امام خمينی به عنوان نظريه پردازی نظام مقدس جمهوری اسلامی ايران و معمار آن ، در زمينه نهاد سازی و تبين جهت گيريها و رويكردهای سياسی ، دريايی از انديشه پديد آورد كه از سرچشمه زلال اسلام ناب محمدی نشاءت گرفته است .
بی ترديد، تدوين و تبين و ارائه به روز ديدگاههای سياسی و حكومتی آن حضرت ، راهگشای تمامی انديشمندان و پژوهشگران خواهد بود كه در پی فهم دقيق و عميق انقلاب اسلامی ايران و مقوله اسلام سياسی اند.
بر همين اساسی مركز اسناد انقلاب اسلامی به نشر كتاب حاضر كه از مجموعه های ارزشمند در تبين نظرات سياسی حضرت امام است همت گماشت ، تا با چاپ اين اثر پاسخگوی نيازهای معرفتی نسل جوان و تشنگان شناخت مبانی انديشه و ديدگاههای سياسی حضرت امام باشد.
جا دارد كه از تلاشهای مؤ لف محترم آقای محمد صادق كوشكی قدردانی و از زحمات ويراستاران و دست اندركاران نشر و آماده سازی در معاونت محترم انتشارت كمال تقدير و تشكر به عمل آيد.
مركز اسناد انقلاب اسلامی
پيشگفتار
سياست و حكومت از جمله اموری است كه قدمت آنها همپايه تاريخ زندگی اجتماعی بشر است ؛ يعنی از هنگامی كه انسان نخستين ، زندگی جمعی خويش را پايه نهاد و دريافت كه بقای او در گرو زندگی با ديگران است.
زندگی جمعی بشر، زمينه ساز درگيری انسانها بر سر فرصتها و خيرهای محدود است و به همين علت انسان از همان ابتدای تاريخ ، ضرورت وجود قانون و قدرت اجرايی آن را جهت پيشگيری يا حل اختلافات احساس كرد.
از سوی ديگر حس برتری جويی و قدرت طلبی او را بر آن داشت تا در صورت داشتن امكانات ، قدرت خود را بر همنوعان اثبات كرده ، بر آنها مسلط شود. با كنار هم قرار گرفتن دو امر فوق ، شكل ابتدای حكومت و سپس سياست صورت پذيرفت و هم از اين روست كه پيشينه دو پديده سياست و حكومت را به اولين روزهای زندگی جمعی بشر باز می گردانند.
در اين ميان تمايز دو عنصر سياست و حكومت در عين پيوستگی و يگانگی در عالم واقع را می توان به خوبی احساس كرد. اين تمايز حتی در ابتدائی ترين شكل زندگی جمعی بشر قابل بازشناسی است .
حكومت عبارت است از نهادی مقتدر كه در عين تسلط بر جامعه ، به حفظ نظم و موجوديت آن می پردازد و سياست روشی است كه حكومت در انجام اين دو كار ويژه اساسی به كار می گيرد.
بديهی است كه با رشد انسان و به تبع آن ، رشد جوامع بشری و پيچيده تر شدن روابط انسانی بر كار ويژه های حكومت نيز افزوده شده است و در اين جهت ، سياستها نيز تنوع يافته اند.
اگر در جوامع نخستين ، اعمال خشونت و اجبار فيزيكی ، اولين و كار آمدترين سياستها به شمار می آمد، رفته رفته در طول تاريخ ، زندگی اجتماعی بشر، شاهد افزايش سياستها در عين حفظ روشهای اوليه بود. امری كه از گسترش دانش و تجربيات انسانی نشاءت گرفته و تاكنون نيز ادامه يافته است .
در هر حكومتی سه عنصر اساسی قابل بازشناسی است :
اول - مبانی و اصولی كه آن حكومت بر اساس آنها شكل گرفته است .
دوم - اهدافی كه آن حكومت برای خود فرض كرده و برای تحقق آنها تلاش می كند.
