اما مقابله مطلق با هر امر مقدسی نیز دور از عقلانیت است. مقدسات می تواند عامل انسجام یک ملت باشد و نقش مهمی در جامعه پذیری و انتقال ارزش ها از یک نسل به نسل دیگر داشته باشد و در کنار کارکرد اجتماعی آن، گویی بشر هرگز از مقدس دانستن برخی امور فارغ نخواهد گشت. که می توان ریشه این گرایش بشر را در حقیقت جست. و به این مطلب توجه داد که حقیقتی متعال در هستی وجود دارد و سبب شکل گیری دایره ای از تقدس ها خواهد گشت.
این حقیقت و کارکرد در مقابل تجربه تاریخی بشر، نشان دهنده یک بستر چالش زا در نسبت مقدسات با عقلانیت است. تقدس به طور طبیعی مجال و ضرورت بازاندیشی را محدود می کند و با این محدودیت مولفه هایی به حوزه مقدسات وارد می شوند که صلاحیت حضور در این حیطه را ندارند و کم کم تعارض امر مقدس با عقلانیت چالش های جدیدی می آفریند.
لذا لازم است همیشه در کنار مقدس دیدن یک امر، تا حدی مجال بررسی و نقد به رسمیت شناخته شود تا به دور از افراط و تفریط، تقدس و عقلانیت را در کنار هم داشت.
این امر برای حوزه های علمیه و روحانیت، بسیار مهم است چرا که ارتباط این روحانیت با دین، مرز با مقدسات را کمرنگ نموده و ممکن است هر فعل و اندیشه این قشر، جلوه ای از تقدس به خود گرفته و مجال اندیشه درباره آن ضیق شود. خطری که احساس می شود با مقدس شدن تمام سنت های حوزوی رخ نموده و اجازه رشد و بالندگی از حوزه های علمیه را سلب نموده است که در ادامه به چند نمونه از آن اشاره می شود و ان شاء الله فارغ از مثال ها، این قاعده کلی همیشه مورد اهتمام قرار گیرد.
ممنوعیت آیت الله انواری
رشد بسیار سریع تعداد طلاب پس از انقلاب، حوزه ها را با مشکل کمبود استاد ماهر مواجه نموده است. در این فضا استفاده از امکانات عصر جدید، می تواند تا حد زیادی نقیصه ها را برطرف نماید. طلاب در دورترین شهرها نسبت به قم می توانند به سهولت از فایل های صوتی درس های اساتید مبرز قم استفاده نمایند که این شیوه تحصیل در میان طلاب به درس آیت الله انواری (نوار) مشهور شده است. اما نداهایی برای مخالفت با این امر شنیده می شود و حتی در برخی موارد اقدامات تنبیهی نیز در مقابل این فرصت وضع شده است. بدون آنکه استدلال منطقی روشنی بر لزوم حضور در کلاس هایی کم کیفیت ذکر شود. این رویه در استفاده از شروح فارسی و ... نیز مشهود است و نوعی تمسک بیجا به سنت را نمایش می دهد. طبیعتا امکان پرسش، امکان استفاده از فضای تربیتی کلاس و ... همه مزیت های حضور در کلاس درس هستند. اما با فقدان کارآمدی در این مولفه ها می توان بر لزوم حضور در کلاس تاکید کرد؟
فقط فقه و اصول
با تاسیس دارالفنون، علوم طبیعی که صدها سال در حوزه ها تعقیب می گردید، از سیستم آموزشی حوزه به طور کامل کنار رفت. کما اینکه با غلبه اصولیون بر اخباریون، برخی از علوم دینی نیز در حوزه ها کمرنگ گردیده بود. در ادامه این سیر تنزلی و غلبه چند رشته محدود در حوزه ها، با تمرکز بخشی علمی و تحت سیطره درآوردن اکثر مدارس علمی تحت نظر حوزه مرکزی قم، رشته های دیگر (مثل حدیث، تفسیر، تاریخ و ...) عنوان دروس غیر رسمی را یافتند و از مرکز حوزه ها بیرون رفتند. هر چند موسساتی در حواشی حوزه توانستند تا حدی این رشته ها را زنده نگاه دارند، اما حاشیه ای بودن آنها، ضربه بزرگی بر آنها وارد کرده و راه بالندگی آنها را سد کرده است.
