پیامدهای غفلت از ابعاد اجتماعی چالش‌ها

  • یکشنبه, 29 دی 1398 00:01
  • بازدید 2139 بار

یادداشتی از حامد عبداللهی سفیدان -پژوهشگر مرکز پژوهشی مبنا

سه ماهه اخیرِ سال 98 (آبان تا دی) روزهای پرچالشی برای حاکمیت و جامعه ایران بود؛ روزهایی که چالش‌های گوناگون نظامی، اقتصادی،‌ امنیتی و اجتماعی باسرعت و پشت سر هم جامعه ایرانی را آزرد. گذشته از عوامل و زمینه‌های رخ دادن این چالش‌ها، باید اعتراف کرد که تنها یکی از این طوفان‌ها برای فروریختن یک جامعه کافی است. هرچند ممکن است هریک از این چالش‌ها عوامل پنهان و پیدای فراوانی داشته باشند اما دو بازیگر اصلی و در صحنه دارند: حاکمیت و مردم.

1. کارنامه مردم و حاکمیت
اگر کشور را خانواده‌ای بدانیم که حاکمیت پدر و مردم فرزندان او هستند، باید گفت فرزندان خانواده فی‌الجمله نمره قابل‌قبول‌تری نسبت به پدر خانواده کسب کرده‌اند. چه در تحمل فشارهای تحریم‌های ناجوانمردانه، چه در برابر اعلام خبر شوک‌آور افزایش قیمت بنزین، چه در استقبال و بدرقه پیکر حاج قاسم سلیمانی چه در حوادث پس‌ازآن. در مقابل اما حاکمیت (اعم از دولت، رسانه‌ها، نیروهای نظامی، انتظامی و امنیتی) با «خواب رسانه‌ای» و «خوش‌خیالی مدیریتی» در تک‌تک چالش‌ها، ضعف‌هایی از خود نشان داد که شایسته پدر خانواده نیست. نمونه‌ای از رفتارهای مثبت و منفی حاکمیت و مردم را می‌توان در این موارد خلاصه کرد:

