مشخصهها و مؤلفههای انسجام مذهبی کدماند و مهمترین مشخصه کدام است؟
با توجه به ویژگی جمعیتی، قومیتی و جغرافیایی جمهوری اسلامی، میتوان دین و مذهب را بهعنوان اساسترین پارامترهای تشکیلدهنده هویت ملی ایران برشمرد. بهبیاندیگر هرچند دشمن همواره تلاش کرده از این شکافهای قومی و مذهبی در راستای پیشبرد اهداف خود استفاده کند، اما نباید فراموش کرد که انقلاب اسلامی بهعنوان مقوم دین و مذهب در کنار مقاومت، مؤلفههایی هستند که علاوه بر حفظ وحدت و انسجام ملی، شاخصههای اصلی برای تعریف هویت ملی نیز محسوب میگردند؛ زیرا اصولاً کشورهای فاقد هویت ملی دچار چالشها و گسلهای مختلفی از حیث مسائل قومی، مذهبی و منطقهای میشوند که علاوه بر مورد طمع قرار گرفتن از طرف دشمن، انسجام کشور را نیز به مخاطره میاندازند. البته در بین شاخصههای مطروحه، حب اهلبیت (ع) مهمترین پارامتری است که همه مؤلفهها را در لوای خود پوشش میدهد. بهعبارتدیگر اسلام بر اساس حدیث ثقلین، قرآن و عترت را کنار هم نگاه میکند که محور آنهم اهلبیت (ع) است. از طرفی انقلاب اسلامی مبتنی بر انگیزه و آموزههای عاشورایی است که نقش عمده اهلبیت (ع) در آن مشهود است و مقاومت هم ازآنجهت که عاشورا مهمترین و بهترین الگوی مقاومت است، قابلبررسی است. لذا فرهنگ عاشورا علاوه بر برخورداری از اولویت ویژه در جایگاه خویش، در بین این چهار پارامتر نیز پیوند ایجاد کرده و به عبارتی میتوان اسلام اهلبیت (ع) را مهمترین مؤلفه انسجامبخشی نامید.
وضعیت انسجام مذهبی در کشور را چگونه ارزیابی میکنید؟
باید دانست آنچه تاکنون علیرغم همه تهدیدات داخلی و خارجی، توانسته با عبور از مرزهای قومیتی، کشور را از بحرانهای سهمگین عبور دهد، انسجام مذهبی و اسلام اهلبیتی (ع) بهعنوان عامل اصلی پیونددهنده میباشد.
لازم به ذکر است استفاده از واژه اسلام اهلبیتی (ع) به دلیل ارادت ویژه اهل سنت کشور علاوه بر شیعیان، به اهلبیت علیهمالسلام میباشد؛ زیرا ایشان به تفاوت فاحش آن با اسلام تکفیری، اسلام آمریکایی و اسلام سعودی کاملاً واقف هستند که البته خود این مسئله زمینهساز نگاه وحدت آمیز اسلامی و بحث تمدن نوین اسلامی میباشد. لذا محبت اهلبیت (ع) و قرآن دو مؤلفه بسیار مهم است که موجب نقطه اشتراک و انسجام مسلمانان هستند. شایانذکر است موارد ذکرشده را میتوان بهعنوان مقوم در نظر گرفت؛ چراکه انقلاب، با اصلاح تفسیر اسلام و مقاومت، بهواسطه به نمایش گذاردن قدرت اسلام اهلبیتی (ع) در دنیا، مقوّمهایی شدند که نظر قومیتها، مذاهب داخلی و حتی سیاستمداران منطقهای و بینالمللی را بهواسطه کارآمدی، به خود معطوف کردند. بهعبارتدیگر حکومت اسلامی باید ازلحاظ مدل و تعریف در حوزه بینالملل بهگونهای از خود تأثیر ایجاد بکند که علیرغم برتری دستاوردها و فناوریها در تقابل با رقبا و دشمنان، بتواند روی مبانی خود ایستاده و درواقع از اسلامیت خود نیز دفاع نماید. نباید فراموش کرد که یکی از ویژگیهای اصلی انقلاب ایران تثبیت شعارهای اسلامی و اعتقادی خویش بود؛ زیرا در دنیا کشورهای متعددی بر اساس ایدئولوژی و نگاه ارزشی، انقلاب کرده و سعی خود را بر تحقق اهداف تعیینشده خویش به کار بستند ولی هیچکدام از انقلابهای بزرگ دنیا نتوانستند خواست خودشان را محقق کنند و درواقع بهمرورزمان و با تغییر رهبران کاریزمای آنها و یا در مواجه با مشکلات، از اصول و مبانیشان عقبنشینی کرده و حتی برخی به مرحله فروپاشی نیز رسیدند. ولیکن انقلاب اسلامی تنها انقلابی است که بعد از 40 سال با حفظ شعارهای اولیه خود، نگاه روبهجلو داشته و نهتنها با محدود نکردن خود عقبنشینی نکرده بلکه با نگاه توسعهای به جهان و آینده جهان، پیش میرود.
