تحقيقي كه پيش روي شماست بر آن است كه چهار شبهه پيرامون ولايت فقيه را كه به نظر محقق بيشتر مورد توجه بوده را مورد بررسي قرار دهد و جوابي قانع كننده و واقع بينانه ارائه دهد .اولين مساله مورد بحث در اينجا بحث نظام استبدادي و شبهه ي ديكتاتوربودن رهبر است كه تلاش شده پاسخ داده شده به اين مساله كه آيا مطلق بودن رهبري و مادام العمر بودن آن (بودن وجود مانع) استبداد هست يا خير؟ مساله اي كه اين روزها شايد بطور فراوان دشمن براي خراب كردن وجهه ي ولايت فقيه در جامعه ايران روي آن مانور مي دهد .مساله اي ديگر كه مي توان آن را ناشي از تفكرات حاصله از همان شبهه ي اوّل دانست بحث دور در خبرگان رهبري است كه تحت اين عنوان كه رهبر ناظرين بر خود را به طور غيرمستقيم خودش انتخاب مي كند مطرح مي شود كه در اين تحقيق اين مساله تبيين شده است .سومين شبهه ي مطرح شده جمله ي ولي امر مسلمين جهان است كه چرا ما به رهبري كه در يك كشور خاص و آن هم براي شيعه ها ولي فقيه است ولي امر مسلمين جهان مي گوييم يعني هم همه ي مسلمين (شيعه و سني) را تحت آن مي آوريم و هم قيد جهان را به آن اضافه مي كنيم آن هم در مورد افرادي كه در كشورهاي ديگر هستند و اصلاً شايد نظام ما را قبول نداشته باشند .و آخرين مورد بحث انتقاد يا عدم انتقاد نسبت به رهبر است كه آيا اساساً مي شود از ايشان انتقاد كرد يا خير ؟
و اينكه چرا در رسانه ها و روزنامه ها و غيره انتقادي از رهبر صورت نمي گيرد و آيا اصلاً اين حق براي يك فرد در جامعه مطرح است كه از ولي فقيه خود انتقاد كند يا خير ؟نهايتاً آن چه در اين مختصر بيان شده جزيي از شبهات عديده اي است كه در باب ولايت فقيه مطرح است و ما از بررسي تمام آنها عاجز بوده لكن در حد خود چهار شبهه اي را كه در درجه ي اول براي خود بنده مطرح بوده را بررسي كرده ايم كه براي اينجانب مفيد بود و انشاءالله ديگران نيز بتوانند از آن بهره مند گردند.
مقدمه :
در حدود 1400 سال پيش دين اسلام توسط خاتم پيامبران حضرت محمد مصطفي (صلْي الله عليه و آله) به جهانيان عرضه شد.طبق تاريخي كه در دست هست و به آن مستحضر هستيد ، حضرت 13 سال اوّل بعثت خود را در مكه گذراندند كه دوران بسيار سختي براي ايشان بود و عملاً قدرتي در دست نداشتند ، آنچه كه در تاريخ نبوت پيامبر اسلام اهميت بيشتري دارد دوران هجرت ايشان به مدينه است كه سرمنشاء تشكيل حكومت اسلامي توسط ايشان شد. ايشان حدود ده سال در مدينه با فراز و نشيبهاي خاص خودش و جنگهاي فراوان حكومت اسلامي را پياده كردند .