سوم - روشهايی كه آن حكومت برای وصول به آن اهداف در نظر داشته و به كار می گيرد.
از اين جا كه می توان نتيجه گرفت كه هر حكومت با توجه به مبانی و اهدافی كه برای خود در نظر گرفته ، از گزينش سياست خاص خود و تعريف
و تبيين آن ناگزير است . چرا كه برای بنا نهادن حكومت بر يك سری اصولی مشخص و در پی آن وصول به اهدافی معين ، نمی توان از هر سياستی بهره گرفت ؛ چون ماهيت حكومت همانند ظرف نيست كه بتوان هر سياستی را مظروف آن فرض كرد؛ بلكه قالبی است كه بايد با محتوای خود سنخيت داشته باشد. اين قاعده را نمی توان در همه مدلهای حكومت صادق دانست ، خصوصا درباره عدل حكومتی اسلام ، آن هم با قرائت شيعی .
با توجه به اين كه در اين :.نوشتار، ارائه نظام حكومتی جزء شئون دين اسلام و مذهب تشيع فرض شده است مركز اصلی بحث تبيين اين نظام و سياستهای منطبق با آن خواهد بود. هر چند كه متون و منابع اسلامی ، خصوصا منابع شيعی ، در حجم قابل توجهی به تبيين و ارائه نظام حكومتی اسلام و معرفی سياستهای منطبق با آن پرداخته است ؛ اما دوران كمتر شاهد طرح اين نظريات بوده است . از اين روست كه می توان حضرت امام خمينی را محيی و مجدد ديدگاه حكومتی اسلام و شيعه دانست .
حضرت امام اين مجموعه نظريات را با دقت و با زبان روز طرح كردند. ايشان با شناخت دقيق از جهان معاصر و نيازهای آن ، قرائتی نوين از نظام حكومتی اسلام را پايه نهادند؛ قرائتی كه كاملا ريشه در منابع و متون اسلامی داشته و منطبق با برداشت معصومين از نظام سياسی اسلام است و اطلاق صفت نوين به اين قرائت ، نه از سر بدعت پنداری اين قرائت است و نه به دليل بی سابقه بودن آن .
بلكه ناظر به اين واقعيت است كه حضرت امام ، نظريه اسلامی را در عصری مطرح ساختند كه به راستی عصر سكولاريسم نام گرفته و نگاه بشر مدرن به حكومت دينی ، نگاهی بدبينانه و توام با ترديد است و طبعا سخن گفتن از حكومت اسلامی در چنين عصری ، بهره ای از تازگی در خود دارد.
همان گونه كه پيشتر نيز به آن اشاره شد، مقصود اصلی اين نوشته ، به معرفی نظام حكمتی اسلام و تبيين سياست سازگار با آن است . لذا با توجه به مطالب پيش گفته ؛ در آرا و نظريات حضرت امام خمينی به جستجوی نظريات اسلام درباره سياست و حكومت می پردازيم و در واقع قرائت حضرت امام از اسلام و تشيع ، محور اين نوشته قرار گرفته است .
ديدگاههای حضرت امام به علل ديگری به جز علتی كه ذكر شد نيز حائز اهميت بوده و قابليت آن را دارد تا منبعی برای ديدگاههای سياسی اسلام باشد. چرا كه حضرت امام علاوه بر تبحر در عرصه نظريه پردازی تفقه در متون اسلامی و استنباط آرای دينی از آن در ميدان عمل نيز پيشگام بوده و تجربه رهبری يك انقلاب موفق و اداره يك نظام كارآمد طی سالهای خطر 1357-1368 را به عنوان پشتوانه عينی ديدگاههای خود در اختيار داشته اند و همين امر نشانگر آن است كه قرائت ايشان از حكومت و سياست ، در عين اتكا به منابع و متون دينی ، ناظر به واقعيات صحنه عمل نيز بوده و امتحان خود را با موفقيت پشت سر نهاده است .