عوامل اختلال در انسجام و موانع شکلگیری انسجام مذهبی در کشور چیست؟ و مهمترین عامل و مانع کدام است؟
با توجه به اینکه ایران کشوری است که جمهوریت و اسلامیت را با خود به همراه دارد بنابراین حاکمان کشور با حفظ اهداف آرمانی انقلاب باید بتوانند در عمل و در اجرای مدیریت حکومتی و در اداره جامعه، ارزشهای اسلامیت را نیز به نمایش بگذارند تا مانع از تزلزل در جامعه و بهتبع آن آسیب جدی به بخش اداره کشور و قانونمند کردن آن و درنهایت انسجام بشوند. در این خصوص و در بحث تحقق تمدن نوین اسلامی مقام معظم رهبری معتقدند که امروز انقلاب در گام سوم بوده و باید با تثبیت حکومت اسلامی، بتوان با تقویت شاخصهها و ارزشهای شایستهسالاری در خود، به پرورش و تربیت آن پرداخت تا بتوان این انسجام را روزبهروز تقویت نمود.
البته نباید فراموش کرد، گاهی به دلیل منفعتطلبی برخی از سیاسیون و با نادیده گرفتن ارزشهای اعتقادی و شایستهسالاری، توجه به حزبگرایی بهصورت افراطی سرلوحه کار قرارگرفته و در مبارزات سیاسی از شیوههای معمول مادیگرایی دنیایی استفاده میشود که این نقطه آسیب بوده و با این عملکرد هزینههای هنگفتی را بر دوش حکومت قرار میدهند.
نقش افراطگرایی (اعم از شیعه و سنی) در تخریب روند انسجام مذهبی چیست؟
هرچند افراطگرایی بهعنوان تهدیدی اساسی در بین مذاهب مختلف وجود دارد ولیکن جمهوری اسلامی بااقتدار بالای خود اجازه حضور، وجود، دخل و تصرف را به این قطب با هویت رسمی نداده و درواقع این جریان در داخل کشور، بهعنوان یک قدرت تعیینکننده وجود ندارد. البته نباید از این مسئله غافل شد که این تهدید از خارج بهطورجدی وجود داشته و تلاشهایی را در به هم زدن ترکیب جمعیتی و تحریک جریانات قومی و مسائل مختلف دیگر به همراه دارد که باید با آن مقابله شود. شایانذکر است، پیروزیهای جمهوری اسلامی بر داعش و جریانهای تکفیری، حامل پیام قدرتمندی ایران و آگاهسازی اقشار مختلف و حتی میانهروهای متمایل به افراطگرایی بوده که طی آن با نثار خونهای مطهر شهدا، علاوه بر اینکه دنیا متوجه جریان اسلام ناب شده، بلکه با کمک این آگاهسازی، جریانات تکفیری نیز دیگر نمیتوانند ناآگاهانه دیگران را جذب نمایند. مضاف بر اینکه فرصت را برای بیان ادله منطقی و متقن جمهوری اسلامی در راستای رسوایی این جریانهای تکفیری مهیا ساخته است.