پس از پيامبر اسلام ما حكومت شيعي نداريم تا 25 سال بعد كه حضرت علي (عليه السلام) خلافت را در دست مي گيرند و حدود 5 سال طعم حكومت اسلامي حقيقي را دوباره به مردم مي چشاند .پس از ايشان بنابر آنچه كه لزومي به ذكر آن نيست خلافت از ائمه طاهرين دوباره غصب مي شود و ما عملاً حكومت شيعي را نداريم تا دوران ابتدائي غيبت كبري كه حكومت آل بويه به عنوان يك حكومت شيعي تشكيل مي شود كه پادشاهان آن شيعه هستند و پس از آن نيز ما نمونه هايي ديگر از اين نوع حكومت شيعي را مشاهده مي كنيم مثل حكومت فاطميون در مصر و حكومت صفويه در ايران، تا امروز كه دوباره حاكميت ايران در دست شيعيان است .اما نكته حائزاهميت دراينجا تفاوت مابين حكومت هاي شيعي قبل و حكومت شيعي الان است، تفاوتي كه حكومت اسلامي ايران با حكومت هايي مثل آل بويه و صفويه دارد اين است كه آن حكومت ها اگرچه شيعه بودند ولي شخصي كه در راس حكومت بود پادشاه بود برخلاف الان كه در راس نظام ، ولايت فقيه را داريم و تفكرات فقه شيعه در راس حكومت قرار گرفته است .از جهتي جمهوري اسلامي با دوران حكومت پيامبر اسلام و امام علي نيز متفاوت است چون در راس آن حكومت ها شخص معصوم قرار داشت ولي الان ما در حكومت از اين نعمت بي بهره هستيم .آنچه كه باعث اهميت نظام كشور ما و حساس شدن برهه اي كه ما در آن هستيم مي شود همين مساله هست كه تقريبا بعد از 1400 سال اين اولين باري است كه دوباره نظام شيعي با فقه شيعه و بر اساس آموزه هاي معصوم شكل گرفته است و همين امر نقطه ي عطف بودن نظام جمهوري اسلامي ايران را در عالم تشيع مي-رساند و همچنين خطير بودن وظيفه ما در قبال حفظ آن را گوش زد مي كند ، اينك نظامي تشكيل شده كه در راس آن شخصي قرار مي گيرد كه فقيه در دين است و داراي صفت عدالت مي باشد تا با فقاهت و عدالت آموزه هاي ناب شيعه را در جامعه اسلامي پيگيري كند و اين شخص ولي فقيه جامعه اسلامي است كه تاكنون از وجود آن در تاريخ تشيع و در امر حكومت بي بهره بوده ايم . لذا ست كه ما بايد اين ركن محكم و مهم از نظام اسلامي را (كه ادامه ي ولايت معصومين است) درست تبيين كنيم و بشناسيم و بشناسانيم و شبهات مطرح شده پيرامون آن را برطرف كنيم و انشاءالله با حمايت از ان اين حكومت اسلامي را كه براي نخستين بار بعد از سالهاي دراز براي ما حاصل شده به انقلاب مهدي فاطمه (عج) متصل نماييم.
فصل اوّل : شبهه ي ديكتاتوري
اولين شبهه اي كه ما قصد داريم به آن بپردازيم شبهه ي ديكتاتوربودن ولي فقيه مطلق است و كشيده شدن كار به استبداد . براي روشن شدن اين مطلب ابتدا تعريف ديكتاتوري و ولي فقيه را بيان مي كنيم چراكه براي تشخيص اينكه بدانيم آيا ولي فقيه ديكتاتور و مستبد است يا خير، بايد مفهوم و مصداق آن را با مفهوم و مصداق ديكتاتور قياس كنيم .
تعريف ديكتاتوري(1) ؛
حكومت مطلقه را گويند ؛ حكومتي كه فرد يا گروه خاصي بدون رضايت مردم بر آنها حكومت كنند(2).ديكتاتور يعني فرد خود راي و مستبد (3)مستبد ، خودراي ، فرمانرواي خودسر، شخصي كه به عنوان رهبر يك حزب از طريق شورش و كودتا زمام امور را در دست مي گيرد و خودسرانه بر مردم حكومت مي كند .(4) حكومت مطلقه ي فرد يا گروه يا طبقه اي بدون اينكه ملازم رضايت مردم باشد. حكومت هاي ديكتاتوري اعم از اينكه تحت رده ي يك شخص يا گروه يا طبفه اي باشند عملاً در دست يك شخص رهبر قرار دارند .(5)
تعريف ولي فقيه ؛
ولي فقيه شخصي است كه در زمان غيبت امام معصوم با داشتن اوصاف فقاهت و عدالت و سياست و درايت و تدبير و مديريت و مقبوليت، به نيابت از امام عصر ولايت و مديريت جامعه اسلامي را در دست مي گيرد و علاوه بر مقام افتاء (فتوي دادن) و قضاء ، اجراي احكام و رسيدگي به امور مسلمين را - تا جايي كه زيرمجموعه ي وصف خاص عصمت امام نباشد - دارا مي باشد .
