جدایی از مردم و شکاف در فضای فکری مردم و مدیران

  • سه شنبه, 04 آبان 1395 14:19
  • بازدید 5558 بار

یادداشتی از دکترمحمد تقی دشتی استاد دانشگاه و مدیرعامل موسسه صراط مبین

یکی از عوامل کارآمدی و سلامت مسئولان و مدیران یک کشور ، شناخت کافی آن ها از مسائل و مشکلات مردم است. شناخت مسائل و دغدغه های مردم تاثیر زیادی در تصیم گیری درست و به هنگام مسئولان و مدیران می گذارد. به عنوان مثال اگر مسئولان رژیم طاغوت به موقع مسائل و فضای فکری مردم ایران را درک می کردند، آیا به وضعیتی که نباید می شد، دچار می شدند؟


مهم تر از کسب شناخت ، داشتن درک عمیق و به عبارتی لمس مسائل مردم از نزدیک است. یعنی مسئولان بی واسطه مسائل و حالات مردم را ببینند و بشنوند. این درک و لمس به  و این امر جز با ارتباط مستقیم مدیران با مردم میسر نخواهد شد.
ارتباط مستقیم و بدون واسطه با همه طبقات مردم  از بارز ترین ویژگی های معصومین (عج) به حساب می آید. معروف است که پیامبر اکرم(ص) به گونه ای حکمرانی می کرد که مردم برای دیدار با ایشان و انتقال مطالب و نیازهایشان دچار مشقّت نمی شدند و حتی به نحوی در جمع یارانش قرار می گرفت که افراد ناشناس از بازشناسی ایشان باز می ماندند . به عبارتی هیچ حاجب و سلسله مراتب و به اصطلاح فیلتری میان ایشان و مردم قرار نمی گرفت مگر گاهی برای حراست از جان مبارک ایشان و بدون ایجاد مزاحمت در مراجعات.
حضرت علی (ع) حاکم بزرگترین دولت - کشور آن زمان، شبانه و بدون واسطه و خدم و حشم به نقاط مختلف شهر سر می زد و با دستان مبارک ارزاق و الطاف بین فقرا و یتیمان توزیع می کرد.
به نظر حقیر، این کار حضرت علاوه بر نیات معنوی و الهی آن امام بزرگ ، حامل درس فراموش نشدنی برای حاکمان مسلمان است و آن این که؛ درک و لمس مسائل و آسیب های جامعه نیاز به ارتباط مستقیم با اقشار آسیب پذیر دارد.
در این رابطه فرمایش حضرت علی (ع) در نامه 53 نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر آموزنده است  :
امام(عليه السلام) بعد از شرح کامل طبقات جامعه و دستورات لازم در مورد هر يک و وظايفی را که زمامدار در برابر آنها دارد، نکاتی را يادآور می شود که ناظر به همه آنهاست و هر يک به نحوی در آن مشترک اند. نخستين دستور اينکه می فرمايد: «برای کسانی که به تو نياز دارند وقتی مقرر کن که شخصاً (و چهره به چهره) به نياز آنها رسيدگی کنی و مجلسی عمومی و همگانی برای آنها تشکيل ده (و در آنجا بنشين و مشکلات آنها را حل کن)»; (وَاجْعَلْ لِذَوِي الْحَاجَاتِ مِنْکَ قِسْماً تُفَرِّغُ لَهُمْ فِيهِ شَخْصَکَ، وَتَجْلِسُ لَهُمْ مَجْلِساً عَامّاً).
بعضی تصور کرده اند که اين فصل دنباله فصل سابق و مربوط به محرومان و نيازمندان جامعه است؛ در حالی که چنين نيست و ممکن است کسی کاسب يا تاجر يا کارمند اداره ای باشد و فرد زورمندی حقش را پايمال نموده باشد و نياز به دادخواهی داشته باشد.