در مجمومه حاضر سعی بر آن قرار گرفته تا از منظر حضرت امام خمينی به دو پديده مهم سياست و حكومت نگريسته شود. هر چند مقالات ارائه شده در اين مجموعه ، ناظر به ابعاد مختلف مقوله سياست و حكومت اند، اما از محور واحد برخوردارند و آن طرح و تبيين ساختار سياست و حكومت مطلوب حضرت امام است .
بديهی است كه اين مجموعه به هيچ وجه قادر به ارائه تصويری دقيق از بنای عظيم سياست و حكومت مطلوب حضرت امام نخواهد بود. بلكه تا سر حد امكان كوشيده است تا تصاوير محدودی از ابعاد متنوع سياست و حكومت آرمان يايشان را فراروی دانش پژوهان قرار دهد.
بخش اول اين مجموعه با عنوان مبانی سياست و حكومت مطلوب از ديدگاه امام خمينی با تاكيد بر وصيت نامه سياسی ايشان تلاش می كند تا با كنكاش در وصيت نامه حضرت امام كه می توان آن را چكيده نظريات سياسی ايشان دانست به جستجوی مبانی سياست و حكومت مطلوب ايشان بپردازيد و روشن سازد حضرت امام از چه مبانی ای جهت استوار ساختن بنای حكومت و سياست مطلوب خويش بهره گرفته اند.
در بخش دوم به طرح يكی از مسائل راهبردی و ملموس نظام اسلامی يعنی ديدگاه حضرت امام در خصوص انتصابی بودن ولايت فقيه يا انتخابی بودن آن پرداخته و ضمن طرح مساءله كوشش شده تا با دقت در نظريات حضرت امام ، راه حلی برای آن ارائه شود؛ راه حلی كه متضمن تمامی آرای ايشان در خصوص باشد.
بخش سوم تحت عنوان ((دموكراسی از ديدگاه حضرت امام خمينی )) به بررسی ديدگاههای ايشان درباره دموكراسی مطلوب و نقد دموكراسی موجود اختصاص يافته است و در بخش چهارم ويژگی های نخبگان مطلوب حضرت امام عرصه شده است .
در تدوين اين مقالات سعی شده تا آرای حضرت امام درباره موضوعات مختلف سياسی و حكومتی بدون كمترين دخل و تصرف در منظر محققان و علاقمندان انديشه های سياسی اسلام مطرح شود. لذا اين مقالات قبل از آن كه داعيه دار اثبات ديدگاههای حضرت امام خمينی باشد، تلاشی است در جهت كنجكاو نمودن اذهان پژوهشگران و محققان حوزه های علوم سياسی نسبت به وجود انديشه های مدون سياسی از ديدگاههای اسلامی .
در پايان ضروری است ضمن پذيرفتن مسووليت كليه خطاها و ضعف های مفهومی و محتوايی مجموعه حاضر، از رياست معزز شورای محترم كتاب ، معاونت محترم پژوهشی و گروه انديشه سياسی مركز اسناد انقلاب اسلامی كه فراهم آمدن اين مجموعه ، وام دار دقت نظر و مساعی ايشان است سپاسگزاری نمايم.
از سوی ديگر شايسته است از كليه كاركنان معاونت انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامی كه زحمت انتشار اين مجموعه را پذيرفته اند. همچنين سركار خانم ريحانه درودی كه در بازنويسی و ماخذيابی نگارنده را ياری كرده اند، قدردانی كرده و سلامتی و موفقيت آنان را از خداوند متعال مسئلت كنم .
پيشاپيش مراتب امتنان خود را نسبت به كليه استادان و صاحب نظراتی كه با انتقاد خود، نگارنده را در اصلاح معايب اين اثر ياری خواهند داد، ابراز می كنم .
و الحمدلله رب العالمين محمد صادق كوشكی