تطبيق (مشابهت ها ـ تفاوت ها) ؛
با بررسي تعريف ديكتاتور و تعريف ولي فقيه يكسري مشابهت ها و تفاوت ها ديده مي شود كه اگر با تامل صحيح به آنها پرداخته شود انشاءالله اين مساله حل خواهد شد .اوّلين مشابهتي كه در اين دو تعريف مشاهده مي شود اين است كه در راس نظام ولايي و ديكتاتوري هميشه يك نفر قرار دارد كه زمام امور را در دست دارد و شايد اين بارزترين ويژگي و مشابهتي باشد كه برخي را بر اين زعم انداخته كه ولي فقيه يك ديكتاتور است .مشابهت ديگر اين است كه در هر دوي اين نظام ها امر حكومت بدون تعين مدت به فرد سپرده مي شود و شايد اين نكته كه دوره ي مسئوليت مشخص نشده است بر توهم ديكتاتوري ولي فقيه دامن مي زند .
اما تفاوت هايي كه مي توان برشمرد عبارتند از :
اول آنكه در نظام ديكتاتوري بارزترين ويژگي عدم رضايت مردم است و فرد ديكتاتور بدون داشتن مقبوليت از جانب مردم با زور و قدرت بر آنها حكومت مي كند برخلاف نظام ولايي كه رضايت و مقبوليت از جانب مردم در آن شرط است .دوم آنكه در نظام ديكتاتوري فرد زمام دار، مستبد و خودراي است و ملاك در امور خودش مي باشد و خودسرانه بر مردم حكومت مي كند برخلاف نظام ولايي كه فرد ولي اولين ويژگي كه بايد داشته باشد عدالت يعني عدم استبداد است و ويژگي ديگرش فقاهت يعني عدم خودمحوري و وجود خدامحوري و دين محوري در امور است، و ويژگي ديگرش مدبربودن و بينش داشتن است براي حفظ جامعه اسلامي در زمان غيبت كه مقابل تلاش براي خود و يك فرد خاص است .
بررسي نظام ولايي و ديكتاتوري ؛
حال به بررسي مشابهت ها و تفاوت ها مي پردازيم تا مطلب روشن شود. در مشابهت ها بيان شد كه يكي از مسائلي كه ما را به توهم مي اندازد اين است كه در هر دو نظام يك نفر فقط در راس حكومت است ، بايد گفت كه اين مساله هيچ خدشه اي به نظام ولايي وارد نمي كند و صرف اين تشابه باعث استبدادي شدن نظام ولايي نمي شود چرا كه اصلاً در نظام اسلامي ما شاهد بوده ايم كه آنجايي كه شخص معصوم حكومت تشكيل داده خودش به تنهايي در راس حكومت بوده و اين امر استبداد محسوب نشده ، در ثاني در تمام نظام هاي دموكراسي فرد اوّل حكومت در مدت مسئوليتش در راس قرار مي گيرد ولي هيچ كس او را ديكتاتور نمي-خواند ، پس صرف اين تشابه دليل ديكتاتوري ولي فقيه نمي باشد .
اما تشابه دوم يعني مدت دار نبودن دوره حكومت هم به تنهايي دليل بر استبدادي شدن اين نظام نمي شود چرا كه در حكومت پيامبر اسلام (ص) و امام علي (ع) نيز و در زمان ظهور امام عصر (عج) مدتي براي حكومت تعيين نمي شود و شخص معصوم در زمان حيات خود حاكميت داشته يا خواهد داشت. پس ما مثال هايي داريم كه مادام العمر بودن حاكميت فرد دليل بر استبداد او نيست برخلاف نظام هاي شاهنشاهي .
حال اگر ما ثابت كنيم كه نظام ولايي ادامه ي نظام ديني ماست كه حكومت مادام العمر در آن نفي شده است مي توانيم نتيجه بگيريم كه نظام ولايي استبدادي نيست . (اثبات اين مساله به كتب اين زمينه ارجاع داده مي-شود)تفاوت هايي هم كه بين دو نظام مطرح شد به وضوح جدايي نظام ولايي از استبدادي را بيان مي كند چرا كه در نظام ولايي فرد ولي بايد اولاً عدالت داشته باشد يعني دچار گناه كبيره نشود و بر صغيره اصرار نداشته باشد يعني اصل استنباط مسائل از دين باشد و اين دو امر باعث خدامحوري به جاي خودمحوري و استبداد مي شود ، ثالثاً بايد مديريت ، درايت ، سياست و مقبوليت داشته باشد كه اين امور هم تلاش براي مردم و مقدم شدن مردم بر فرد را در پي دارد كه مخالف با نظام استبدادي است.