تعبير به «ذَوِي الْحَاجَاتِ مِنْکَ» به جای «ذَوِي الْحَاجَاتِ مِنْهُمْ» نيز دليل بر عموميت است و تعبير به «گرفتن حق ضعيف از قوی» که ذيل اين کلام آمده، دليل ديگری بر عموميت مفهوم اين بخش است.
امام(عليه السلام) به دنبال اين سخن می فرمايد: دو نکته ديگر را نيز فراموش نکن: نخست اينکه «در آن مجلس برای خدايی که تو را آفريده است تواضع کن»;  (فَتَتَوَاضَعُ فِيهِ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَکَ).
روشن است اگر زمامدار تواضع نکند و با ابهت و کبر و غرور در بالای مجلس بنشيند، ضعيفان و نيازمندان جرأت نمی کنند که با صراحت مشکل خود را مطرح کنند.
ديگر اينکه «لشکريان و معاونانت اعم از پاسداران و نيروی انتظامی را از آنها دور ساز تا هر کس بخواهد بتواند با صراحت و بدون ترس و لکنت زبان، سخن خود را با تو بگويد»; (وَتُقْعِدُ عَنْهُمْ جُنْدَکَ وَأَعْوَانَکَ مِنْ أَحْرَاسِکَ وَشُرَطِکَ، حَتَّی يُکَلِّمَکَ مُتَکَلِّمُهُمْ غَيْرَ مُتَتَعْتِع).
بديهی است اگر مأموران با لباس های رسمی اطراف مجلس را گرفته باشند چنان رعب و وحشتی به افراد دست می دهد که توان بيان حاجت خود را پيدا نمی کنند.
ممکن است گفته شود که حضور زمامدار بدون اعوان و انصار و پاسدار در چنين مجلسی خطرناک است; ولی اوّلاً، زمامدارانِ عادل و مردمی، هنگامی که ميان مردم می آيند خود مردم محافظ و پاسدار آنها هستند. ثانياً، ممکن است عده ای با لباس های عادی و معمولی در لا به لای جمعيت باشند تا اگر شخصی شرور قصد سوئی داشته باشد بتوانند جلوی او را بگيرند.
آن گاه امام(عليه السلام) برای اين دستور مهم و اجتماعی دليل روشنی از کلام پيامبر اکرم(صلی الله عليه وآله) نقل می کند و می فرمايد: «زيرا من بارها از رسول خدا ـ که درود خدا بر ايشان و خاندان پاکش باد ـ اين سخن را شنيدم که می فرمود: «امتی که در آن حق ضعيف از زورمند با صراحت گرفته نشود هرگز روی قداست و پاکی را نخواهد ديد (و آرامش از آنها رخت بر می بندد)»; (فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلی الله عليه وآله وسلم يَقُولُ فِي غَيْرِ مَوْطِن: لَنْ تُقَدَّسَ أُمَّةٌ لاَ يُؤْخَذُ لِلضَّعِيفِ فِيهَا حَقُّهُ مِنَ الْقَوِيِّ غَيْرَ مُتَتَعْتِع).
منظور از تقدس و پاکيزگی همان پاکيزه شدن از ظلم و جور و جنايت و هرج و مرج است، چرا که اگر ضعيفان جامعه پناهگاهی برای خود پيدا نکنند دست به دست هم می دهند و شورشی به راه می اندازند که کنترل آن بسيار مشکل و گاه غير ممکن است و تاريخ نشان می دهد که قيام ضعفای جامعه و شورش های فراگير از همين جا سرچشمه می گيرد.
بنابراين آنچه امام و همچنين پيامبر اکرم فرمودند افزون بر اينکه دستوری اخلاقی و انسانی و سبب پيشرفت دين و آيين است جنبه سياسی هم دارد.
در حديثی ابن مسعود نقل می کند: «أَتَی النَّبِيَّ(صلی الله عليه وآله) رَجُلٌ يُکَلِّمُهُ فَأُرْعِدَ فَقَالَ هَوِّنْ عَلَيْکَ فَلَسْتُ بِمَلِک إِنَّمَا أَنَا ابْنُ امْرَأَة کَانَتْ تَأْکُلُ الْقَدَّ; مردی خدمت پيغمبر کرم(صلی الله عليه وآله) آمد و در حالی که با پيامبر صحبت می کرد می لرزيد. پيغمبر فرمود کار را بر خود آسان گير (بيهوده نترس) من شاه نيستم. من فرزند زنی هستم که غذای بسيار ساده ای می خورد». (بحارالانوار، ج 16، ص 229.)