رابطه میان انسجام مذهبی و امنیت ملی در کدام عرصهها است و عدم یا ضعف در انسجام مذهبی چه تأثیری بر امنیت ملی میگذارد؟
اگر هویت ملّی یک کشور شکل نگرفته و تبدیل به یک افتخار ملی نشود، طبیعتاً امنیت بهشدت تهدید خواهد شد. به همین جهت امروزه هر ایرانی به ایستادگی و مقاومت کشورش در برابر آمریکا افتخار میکند و باعث مباهات اوست که با تمام مشکلات و کمبودها ازلحاظ امکانات و ابزار، ایران تنها کشوری است که یک دولت مدرن بانام جمهوری اسلامی داشته که زیر بار هیچ ظلمی نمیرود و نهتنها هیچ ابرقدرتی حق تهدید او را ندارد بلکه در این مقطع از تاریخ، تنها حامی مظلومان و مسلمانان جهان نیز میباشد. از سویی تاریخ، شهادت خواهد داد که مردم ایرانی در سختترین شرایط ایستادگی کردند و با نثار جانهای پاکی مانند شهید حاج قاسم سلیمانی که نهتنها قهرمان ملی و مذهبی ما بلکه در دنیا بهعنوان یک قهرمان جهانی مطرح بود، توانستند در مقابل استکبار جهانی و در رأس آن آمریکا مقاومت کرده و از اقتدار میهن و دین خود دفاع نمایند. لذا نتیجه این اقتدار و احساس اقتدار، امنیت خواهد بود. چراکه ملت بهواسطه احساس حاصل از دستاوردهای ملی و احساس ناشی از پارامتر اسلام اهلبیتی (ع)، به یک انسجام ملی دستیافته که این خود، منجر به افزایش امنیت شده است.
با ذکر عوامل مهم تقویت انسجام مذهبی لطفاً راهبردها و راهکارهای تحقق انسجام مذهبی در کشور را (با تأکید بر راهبردهای دینی و فرهنگی) بیان کنید؟
مهمترین و اصولیترین راهکار در این زمینه، بازنگری در سیستم مدیریت دولتی و خدمات به مردم میباشد. راهکار بعدی ارائه برنامه مدون، اصولی و عملیاتی پیرامون تأکید مقام معظم رهبری در خصوص توجه به داخل، تولید ملی و بحث اقتصاد مقاومتی میباشد که در این خصوص مجلس میتواند با انسجام خاص خود در این مورد، علاوه برافزایش سرعت مدیریت کشور بهواسطه اصلاحات جدی و اساسی، مانع از ایجاد فشارهای معیشتی مضاعف بر اقشار مختلف جامعه و تضعیف انسجام ملی گردد که رعایت این مسئله در ادامه، زمینهساز افزایش مشارکت مردم در جهت پیشرفت و توسعه اداره کشور خواهد شد.
نکته بعدی در خصوص مباحث اقتصادی میباشد و باید دولت با تدابیری سعی کند ناکارآمدی در حوزه اقتصادی را از چهار ضلع اصلی اقتصاد مقاومتی، حمایت از تولید داخلی، ایجاد اشتغال و حذف بروکراسیهای اضافی و امنیت اداری، تبدیل به کارآمدی کرده و بهاینترتیب با کمک به افزایش اعتمادسازی مردم، مقوّم نظام گردد.