نتيجه ي حاصله از بررسي ؛
نتيجه آنكه آنچه كه علماي شيعه در مفهوم ولايت فقيه بيان كرده اند قابل قياس با حكومت ديكتاتوري نيست چراكه طبق نظر شيعه اگر ولي فقيه گناه انجام دهد ولو در حد نگاه به نامحرم ديگر صلاحيت رهبري و ولايت را ندارد و اگر حتي سطح زندگي اش از سطح زندگي عامه ي مردم بالاتر باشد صلاحيت اش خدشه دار مي شود .ديگر آنكه ولايت فقيه حكومت مشروط است يعني مشروعيت آن مديون آن است كه برخي از شرايط رعايت شود وگرنه صلاحيت رهبري از بين مي رود .اين ولايت فقيه يك دكترين (فقاهت) است كه توسط آگاهان به آن (يعني فقها) اجرا مي شود و با نظام استبدادي فردمحور سلطنتي تقابل دارد .(6)
نكته ي جانبي (فراقانوني بودن حاكم) ؛
مطلبي ديگر كه در اين راستا بايد به آن اشاره كرد و شايد باعث اشتباه برخي شده باشد ويژگي فراقانوني بودن حاكم در اين دو نظام است. منتقدين به نظام ولايي براي آنكه مشروعيت اين نظام را خدشه دار كنند و آن را استبدادي قلمداد كنند مي گويند فراقانوني بودن از ويژگي هاي نظام هاي ديكتاتوري است .ما در جواب مي گوييم اين مشابهت هم دليلي قاطع نيست و اتفاقاً فراقانوني بودن رهبر نظام ولايي (در برخي موارد) كاري كاملاً عقلي است. ابتدا به اين مثال توجه كنيد :پليسي كه به عنوان افسر راهنمايي و رانندگي بر سر چهارراه مي ايستد موظف است طبق قانون وضع شده عبور و مرور ماشين ها را كنترل كند و ناقضين قانون را جريمه كند ولي همين پليس اگر وضعيتي پيش آيد كه ماشين ها در هم گره بخورند حق دارد اجازه بدهد ماشين ها علي رغم قرمزبودن چراغ عبور كنند و آنهايي كه چراغشان سبز است بايستند تا مساله حل شود و هيچ كس هم اين كار را به خاطر خلاف قانون بودن رد نمي كند و اتفاقاً تاييد هم مي كنند و اين اختيار را براي پليس عقلاني مي دانند .
آنچه كه در نظام ولايي براي فراقانوني بودن رهبر تاييد شده بيشتر از اين حد نيست يعني آنجايي كه مصلحت اقتضاء كند و صلاح عامه در ميان باشد رهبر حق استفاده از اختيارات فراقانوني را دارد براي حل شدن مشكل و اين مساله يك امر عقلاني است و در نظرات نظريه پردازان ساير نظام هاي دموكراسي هم ديده مي شود مثلاً جان لاك در دكترين خود در مورد جامعه ي مدني و دموكراسي مي گويد : حاكميت مشروع در شرايطي كه به طور طبيعي مشكلات جامعه باعث شده مديريت جامعه به بن بست برسد حق دارد قانون نوشته را موقتاً كنار گذاشته و به قانون نانوشته عمل كند و نام آن را سلطنت مي گذارد.(7)همان طور كه مي بينيد اين امر يك امر عقلاني است و تفاوت نظام ولايي با استبدادي در اين مورد، همين موقت بودن فراقانوني شدن در نظام ولايي است برخلاف نظام استبدادي كه گاه قانون كلّاً نسخ مي شود .نمونه اي از اين قبيل ، تعطيلي حج براي مدت 3 سال توسط امام خميني (ره) بود كه مصلحت عامه يعني حرمت شيعيان اقتضاي آن را داشت و موقتي هم بود علي رغم آنكه شرع ما تعطيلي حج را حرام مي داند .
نكته ي پاياني ؛
با بررسي مفهومي نظام ولايي و استبدادي مي توان به راحتي دريافت كه ميان اين دو نظام تفاوت فاحشي وجود دارد و هر انسان عادل و بي تعصبي به راحتي مي تواند بفهمد كه قياس كردن اين دو نظام با هم اچحافي بزرگ در حق تفكر ولايي است چرا كه نظام ولايي نه تنها در پي حكومت ظالمانه بر مردم نيست بلكه تمام هدفش تامين سعادت مردم جامعه اسلامي در زمان غيبت امام عصر (عج) مي باشد و نه تنها خودمحوري و خودگرايي در آن مطرح نيست بلكه خدامحوري و تعالي دين الهي هدف آن است .
ميان ماه من تا ماه گردون
تفاوت از زمين تا آسمان است .