آن گاه امام(عليه السلام) در دستور ديگری به دنبال دستور بار عام برای همه حاجت مندان می افزايد: «سپس خشونت و کندی و ناتوانی آنها را در سخن، تحمل کن و هرگونه محدوديت و تنگخويی و استکبار در برابر آنها را از خود دور ساز (تا بتوانند حرف دل خود را بگويند) خداوند با اين کار، رحمت واسعه خود را بر تو گسترش خواهد داد و ثواب اطاعتش را برای تو قرار می دهد»; (ثُمَّ احْتَمِلِ الْخُرْقَ مِنْهُمْ وَالْعِيَّ، وَنَحِّ عَنْهُمُ الضِّيقَ وَالاْنَفَ يَبْسُطِ اللهُ عَلَيْکَ بِذَلِکَ أَکْنَافَ رَحْمَتِهِ، وَيُوجِبْ لَکَ ثَوَابَ طَاعَتِهِ).
در نهايت می فرمايد: «آنچه می بخشی به گونه ای ببخش که گوارا (و بی منت باشد) و آن گاه که (به هر علت) از بخشش خودداری می کنی آن را با لطف و معذرت خواهی همراه ساز»; (وَأَعْطِ مَا أَعْطَيْتَ هَنِيئاً، وَامْنَعْ فِي إِجْمَال وَإِعْذَار).
قرآن مجيد نيز در اين زمينه دستور صريحی دارد گاه خداوند به پيامبرش خطاب می کند و می فرمايد: «(وَإِمّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغاءَ رَحْمَة مِنْ رَبِّکَ تَرْجُوها فَقُلْ لَّهُمْ قَوْلاً مَيْسُوراً); و هر گاه از آنان (مستمندان) روی برتابی و انتظار رحمت (و نعمت) پرودگارت را داشته باشی (تا توانايی يابی و به آنها کمک کنی) با گفتار نرم و آميخته با لطف با آنان سخن بگو».(اسراء، آيه 28)
و در جای ديگر عموم مردم را مخاطب ساخته می فرمايد: «(قَوْلٌ مَّعْرُوفٌ وَمَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِّنْ صَدَقَة يَتْبَعُها أَذیً); گفتار پسنديده (در برابر نيازمندان) و عفو (و گذشت از تندخويی آنها) از صدقه ای که آزاری به دنبال آن باشد بهتر است».(بقره، آيه 263)
به يقين ارتباط مستقيم با مردم حاجتمند و به شکل چهره به چهره می تواند حلاّل بسياری از مشکلات باشد و فوايد زير را در بر دارد:
1. مردم می توانند عقده های دل خود را در نزد زمامدار بگشايند.
2. اين امر پيوند محبّت را ميان مردم و زمامدار محکم می کند.
3. کارمندان و دولتمردان از ترس اينکه در چنين مجلسی رازشان فاش شود از ظلم به رعايا و غصب حقوق آنان خودداری خواهند کرد.
ممکن است گفته شود با توجّه به فزونی جمعيت و سرعت و آسانی ارتباط ها، هجوم مردم حاجتمند رشته کار را از دست زمامدار خواهد گرفت، چرا که ممکن است در يک کشور در زمان واحد ده ها هزار يا صدها هزار از اين قبيل افراد باشند ولی راه حل آن با دادن نوبت و در نظر گرفتن اولويت، و بهره گيری از مشاوران امين قابل حل است.
ارتباط  مستقیم با مردم و کسب شناخت مستقیم از مسائل جامعه منحصر به حاکم اسلامی نیست و بالتبع باید تمام مدیران حکومت اسلامی چنین رویه ای را اتخاذ نمایند.