راهکار بعدی اشاعه و ترویج حداکثری مقوّمها و دستاوردهای مجرب انقلاب و اسلام اهلبیتی (ع) در میدان عمل و طی 40 سال گذشته، در داخل کشور و مجامع بینالمللی میباشد. مسئله دیگر، انعکاس تولیدات علمی معتبر، توانمندیها، قابلیتها و فرهنگ رایج اسلامی، به زبان قابلدرک و بینالمللی دنیا میباشد که این کار گرچه هزینهبر میباشد ولیکن تمرکز بر روی آن نتایج بسیار خوبی را به همراه خواهد داشت. چراکه در همین دوران نیز، آزادی خواهان و مسلمانان بسیاری در دنیا وجود دارند که به دنبال راهکار برای خروج از بحرانهای جهانی میباشند که در این راستا میتوان با ارائه سوابق، مستندات و دستاوردهای انقلاب با ادبیات مناسب به ایشان، زمینهساز ایجاد حرکت گستردهتری در جهت حفظ استقلال، وحدت مسلمانان و انسجام جهانی و حتی برای مقابله با جریانات زیادهخواه و نظام سلطه، تکفیریها، آمریکاییها و صهیونیستیها شد.
نکته بسیار مهم بعدی، بازنگری جدی و اساسی بر قوانین، مقررات، اقدامات و مدیریت داخلی کشور از حیث اجرایی و بهرهگیری از منابع، توانمندیها و ذخایر موجود میباشد که با بازنگری اساسی در این خصوص میتوان به بسیاری از بحرانها و مشکلات داخل فائق آمده و با ایجاد فرصت بیشتر، در حوزه بینالملل ایفای نقش نمود؛ زیرا امروز دنیا از حمله نظامی به ایران، از ائتلاف جهانی، از فشارهای سیاسی و حتی تحریمها ناامید شده است و فشارهای اقتصادی نیز نتوانسته اهداف آنان را تأمین کند و حتی دشمن در بحث هجمه و هجوم فرهنگی، به اهدافی که میخواست نرسیده است؛ بنابراین تنها امکان باقیمانده برای دشمن ایجاد و توسعه شکافها و اختلافات سیاسی در داخل کشور و بهرهگیری از این امکان است که با ناکارآمدی اقتصاد، فشار داخلی را نیز بهنوعی از تقابل دو جریان سیاسی به حوزه مردم کشانده و از ایشان علیه نظام استفاده کند که حاکمیت باید برای مقابله با این مسئله با تمام قوا برنامهریزی کرده و حرکت کند.
با در نظر گرفتن روند فعلی آینده انسجام مذهبی در کشور را چگونه ارزیابی میکنید؟
با توجه به استقرار گروههایی مانند القاعده، طالبان، داعش و جریانهای تکفیری در خارج از مرزهای کشور و وجود ضعف اقتصادی رایج در بین مردم و تبلیغ و ترویج افکار و اندیشههای نوپدید در بین جوانان و بعضاً در سطوح پایین جامعه، باید با ایجاد روشنگری عمومی برای عامه مسلمانان در دنیا، به بحث وحدت و تقریب مذاهب با جهان اسلام، تأکید بسیار نمود؛ زیرا امروزه مسلمانان به این نتیجه رسیدهاند که ضرر نگاه افراطگرایی بهمراتب بیش از حدّ تصور است.
نکته دوم اینکه گرچه، دولت سعودی بهعنوان پایگاه اصلی و اسرائیل و آمریکا بهعنوان ادارهکننده و حامی اصلی مالی و فکری اختلافافکنی در بین مذاهب، از هیچ کوششی فروگذار نیستند ولیکن درواقع میتوان گفت به دلیل آگاهسازی مسلمین و کاهش میزان جهل ایشان، تقریباً این جریانات شکستخوردهاند و دیگر مثل سابق بستر برای آنها آماده نیست؛ بنابراین بحث تهدید مذهبی بهشدت کاهش پیداکرده و برعکس، امروز آگاهسازی مذهبی، پیشرفت، ایستادگی، مقاومت و حمایت از ملتهای مختلف سنّی و شیعه افزایشیافته که این حمایت همهجانبه نشانگر نگاه انسجام بخش مذهبی بر اساس اسلام ناب محمدی (ص) میباشد.