کتب اصیل و ریشه دار
اقتضائات زمان تغییرات زیادی را بر مدارس علمی دینی تحمیل نموده است. از بالا رفتن زمان شروع تحصیل یک فرد در حوزه های علمیه تا نوع فعالیت های طلاب در جامعه و توقعاتی که مردم از آنها دارند. طبیعتا برای مدیریت این تحولات لازم است برنامه درسی طلاب نیز تغییراتی را در پی داشته باشد. اما حوزه در روش آموزشی و متون آموزشی، چسبندگی نا به جایی به سنت های خود حفظ نموده است که سبب آسیب جدی بر آن شده و خواهد شد. طلاب سطح سالها باید کتب یک دانشمند را مطالعه کنند، تا شاید بتوانند روش علمی او را اصطیاد کنند، حال آنکه اساتید می توانند روش علمی افراد را منضبط و تدوین نموده و با تمارینی، بسیار ساده و سریع این مطالب را تعلیم دهند. حوزه هنوز دست به گریبان کتبی است که از متدهای آموزشی روز بهره ای نداشته و عمر طلاب را تلف نموده و بهره کمی نصیب آنها می کنند.
لباس مقدس
لباس به جهت کارکردهای متعدد آن مورد استفاده قرار می گیرد. یک لباس مطلوب در کنار تامین عفت، باید انسان را از سرما و گرما حفظ نموده و آسودگی شخص را در پی داشته باشد. لباس روحانیت علاوه بر کارکردهای مذکور، حالتی نمادین نیز یافته است که نمادین بودن آن نیز کارکردهایی به دنبال دارد و طلاب را ناگزیر از استفاده لباس یک شکل می کند. اما هیچ دلیلی بر حفظ تمام شاخصه های لباس فعلی روحانیت وجود ندارد کما اینکه در سالهای اخیر برخی مولفه های پوشش روحانیت مثل نعلین بسیار کمرنگ گشت. حال نیز لازم است تغییرات دیگری در این لباس صورت گیرد. به راستی چه وجهی دارد که حتما عمامه طلاب به این شکل خاص باشد و مشکلات خاص خود را به دنبال داشته باشد؟
استادی همگانی
آزادی انتخاب استاد، یکی از سنت های نیکوی حوزه بوده است که یکی از لوازم آن ورود آسان به چرخه استادی بوده است. به گونه ای که هر شخصی پس از خواندن یک درس، حتی با فاصله یک ساعت می تواند استاد همان درس گردد. اما در زمانی که سیستم تمرکزگرای مدیریتی تا حد زیادی حق انتخاب استاد را از بین برده است، نمی توان دایره استادی را چنین هموار رها نمود و چند ده طلبه را فدای تمرین استادی کسی نمود که علیرغم آموختن یک متن خاص، هنوز در آن رشته علمی متبحر نشده و فنون تعلیمی را طی ننموده است.
اما سخن اصلی که در کنار این مثال ها باید مجدد مورد تاکید قرار گیرد، آن است که ارتباط روحانیت و حوزه ها با مقدسات نباید سبب مقدس پنداشته شدن تمام فعالیت های آنان گردد و مجال بررسی و نقد علمی را در آنها کمرنگ کند.
سنت های ناپسند حوزه های علمیه
یادداشتی از وحید نجفی-پژوهشگر موسسه مطالعاتی صراط مبین
در جهان غرب و به تبع آن، طیفی از روشنفکران وطنی، مقابله با مقدسات امری نیک دانسته می شود. چرا که مطابق تجربه تاریخی جهان غرب، مقابله با مقدسات کلیسا، سبب هموار شدن راه علم و دانش گردید و با برداشتن موانع تعقل، پیشرفت های شگرفی نمایان گردید.