2. ابعاد اجتماعی چالش‌ها
با وجود ابعاد گوناگون برای چالش‌های اخیر اما بُعد اجتماعی بر همه چالش‌ها حتی چالش‌های نظامی سایه افکنده است. امروزه با رشد و تنوع ساختاری و محتوایی رسانه‌ها،‌ بالا رفتن تحصیلات، کم‌‌رنگ شدن مرزهای فرهنگی، وزان و توان اجتماعی مردم افزایش یافته است. این نیرو رفته‌رفته ذخیره می‌شود و در رخدادهای مختلف به‌گونه‌ای خودنمایی می‌کند. نیروی اجتماعی جوامع هرچند به بهانه حادثه‌ای کم‌ارزش آزاد شوند؛ هرچند نماینده اکثریت جامعه نباشند و حتی هرچند به‌حق نباشند، توانایی ایجاد امواج تخریب‌گر را دارند؛ مثلاً موضوعی زیست‌محیطی با بی‌توجهی به ابعاد اجتماعی آن به معضلی امنیتی تبدیل می‌شود. ساختاری که بر پایه نظریه مردم‌سالاری دینی بنا شده است، گریزی جز رفتار پدرانه و مدبرانه با مردم ندارد. نافرجام ماندن تلاش‌ها و ناکامی کوشش‌ها، سرانجامِ روشنِ نادیده‌گرفتن ابعاد اجتماعی در تصمیم‌گیری‌هاست.
نکته‌ای در اینجا گفتنی است: «توجه به ابعاد اجتماعی» با «مدیریت افکار و احساسات عمومی» بسیار متفاوت است. دخالت دادن ابعاد اجتماعی، وزن‌دهی به مردم و نقش آنها در تحولات و تصمیم‌گیری‌هاست و نقشی پیشینی دارد؛ اما در مدیریت افکار عمومی، مردم بازیگری پسینی هستند که نباید مزاحم اجرای تصمیم‌های گرفته‌شده باشند.
در ماه‌های اخیر، جامعه ما با چالش‌هایی روبرو شد که غفلت از ابعاد اجتماعی چالش‌ها و مدیریتشان بیشتر به چشم خورد. آسیب و تهدید شهادت سردار سلیمانی با مشارکت اجتماعی مردم به فرصتِ هم‌گرایی تبدیل شد؛ اما بی‌توجهی به ابعاد اجتماعی و انسانی، همین فرصت را بار دیگر تبدیل به آسیبی تلخ و از دست رفتن ده‌ها هم‌وطن و داغ‌داری صدها خانواده شد. همچنین اصرار برخی گروه‌های سیاسی برای بهره‌گیری از شهادت سردار، کام دلسوزان و دوراندیشان را تلخ کرد. به برخی حفره‌های مدیریتی در حوادث ماه‌های اخیر –که نادیده‌گرفتن ابعاد اجتماعی چالش‌ها هستند- اشاره می‌کنیم که شاید علت عقب‌ماندگی پدرِ خانواده از فرزندان باشد:
‌أ. خدشه‌دار کردن یکپارچگی اجتماعی با تندروی‌هایی به‌ظاهر انقلابی، دلسوزانه، آزادی‌خواهانه، شفافیت‌خواهانه، حق‌خواهانه و...؛
‌ب. تزریق خرده‌داده‌های غیرمستند و غیرمستدل اما عامه‌پسند به فضای رسانه‌ای و مجازی با آرزوی مدیریت اذهان عمومی؛
‌ج. نادیده‌گرفتن مهم‌ترین سنجه رفتاری و گفتاری و بنیادی‌ترین و اجماعی‌ترین اصل کشور، یعنی امنیت ملی؛
‌د. یارکشی‌های جناحی و حتی گروهی با اهداف مختلفِ آلوده مثل انتخابات و خرده‌حساب‌های سیاسی و به دنبال صیدِ شخصی از آب گل‌آلود رخدادها؛
‌ه. پررنگ کردن تفاوت‌ها و تمایزها و خط‌کشی‌های اجتماعی که نتیجه‌ای جز شکاف اجتماعی و دوقطبی‌ شدن جامعه ندارد؛
‌و. خلأ گروه‌های مرجع و اثرگذار برای نقش‌آفرینی در وضعیت‌های غیرعادی یا بحرانی؛
‌ز. بی‌توجهی به ریل‌گذاری‌های اصلی رهبران نظام در مواجهه با مخالفان حتی معاندان و حرکت در مسیر عکس آن با سرلوحه‌ قرار دادن جذب حداقلی و دفع حداکثری؛
‌ح. استفاده نکردن از تجربه‌های مشابه جوامع دیگر و تجربه‌های تاریخی کشور و حتی فراموشی حوادث مشابه در تاریخ چهل‌ساله؛
‌ط. نبود وحدت‌رویه در برداشت از سیاست‌های کلی و کلان نظام و تفسیر به رأی کردن آنها در چالش‌ها؛
‌ي. نگاه درجه دو به مردم و فراموشی آرمان اصلی و فلسفه وجودی مسئولیت و بی‌معنا شدن واژه‌ «مسئولیت» به‌معنای پاسخگویی.
ویژگی‌های جامعه ایرانی و ساختار حاکمیتی و موقعیت منطقه‌ای آن نشان می‌دهد که هیچ طوفانی یارای از هم پاشاندن خانواده ایرانی را ندارد. از سر گذراندن بحران‌های بنیان‌کَنی چون جنگ، محاصره اقتصادی و نظامی، بحران‌های سیاسی و حتی امنیتی گویاست که هیچ‌یک جز زخمی بر تنه درخت خانواده نیستند؛ اما آه از آن باد بلاخیز آفت اجتماعی! بیماری اجتماعی مانند بیماری ایدز است که به‌خودی‌خود کُشنده نیست؛ اما میدان را برای تاخت‌وتاز بیماری‌های دیگر می‌گشاید. در این صورت است که حتی سرماخوردگی ساده نیز کُشنده می‌شود. با هر سلیقه و اندیشه و باوری که هستیم اگر گمان می‌کنیم با تقویت هم‌فکران خود و پررنگ‌تر کردن مرزهای خود با «دیگران» (چه اندک باشند چه بسیار) آینده جامعه ایرانی را قبضه خواهیم کرد، در دام اشتباه خطرناکی افتاده‌ایم.
3. توجه به هم‌گرایی اجتماعی
برای تقویت و رشد روزافزون ایران و ایرانیان، راهی جز پذیرفتن همدیگر و پایبندی به لوازم و قواعد این «پذیرش» نیست؛ پس باید باور کنیم هیچ خط قرمزی پررنگ‌تر از منافع ملی و امنیت ملی نیست و نباید هیچ خواسته و سلیقه شخصی از آن پیشی بگیرد. در این صورت است که در چالش‌های پیش‌آمده، همه توجه‌ها بر ابعاد اجتماعی چالش جلب می‌شود؛ چراکه روشن است منافع ملی در گرو آرامش، رضایت، امید و هم‌گرایی اجتماعی است.
خلأهای اجتماعی جز با سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی برطرف نخواهند شد. در غیر این‌ صورت، یک‌باره از نقطه قدرت به نقطه ضعف منتقل خواهیم شد؛ چنان‌که گوشه‌ای از آن را در حاشیه‌ها و حادثه‌های پس از ترور سردار سلیمانی دیدیم؛ ازاین‌رو نباید فریب موقعیت‌های گذرا را خورد و در خوش‌خیالی آسود.
برای در امان بودن از آسیب‌های اجتماعی در چالش‌های گوناگون می‌توان برخی سیاست‌های و رفتاری زیر را در پیش گرفت:
‌أ. هدف‌گذاری واحد، شفاف و هماهنگ در سیاست‌های رسانه‌ای؛
‌ب. تقویت توان و چالاکی رسانه‌ای رسانه‌ها و ارتقای سواد رسانه‌ای مردم؛
‌ج. موضع‌گیری‌های ملی و فراجناحیِ شفاف در مقابل اظهارنظرها و اتفاقات؛
‌د. گسترش فرهنگ گفت‌‌وگو (از مسئولان بلند‌پایه تا روابط خانوادگی)؛
‌ه. گسترش فرهنگ تعامل و هم‌زیستی با مخالفان و غیر‌هم‌فکران (به‌ویژه که در سال‌های آتی، جامعه ایرانی متنوع‌تر و گوناگون‌تر خواهد شد)؛
‌و. مشورت با کارشناسان مسائل اجتماعی، پیش از تصمیم‌گیری‌ها؛
‌ز. توجه به پژوهش‌های اجتماعی و دخالت دادن آنها در مسیر سیاست‌گذاری؛
‌ح. پرهیز از هرگونه خط‌کشی‌ دو قطبی‌سازی فرهنگی و اجتماعی میان مردم.