راهکارها:
1.حاکمیت، با بازنگری در سیستم مدیریت دولتی و خدمات به مردم باعث افزایش انسجام گردد.
2.مجلس با ارائه برنامهای مدون و عملیاتی پیرامون تأکید مقام معظم رهبری به تولید ملی و اقتصاد مقاومتی، علاوه برافزایش سرعت مدیریت کشور بهواسطه اصلاحات جدی و اساسی، مانع از ایجاد فشارهای معیشتی مضاعف بر اقشار مختلف جامعه و تضعیف انسجام ملی گردد.
3.دولت با تدابیری سعی کند ناکارآمدی در حوزه اقتصادی را از چهار ضلع اصلی اقتصاد مقاومتی، حمایت از تولید داخلی، ایجاد اشتغال و حذف بروکراسیهای اضافی و امنیت اداری، تبدیل به کارآمدی کرده و بهاینترتیب با کمک به افزایش اعتمادسازی مردم، مقوّم نظام گردد.
4.مسئولان فرهنگی کشور، مقوّمها و دستاوردهای مجرب انقلاب و اسلام اهلبیتی (ع) در میدان عمل طی 40 سال گذشته را در داخل کشور و مجامع بینالمللی اشاعه و ترویج حداکثری بدهند.
5. نهادهای علمی و پژوهشی در جهت ایجاد حرکت گسترده در راستای حفظ استقلال، وحدت مسلمانان و انسجام جهانی، تولیدات علمی معتبر، توانمندیها، قابلیتها و فرهنگ رایج اسلامی را به زبان قابلدرک و بینالمللی به دنیا منعکس بکنند.
6.مسئولان نظام، بازنگری جدی و اساسی بر قوانین، مقررات، اقدامات و مدیریت داخلی کشور از حیث اجرایی و بهرهگیری از منابع، توانمندیها و ذخایر موجود داشته باشند.
7.مسئولان با تلاش مضاعف در جهت حل مشکلات اقتصادی و عدم بروز و ظهور اختلافات سیاسی حزبی در بین جامعه، مانع از سوءاستفاده دشمنان از توسعه شکافها و اختلافات سیاسی علیه نظام بشوند.
8.حاکمیت با تثبیت حکومت اسلامی، شاخصهها و ارزشهای شایستهسالاری را در خود تربیتکرده تا بتواند این انسجام را روزبهروز تقویت کند.
9.سیاسیون نباید به دلیل منفعتطلبی و با نادیده گرفتن ارزشهای اعتقادی و شایستهسالاری، توجه به حزبگرایی را بهصورت افراطی سرلوحه کار قرار داده و در مبارزات سیاسی از شیوههای معمول مادیگرایی دنیایی استفاده کنند.
10.با توجه به دو مؤلفه بسیار مهم و نقطه اشتراک مسلمانان، یعنی محبت اهلبیت (ع) و قرآن، مسئولان دینی باید بر تقویت این دو شاخصه در جهت افزایش انسجام مذهبی تلاش بکنند.
11.حکومت اسلامی باید ازلحاظ مدل و تعریف در حوزه بینالملل بهگونهای از خود تأثیر ایجاد بکند که علیرغم برتری دستاوردها و فناوریها در تقابل با رقبا و دشمنان، بتواند روی مبانی خود ایستاده و درواقع از اسلامیت خود نیز دفاع نماید.
اسلام اهلبیتی (ع) مهمترین مؤلفه انسجام مذهبی
مرکز پژوهشی مبنا در پژوهش «انسجام مذهبی» در مصاحبهای با آقای دکتر حسین اکبری، استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه دفاع به گفتوگو نشست. وی دلایل اختلال در انسجام مذهبی را تحلیل کرده و راهکارهایی برای ارتقا و بهبود آن ارائه نمود.
