برای شکل گیری انتخاباتی سالم، دو گروه وظیفه بسیار مهم دارند: یکی حکومت که در مقام مجری انتخابات است و میتواند از این راه، عدالت و حقطلبی خود را ثابت کند و دیگری نامزدهای انتخاباتی که با رعایت قوانین اساسی و اخلاق اسلامی، میتوانند نویدبخش انتخاباتی سالم، بدون هرگونه هنجارشکنی باشند. افزایش سخنرانیهای بزرگان و همچنین نگارش مقالات و یادداشتها به قلم کارشناسان در موسم انتخابات، نشاندهنده دغدغههای فراوان در برگزاری انتخابات سالم است؛ اما تا سخن از انتخابات سالم به میان میآید، نظرها متوجه حاکمیت میشود؛ در حالی که نامزدهای انتخاباتی نیز در این مهم نقش به سزایی دارند. در این نوشتار سعی شده وظایف نامزدها در ایجاد انتخاباتی سالم از منظر امام علی (ع) بیان شود. امام علی (ع) در جملات گرانبهای خود به نقش مهم مردم در انتخاب حاکمان و مشارکت آنان در سرنوشت جامعه اشاره دارد؛ اما از سویی حاکمان را موظف به آگاهی بخشی به مردم میداند. از همین رو با مرور کلام امیرمومنان (ع)، دو الگوی مهم و راهگشا در نحوه عملکرد کاندیداها در معرفی خود و برنامههایشان به دست میآید:
1. فراهم کردن شرایط انتخاب معقول:
نکته نخست این است که نامزدها باید بهگونهای رفتار کنند که انتخاب مردم مبتنی بر عقلانیت و فارغ از هرگونه تصمیم شتابزده و مبتنی بر احساسات زودگذر باشد. چنانکه در تاریخ آمده است که عمر بن خطاب میگوید: «انّ بیعة أبی بکر کانت فلتة وقی الله شرّها فمن عاد إلی مثلها فاقتلوه؛ همانا بیعت با ابوبکر بدون اندیشه قبلی صورت پذیرفت، خدا (ما را) از شرش نگاه دارد، پس هرکس دیگری خواست با ا ین روش عمل کند، وی را بکشید.» (تاریخ یعقوبی: بی تا 2/158) این نشان میدهد که گاهی انتخابات ناسالم، سبب تغییر مسیر تاریخ نیز میشود؛ چنانکه نمونههایی را در دوران معاصر سراغ داریم؛ بنابراین نامزدها باید از هرگونه عملی که احساسات و عواطف مردم را تحت تأثیر قرار دهد بپرهیزند. نگاهی کوتاه به انتخابات در دورههای گذشته قطعاً این مدعا را ثابت خواهد کرد. انتخاب مبتنی بر عقلانیت و جلوگیری از انتخاب ناگهانی و نامعقول، با تلاش نهادهای نظارتی در برخورد با تخلفات انتخاباتی و آموزش افراد جامعه و همچنین رعایت اصول اخلاقی از جانب نامزدها میسر خواهد بود.
چنانکه امیرالمؤمنین (ع) میفرماید: «في أمر البيعة لَمْ تَکُنْ بَيْعَتُکُمْ إِيَّايَ فَلْتَةً، وَلَيْسَ أَمْرِي وَأَمْرُکُمْ وَاحِداً. إِنِّي أُرِيدُکُمْ لِلَّه وَأَنْتُمْ تُرِيدُونَنِي لِأَنْفُسِکُمْ. ...؛ بيعت شما مردم! با من بيمطالعه و ناگهاني نبود و کار من و شما يکسان نيست. من شما را براي خدا ميخواهم و شما مرا براي خود ميخواهيد...» (خطبه 136 نهج البلاغه)
2. خودداری از وعده های نامعقول:
دومین عاملی که نامزدها با عملکرد خود میتوانند هنجارشکنی را در جامعه غالب نمایند، وعدههای نامعقول و نشدنی یا تطمیع مردم است. چنین وعدههایی موجب میشود که جامعه در آیندهای نهچندان دور با بیصداقتی فرد منتخب روبرو شود یا تصمیمات غیر کارشناسی او، ضربات جبرانناپذیری به کشور تحمیل کند. گاهی صرف سرمایههای بینا نسلی برای خوشیهای زودگذر، چنان ضربات مهلکی به جامعه وارد میکند که جبران آن سالها سرمایه کشور را هدر میدهد.
امیر مؤمنان علی (ع) در نهجالبلاغه میفرماید: «وَ إِنَّ الْعَامَّةَ لَمْ تُبَایِعْنِی لِسُلْطَانٍ غَاصِبٍ وَ لَا لِعَرَضٍ حَاضِر؛ همانا بيعت عموم مردم با من نه از روى ترس قدرتى مسلّط بود و نه براى به دست آوردن متاع دنيا» (نامه 54 نهج البلاغه)
بنابراین طبق کلام امام علی (ع) نامزدهای انتخاباتی موظفند با برنامههای صحیح و معقول بدون هرگونه دروغگویی و عوام فریبی، به مردم در انتخاب نامزد مورد نظر خود یاری رسانده که همین امر نشان از الهی بودن نگرش نامزدها دارد. در این بین دو نهاد وظیفه نظارت را بیش از سایر نهادها برعهده خواهند داشت نخست حاکمیت که با قوانین مصوب خود از هرگونه عوام فریبی و دروغ از سوی نامزدها جلوگیری نماید. دوم رسانه ملی که با برنامههای دقیق و سازنده خود نامزدهایی که رویکرد الهی و خداپسندانه دارند را به مردم معرفی و زمینه آگاهی بخشی از برنامههای این نامزدها را فراهم سازند.
نقش کاندیداها در برگزاری انتخابات سالم با محوریت کلام امام علی (علیه السلام)
یادداشتی از محمد قرائتی ستوده - کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی
انتخابات مظهر دموکراسی و تجلی مشارکت سیاسی مردم در تعیین سرنوشت حکومتها است و ارتقای اعتبار حکومت نیز در سایه برگزاری انتخابات سالم میسر است. ازآنجاکه رقابت در انتخابات بر سر کسب قدرت است و کسی راضی به شکست در این میدان نیست؛ بنابراین ممکن است افراد برای رسیدن به هدف خود از ابزارهای غیراخلاقی و غیرقانونی استفاده کنند که همین امر سلامت انتخابات را مخدوش میکند.