بنابر این یکی از روشهای مهم حکمرانی شایسته در اسلام ارتباط مستقیم و مستمر مدیران جامعه با همه اقشار مردم است تا انقطاع بین مسئولان و مردم ایجاد نشود و مسائل و مشکلات و آسیب ها به طور واقعی و بدون تحرک برای مدیران جامعه ملموس شود .
همچنین یکی از پیامدهای منفی قطع ارتباط مدیران با جامعه این است که اگر مدیران جامعه در بازار عمومی مسلمین حاضر نشوند و از محافل عموم مردم مطلع نباشند، فضای فکری مسئولان با فضای واقعی جامعه فاصله خواهد گرفت و بدون قرار گرفتن در آن فضا امکان تدبیر کارآمد مسائل وجود ندارد. و ایجاد تفاوت در فضای ذهنی مسئولان و مردم همان سم مهلکی  است که بسیاری از حکومت ها را به کام خود کشیده و سرنگون کرده است و باید به شدت از آن پرهیز نمود.
لازم به ذکر است که تفاوت فضای فکری مسئولان با مردم معمولا تدریجی و نا محسوس به وجود می آید و اطرافیان چاپلوس و ریزه خوار سفره مدیران به قطع شدن روابط آنها با مردم دامن زدن و سعی می کنند روابط مسئولان را مدیریت نمایند تا مبادا با تصمیمات مردمی و عادلانه منافع آنها را به خطر بیندازند . حضرت علی (ع) چاره این امر را این گونه بیان کرده است:
«آن کس را بر دیگران بگزین که سخن تلخ حق را به تو بیشتر گوید و در آنچه کنی یا گویی -و خدا آن را از دوستانش ناپسند دارد- کمتر یاری‌ات کند و به پارسایان و راستگویان بپیوند و آنان را چنان بپرور که تو را فراوان نستایند و با ستودن کار بیهوده‌ای که نکرده‌ای خاطرت را شاد ننمایند، که ستودن فراوان خود پسندی آرد و به سرکشی وادارد.» (نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۵۳، ص۳۲۸.)
غیر از این بحث ، گاهی مشغله های روزمره نیز مسئولان را از مردم و فضای مجازی واقعی جامعه دور می کند . جلسات طولانی و متعدد ، فضای سلسله مراتبی و پیچیده ادارات ، فرهنگ ناصحیح اداری (مبتنی بر بوروکراسی های بازدارنده ) ، تراکم کارها و... باعث بازماندن مسئولان از ارتباط مستقیم با مردم گردیده و همین امر به غفلت آنان منجر می شود. بنابراین شیوه صحیح برای مدیران عالی تفویض امور روزمره و اجرایی به معاونین و پرداختن به امور ریشه ای از این قبیل است.

این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)

نظر دادن

پیام هفته

قانون شکنی
آیه شریفه : إِنَّمَا ﭐلسَّبِيلُ عَلَى ﭐلَّذِينَ يَظْلِمُونَ ﭐلنَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي ﭐلْأَرْضِ بِغَيْرِ ﭐلْحَقِّ أُوْلَـٰئِکَ لَهُم عَذَابٌ أَلِيمٌ  (سوره مبارکه شوری ، آیه 42)ترجمه : گناه بر کساني است که به مردم ظلم مي‏کنند ، و بدون داشتن بهانه‏اي و حقي مي‏خواهند در زمين فساد و ظلم کنند ، آنان عذابي دردناک دارند. روایت : قال علی( ع ): من تعدی الحق ، ضاق مذهبه.  (بحار الانوار ، ج 77 ، ص 211 )ترجمه : امام علی(ع) مي‌فرمايد: هر کس از حق (قانون) تجاوز کند ، در تنگنا گرفتار می آید.

ادامه مطلب

موسسه صراط مبین

نشانی : ایران - قم
صندوق پستی: 1516-37195
تلفن: 5-32906404 25 98+
پست الکترونیکی: این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید