتريم،و از طرف ديگردر اثر اطاعت آن روز كه مهاجرين در«سقيفه»با انصار گفتگو كردند توانستند باذكر قرابت و خويشاوندی با پيغمبر، بر آنها پيروز شوند،اگر اين دليل بر تری است پس حق با ما است نه با شما،و اگر دليل ديگری دارد ادعای انصار بجای خود باقی است گمان برده ای كه من بر تمام خلفا حسد ورزيده ام و بر همه آنها طغيان كرده ام،اگر چنين باشد جنايتی بر تو نرفته است كه از تو عذرخواهی كنم!
و اين بگفته شاعر«نقصی است كه گرد ننگ آن بر تو نمی نشيند»!
و گفته ای كه مرا همچون شتر افسار زدند و كشيدند كه بيعت كنم! عجبا،به خدا سوگند خواسته ای مذمت كنی و ناخود آگاه مدح و ثناگفته ای،خواسته ای رسوا كنی ولی رسوا شده ای.اين برای يك مسلمان نقص نيست كه مظلوم واقع شود مادام كه در دين خود ترديد نداشته باشد و در يقين خودشك نكند و اين خلاصه حجت و دليل من است حتی در برابر غير تو،من به همين خلاصه و كوتاهی اكتفا كردم كه جای شرحش نيست!
سپس درباره وضع من با عثمان يادآور شده ای و اين جوابش بعهده تواست كه از خويشان و بستگانش بودی كداميك از ما دشمنيش با او شديدتر بود وراه را برای كشندگانش مهياتر ساخت؟آيا كسی كه به ياريش پرداخت و از اوخواست كه بجايش بنشيند و دستبكشد؟و يا كسی كه(عثمان)از او ياری خواست و او تاخير كرد تا مرك بر سرش هجوم آورد و زندگيش به سرآمد؟نه،بخدا سوگند«خداوند مانعان از نصرت را خوب میشناسد،و هم آنان كه به برادران خود میگفتند:بسوی ما آئيد و بهنگام ناراحتی جز تعداد كمی بكمك نمی شتافتند». (سوره احزاب،آيه18و33)
من نمی گويم:در مورد بدعتهائی كه بوجود آورده بود بر او عيب نمیگرفتم، میگرفتم و از آن عذر خواهی نميكنم اگر گناه من هدايت و ارشاد او است بسيارند كسانی كه مورد ملامت واقع میشوند و بی گناهند.
و به گفته شاعر:«گاهی شخص ناصح و خير خواه از بس اصرار درنصيحت میكند،مورد تهمت قرار میگيرد».
و من قصدی«جز اصلاح تا حد توانائی ندارم و موفقيت من تنها بلطفخدا است و توفيق را جز از خداوند نمیخواهم بر او توكل كردم و به او باز گشتم»(سوره هود ، آيه88و11)
و گفتهای كه نزد تو برای من و اصحابم جز شمشير چيزی نيست،راستیمضحك استبعد از آن گريه كردن! كی به ياد داری و چه وقتبوده كه فرزندان«عبد المطلب»به دشمنپشت كنند، و از شمشير بترسند؟!
«پس كمی صبر كن كه حريفت به ميدان خواهد آمد»!.
بزودی آن كس را كه تعقيب میكنی به تعقيب تو بر خواهد خواست،و آنچه را كه از آن فرار ميكنی،در نزديكی خود خواهی يافت و من درميان سپاهی عظيم از مهاجران و انصار و تابعان، به سرعتبه سوی تو خواهمآمد با كسانی كه جمعيتشان بهم فشرده است،به هنگام حركتشان غبار،آسمان را تيره و تار میكند،لباس شهادت در تن دارند،بهترين ملاقات برايشان ملاقات با پروردگارشان است.همراه اين لشكر فرزندان بدرند،وشمشيرهای هاشمی،كه میدانی لبه تيز آنها چگونه بر پيكر برادر،دائی جد و خاندانت قرار گرفت!«و ما هی من الظالمين ببعيد و اين از ستمگران دور نيست.»(سورههود(11)،آيه83.)
توضيحات
[1]اين از نامه های مشهور امام است،متن آن باين معنی گواهی میدهد،خصوصا كه پيش از شريف رضی در كتاب الفتوح ابن اعثم كوفی جلد 2 ص961 و كتاب«الغارات»با جملاتی اضافه از آنچه در اينجا است نقل گرديده.
نكات:(مصادر نهج البلاغه جلد3 ص 278)
1-هجر بر وزن شجر نام يكی از شهرهای قديمی بحرين است و از اين نظركه در آنجا رختخرما فراوان بوده از بردن چيزی بجائی كه آن چيز در آنجافراوان يافت میشده،ضرب المثل«كناقل التمر الی هجر»خرما به هجر بردن،انتخاب شده است و نيز در عربی ضرب المثل ديگری است و آن«كالماء علی شاطیءالفرات»همچون آب در كنار شط فرات است ولی در فارسی برای رساندن اينمطلب ضرب المثل معروف«زيره بكرمان بردن»بكار ميرودمعاويه در نامه خود بامام از نعمتهای خدا به اهلبيت(ع)كه آنها را بواسطهوجود پيامبر،گرامی داشته و اين نعمتبزرگی است،ياد كرده،امام با اينمثل پاسخ او را میدهد.
2-منظور از فلان و فلان ابو بكر و عمر و عثمان هستند زيرا در نامه معاويه به امام(ع)چنين آمده است:
«فكان افضلهم مرتبة و اعلاهم عند الله و المسلمين منزلة الخليفة الاولالذی جمع الكلمة و لم الدعوة و قاتل اهل الردة ثم الخليفة الثانی الذی فتحالفتوح»و مصر الامصار و اذل رقاب المشركين ثم الخليفة الثالث المظلوم الذینشر الملة و طبق الافاق بالكلمة الحنيفيه».
(ابن ابی الحديد ج 15 ص186)
3-و ما للطلقاء و ابناء الطلقاء.
اين جمله اشاره به ابو سفيان و فرزندش معاويه است،آنها در«فتح مكه»بفرمان پيامبر آزاد شدند،زيرا پيامبر برای فتح مكه با عده زيادی از مسلمانان مؤمن وارد مكه شد و قريش برخی از روی رضايت و عدهای از روی اكراه تسليم شدند پيامبر كليد خانه خدا را از عثمان بن ابی طلحه گرفت،در را باز كرد و درخانه كعبه دو ركعت نماز خواند سپس خارج شد،دستگيره در خانه را گرفت و فرمود:
«لا اله الا الله وحده لا شريك له انجز وعده و نصر عبده و غلب الاحزاب وحدهفله الحمد و الملك،لا شريك له».
سپس روی بمردم نمود و فرمود:«ما تظنون و ما انتم قائلون»:با آن همه خيانت كه نسبت بمن روا داشتيد درباره من چه فكر میكنيد و چه ميگوئيد؟
سهيل گفت:«نظن خيرا و نقول خيرا اخ كريم و ابن عم كريم و قد ظفرت»:
ما جز خير و نيكی،عفو و بزرگواری در تو سراغ نداريم شما برادر گرامی و فرزندعم گرامی هستی كه بر ما پيروز شده ای«قال فانی اقول لكم كما قال اخی يوسف لاتثريب عليكم اليوم اذهبوا فانتم الطلقاء»:
من بشما همان سخن را ميگويم كه برادرم يوسف ببرادرانش فرمود،برويد،آزاديد،بر شما باكی نيست.
(شرح خوئی جلد 18 ص286)
4-لقد حن قدح ليس منها...
اگر يكی از چوبهای برد و باخت،كه هنگام قرعه بكار میرفت هم جنس باديگران نبود وقتی چوبها را حركت ميدادند و صدائی غير از صدای بقيه ميداد از اينجامی فهمند در اينها چوبی است كه از جوهر آنها نيست اين بعدا ضرب المثل شد و در موردشخصی كه افتخار به قبيله ای ميكرد در حالی كه خود از آنها نيست بكار ميرفت و ضرب المثل فارسی آن«من آنم كه رستم بود پهلوان است»اينجا معاويه خودش را جزومهاجران میداند و مطالبی را نسبت بخود میدهد،در صورتيكه ربطی باو نداردو همچون چوب برد و باخت ناهمجنس،از مهاجران بيگانه است او فردی استكه از معنويات آنها و مبارزات و تلاش مهاجرانی بی بهره است پس چگونه میتواند آنها را درجه بندی كند و حتی درباره آنها سخن بگويد؟
(شرح خوئی جلد19 ص96)
5-فانا صنايع ربنا.
منظور از اين جمله اين است كه خداوند اهلبيت را برگزيده و مورد نعمت هدايت خود قرار داده و اين نعمت هدايت پروردگار بلاواسطه بآنها میرسداما ديگران بواسطه اهلبيت از اين نعمت بهره مند ميشوند.
«عبده»در شرح خود میگويد:آل پيامبر اسراء احسان خداوندند و مردماسيران فضل آنها و«صنيع»باين معنی است كه چيزی را آنچنان بخود اختصاصدهی كه گويا ساخته ستخودت ميباشد.
6-منظور از اسد الله حمزه است،پيامبر اين لقب را بوی داد و علتش همهمان شجاعتی كمنظيری بود كه در راه اسلام از خود نشان داد.
(شرح خوئی ص 120 ج19)
و منظور از«اسد الاحلاف»ابو سفيان است كه احزاب را برای جنگ و نبرد با پيامبر گرد آورد، سوگندشان داد و هم قسم شدند برای نبرد با پيامبر.
و مراد از«صبية النار»فرزندان عقبة ابن ابی معيط هستند و اين بخاطر كلمه ای است كه پيامبر به عقبه فرموده است.
عقبه از كسانی بود كه در جنگ بدر بدستسربازان اسلام اسير گشت،و بهنگامی كه پيامبر دستور قتل او را صادر كرد گفت:«من للصبية يا محمد؟»سر پرست فرزندان،چه كسی بايد باشد؟پيامبر در جوابش فرمود«النار»ازاينجا فرزندان عقبه به صبية النار معروف شدند.
(ابن ابی الحديد ج 15 ص197 و خوئی ج19 ص 138)