باری، «ما» یک خانواده ایرانی هستیم. خانواده سنتی ایرانی آداب‌ورسومی دارد: در خانواده ایرانی حتی اگر ساعتی پیش پدر و پسر مشاجره‌ای سختی هم داشته باشند، پسر اجازه نمی‌دهد کسی خارج از خانواده حرمت پدرش را خدشه‌دار کند؛ فرزندان خانواده هر گناه نابخشودنی کرده باشند، دل‌خوشی‌ پدر و مادر، جمع‌شدن «همه» فرزندانشان به دور یک سفره است؛‌ فرزندان خانواده در سختی‌‌ها و حتی اشتباه‌های پدر و مادرشان، نمک‌نشناسی نمی‌کنند و همچنان خود را متعهد به خانواده می‌دانند و...

این مورد را ارزیابی کنید
(7 رای‌ها)

3 نظرها

  • پیوند نظر کریم عبدالهی سفیدان دوشنبه, 30 دی 1398 23:02 ارسال شده توسط کریم عبدالهی سفیدان

    سلام
    مطالب خوب و ارزشمندی بود
    مخصوصا در شرایط فعلی که ارتباط متقابل حاکمیت و مردم بصورت واقع بینانه مغفول واقع شده و ارتباط با مردم بصورت یک طرفه بوده و مردم درامور مربوط به جامعه در درجه دوم قرار گرفته و به نوعی نامحرم فرض شده اند .

  • پیوند نظر کریم عبدالهی سفیدان دوشنبه, 30 دی 1398 23:01 ارسال شده توسط کریم عبدالهی سفیدان

    سلام
    مطالب خوب و ارزشمندی بود
    مخصوصا در شرایط فعلی که ارتباط متقابل حاکمیت و مردم بصورت واقع بینانه مغفول واقع شده و ارتباط با مردم بصورت یک طرفه بوده و مردم درامور مربوط به جامعه در درجه دوم قرار گرفته و به نوعی نامحرم فرض شده اند .

  • پیوند نظر محمد رجائی نژاد دوشنبه, 30 دی 1398 19:22 ارسال شده توسط محمد رجائی نژاد

    با سلام
    تحلیلی بسیار جامع، دقیق و به‌جا و به موقعی بود.
    استفاده کردم.
    تنها بخش پایانی، «باری...» با این دوره و زمانه و وضعیت فرهنگی و اجتماعی حاکم بر خانواده واجتماع ایرانی هم‌خوانی ندارد. یعنی انتظار بی‌جایست. جامعه ما دیگه از حالت سنتی خارج شده، اینگونه نباید انتظار داشت.
    دوم این‌که، بر فرض، در جامعه سنتی هم اگر پدر بیش از حد بی‌خردی کند و در درون و بیرون خانه اشتباهی را پیاپی تکرار کند و جار بزند و پدر قابل کنترل نباشد، از فرزندان چه انتظاری است! تنها راه، درمان اوست.

نظر دادن

پیام هفته

مصرف کردن بدون تولید
آیه شریفه : وَ لَنُذيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى‏ دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ ... (سوره مبارکه سجده ، آیه 21)ترجمه : و ما به جز عذاب بزرگتر (در قیامت) از عذاب این دنیا نیز به آنان می چشانیم ...روایت : قال أبي جعفر ( ع ): ... و لله عز و جل عباد ملاعين مناكير ، لا يعيشون و لا يعيش الناس في أكنافهم و هم في عباده بمنزله الجراد لا يقعون على شيء إلا أتوا عليه .  (اصول کافی ، ج 8 ، ص 248 )ترجمه : امام باقر(ع) مي‌فرمايد: ... و خداوند بدگانی نفرین شده و ناهنجار دارد که مردم از تلاش آنان بهره مند نمی شوند و ایشان در میان مردم مانند ملخ هستند که به هر جیز برسند آن را می خورند و نابود می کنند.

ادامه مطلب

موسسه صراط مبین

نشانی : ایران - قم
صندوق پستی: 1516-37195
تلفن: 5-32906404 25 98+
پست الکترونیکی: این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید