روش و شیوه امام خمینی(ره) در زمامداری و حکومت که برگرفته از سنت پیامبر(ص) و حکومت علوی بود، بر اساس احترام به مردم به عنوان حامیان اصلی نظام حکومتی، پی ریزی شد و ایشان از همان آغاز پیروزی و حتی پیش از آن و مناسبت های گوناگون بر مراجعه به آراء عمومی و برگزاری انتخابات، تأکید کرد. امام (ره) در باب قدرت و نقش مردم می گوید: «اگر مردم پشتیبان یک حکومتی باشند، این حکومت سقوط ندارد. کاری نکنید که مردم از شما بترسند کاری بکنید که مردم با شما صحبت کنند.3»
با توجه به آنچه بیان شد حق تعیین سرنوشت؛ به مثابه حقی الهی در آرای امام خمینی مشهود است و اکنون نیز پس از چهار دهه عزتمندانه ار عمر انقلاب همچنان تعیین سرونوشت مردم به دست خودشان است.
مشارکت سیاسی در قانون
در قوانین اساسی همه دولتها به نحوی تلاش شده است که جایگاه حضور مردم در عرصه های سیاسی اجتماعی به نوعی طرح و از کمترین حضور تا فعالترین آن مورد توجه قرار گیرد. در ایران نیز که نخستین قانون اساسی در سال 1285 شمسی در جریان انقلاب مشروطه نوشته شد، بر اساس حضور مردم و جهت برپایی پارلمان و محدود کردن قدرت سلطنت بود. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز که در سال 1358 به تأیید اکثریت قاطع مردم ایران (2/98 درصد) رسید و در سال 1368 مورد بازنگری قرار گرفت، حقوق ملت را در یک فصل کامل با اصول مختلف و همچنین در ذیل اصلهای دیگر متذکر شده است و مکانیزمهای مشارکت مردم در حکومت و نقش آفرینی آنها در سیاست را مورد توجه قرار داده است.
فصل سوم قانون اساسی در قالب 24 اصل، به بیان حقوق ملت پرداخته است که از جمله آنها، مصون بودن حیثیت، جان، مال، حقوق و مسکن اشخاص (اصل 22)، ممنوع بودن تفتیش عقاید (اصل 23)، تضمین آزادی مطبوعات (اصل 24)، عدم سانسور و ممنوع بودن استراق سمع و تجسس (اصل 25) و آزادی انتخاب شغل، ترتیب دادن راهپیمایی و اجتماعات است. این اصول، برخی به صورت ذاتی، نحوه و نوع مشارکت سیاسی را بیان می کنند و برخی نیز زمینه و امکان لازم را به مردم، جهت وارد شدن در عرصه های سیاسی می دهند.
در ارتباط با میزان مشارکت سیاسی و اهمیت این موضوع، آمار نشان از آن دارند که ایرانیان عموماً اهنیت این موضوع را در نموده و همچنین میزان مشارکت آنان در عمل نیز از سطح قابل قبولی برخوردار است. در ادامه گزارشی از وضعیت مشارکت سیاسی مردم ایران ارائه می شود.
میزان مشارکت سیاسی
میزان مشارکت سیاسی مردم در تصمیم‌گیری‌ها، در نظر خود مردم از اهمیت بالایی برخوردار است، چنان‌که در سال 82 دومین مسئله از مسایل مهم سیاسی را همین موضوع عنوان کره‌اند.4
به چند مسئله در کشور اشاره می‌کنم، به نظر شما کدام یک از آنها بیشترین اهمیت را دارند؟
پیگیری اخبار سیاسی کشور
همچنین با مقایسه میزان پیگیری اخبار سیاسی کشور از سال 82 تا 95 نتایج زیر به دست می‌آید:
چنان‌که از نتایج دو پیمایش روشن می‌شود، میزان پیگیری اخبار سیاسی کشور از سال 82 تا سال 95 بیشتر شده است.
پنداشت عمومی از ارزشمندی نظر مردم
پنداشت عمومی مردم از ارزشمندی نظراتشان برای حاکمیت از سویی بر مشارکت سیاسی و اجتماعی آنها اثرگذار است و از سویی دیگر خود مستقیماً می‌تواند بر میزان امیدواری مردم به آینده اثر مستقیم داشته باشد. مقایسه موج دوم و سوم پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در این باره نشان می‌دهد که مردم به ارزشمندی نظر خود برای حاکمیت امیدوارتر و خوش‌بین‌تر شده‌اند. نتایج این پیمایش‌ها به این شرح است:6
در پژوهش مؤسسه مطالعات ملی، درباره میزان مشارکت مردم مراکز استان‌ها از آنها درباره میزان مشارکت دربرخی فعالیت‌های سیاسی عمومی پرسیده شده است که نتایج آن به ابن شرح است:7
منابع:
1- مارگارت لاینگ، مصاحبه با شاه، ترجمه اردشیر روشنگر، چاپ دوم، تهران، البرز، 1371، ص 255.
2- شرف پهلوی، من و برادرم (خاطرات)، چاپ دوم، تهران، نشر علمی، 1376، ص 267
3- صحیفه نور،ج 19،ص 36
4- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (موج دوم)، دفتر انتشارات ملی، تهران، 1382، ص 175.
5- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (موج دوم)، دفتر انتشارات ملی، تهران، 1382، ص 171 و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (موج سوم)، دفتر انتشارات ملی، تهران، 1395، ص 295.
6- همان، ص 327.
7- مؤسسه مطالعات ملی، هویت جمعی ایرانیان، تهران، انتشارات تمدن اسلامی، 1395، ص 138.
مرضیه مردانی، پژوهشگر علوم اجتماعی
