هجدهمین شماره از پژوهشنامه تخصصی مساله شناسی افق مکث با موضوع "فمینیسم و واگرایی جنسیتی در ایران" منتشر شد. آنچه در ادامه می آید خلاصه مدیریتی این محصول است.اگر دفتر تاریخ بشری را ورق بزنیم، در هر صفحه نشانی از نابرابری‌های جنسیتی دربارة زنان می‌یابیم؛ به‌گونه‌ای که شاید کمتر فرهنگ و سرزمینی از این ستم، پاک باشد. این ظلم تاریخی موجب شد که با تحولات اجتماعی در اواخر قرن هجدهم و هم‌زمان با انقلاب فرانسه است، رفته‌رفته «جنبش زنان» شکل گرفت که در پی دستیابی به حقوقی اولیة زنان مثل حق رأی، حق تحصیل، حق ارث بود.
از اوایل قرن بیستم، جریان فمینیستی در سه موج، حقوق زنان را پیگیری در غرب کرد؛ موج اول فمینیسم، برای به دست آوردن حق رأی مبارزه کرد و آن را به دست آورد. موج دوم برای دستیابی زنان به فرصت‌های برابر شغلی کوشید و تبعیض جنسیتی را از بین برد. موج سوم فمینیسم، زنان و دختران را موجوداتی قدرتمند، جسور و صاحب‌اختیار جنسیت خود بازتعریف کرد.
امروز وضعیت زنان در هر جامعه‌ای، یکی از شاخص‌های توسعة مدنی و فرهنگی است؛ اما نباید غافل شد که نفوذ اندیشة فمینیسم در فرهنگ‌ها و کشورهای دیگر موجب بروز تعارض‌ها و تناقض‌های فرهنگی شد، به‌ویژه در کشور ما که برخی اندیشه‌های فمینیسم افراطی با آموزه‌های اسلامی در تضاد است.
واگرایی جنسیتی، مسئلة هجدهمین شمارة «پژوهشنامة راهبردی امنیت فرهنگی افق مکث» است. با توجه به نتایج نظرسنجی و متغیرهایی که استادان بزرگوار به آن پاسخ دادند، گره اصلی در مسئلة فمینیسم «گذار از سنت به مدرنیته» است؛ بنابراین، پرسش اصلی این تحقیق به این صورت انتخاب شد:
«چگونه می‌توان رواج تفکرات فمینیستی در ایران را که از نتایج گذار از سنت به مدرنیته است مهار کرد؟»
این شماره از افق مکث برای پاسخگویی به پرسش فوق در دو بخش شکل گرفته است:
1. مسئله‌شناسی
1.1. وضعیت شناسی: در این فصل، قوانین اساسی، قوانین تصویب شده از مجلس اول تا هفتم، سند چشم‌انداز و قوانین بین‌المللی مرتبط با زنان به‌اختصار بیان و بررسی می‌شوند.
در قسمت آمار و اطلاعات، نخست پیشینة فمینیسم در زادگاهش، غرب را بیان کرده، نمودهای آن در سال‌های مختلف و در برخی عرصه‌ها مرور می‌شود. سپس فمینیسم اسلامی و چندوچون ورود و گسترش آن در کشورهای اسلامی بیان می‌شود. در گام بعدی، پیشینة جنبش‌های زنان در ایران پیش و پس از انقلاب اسلامی بیان و تحلیل می‌شود. دست‌آخر آمار و اطلاعاتی از وضعیت زنان در عرصه‌های مختلف ایران ارائه می‌شود. در قسمت آخر این فصل نیز 10 نهاد مرتبط با بحث زنان یا فمینیسم بیان شده و وظایف و اقدامات آنها بررسی می‌شود.
1.2. فراتحلیل: فراتحلیل ازجمله روش‌های اسنادی و غیرمداخله‌ای است که امکان تلخیص و ترکیب یافته‌های حوزه‌ای خاص را بر مبنای مؤلفه‌ها و پارامترهای مشخص فراهم می‌کند. مکانیسم فراتحلیل با تجزیه‌وتحلیل مطالعات به عناصر خرد شروع می‌شود و سپس با ترکیب آنها در هیئتی مشخص پایان می‌یابد و نتایج آن در قالب یافته‌ها، دستاوردها و راهکارهای پژوهشی ارائه می‌شود. در این شمارة افق مکث، از حدود 70 منبع در موضوع واگرایی جنسیتی، با معیارهای درون‌گنجی بررسی شده‌اند. منابع موردنظر با تهیة فرم استخراج مطالب و به شیوة فراتحلیل مطالعه و دسته‌بندی شده است.
2. حل مسئله
این بخش از سه فصل شکل گرفته است:
2.1. عوامل و گره اصلی: در این فصل، عوامل و گره اصلی واگرایی جنسیتی که برگرفته از طرح نخبگی و نظرسنجی از صاحب‌نظران است، تبیین شده، نتایج نظرسنجی از استادان این حوزه ارائه می‌شود؛ درنتیجه مسیر رسیدن به گره و سؤال اصلی روشن می‌شود.
2.2. راهکارهای نخبگانی: در این فصل راهکارهای نخبگان و صاحب‌نظرانِ بحث فمینیسم در قالب خلاصه‌راهکارهای به‌دست‌آمده از مصاحبه با 10 تن از کارشناسان و پژوهشگران مباحث زنان و فمینیسم گردآوری شده است و در انتها، راهکارها و راهبردهای نخبگانی در قالب نمودار ارائه می‌شود.
2.3. راهبردپردازی: بر اساس یافته‌های پژوهشی و نخبگانی، برای رسیدن به هدف کلان تحقیق، می‌توان دو راهبرد را مدنظر قرار دارد که با تحقق آنها در کنار یکدیگر، کمک شایانی به جامعه زنان و فرهنگ اسلامی‌ایرانی خواهد شد:
1. آگاهی‌بخشی و ارتقای سطح شناخت آحاد جامعه (به‌ویژه جامعه هدف) از جریان فمینیسم
دلیل جذب افراد به جنبش فمینیسم، آگاهی‌نداشتن از پیامدهای مثبت و منفی این مکتب در جهان و ایران است. به‌ویژه آنکه بسیاری از الگوها و دیدگاه‌های فمینیسم اسلامی از منظر عقول بشری پذیرفتنی است، درحالیکه از منظر عقاید دینی صحیح نیست و با وضعیت اعتقادی و فرهنگی زن مسلمان سنخیتی ندارد و نمی‌تواند حقوق آنان را تأمین کند. فمینیست‌های اسلامی به‌جای کشف و حل مسائل و معضلات جامعه زنان، به دنبال مسئله‌سازی و ایجاد شبهه برای زن مسلمان هستند. این جنبش، به‌طورکلی از دو ناحیه ایدئولوژی و سازوکار مناسب برای موضوع‌شناسی مسائل جدید ضعف‌هایی دارد و نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیازمندی‌های زنان مسلمان باشد.
2. پذیرش و مدیریت رویکرد معتدل فمینیسم اسلامی در کشور با محوریت قانون اساسی
طبق تحقیقاتی که درباره بازاندیشی هویت زنانه و همچنین احساس نابرابری جنسیتی در کشور انجام گرفت، مقاومت در برابر کلیشه‌های جنسیتی و نحوة مواجهة جامعه، جنبة، غالب خواسته‌های جنبش زنان مسلمان بوده است، درحالیکه دین مبین اسلام با آن مخالف است. برای تفهیم و حل آسیب مرتبط با زنان در جامعه، علاوه بر آگاهی‌بخشی، لازم است گروه‌های معتدل فمینیست اسلامی در کشور پذیرفته شوند. این راهبرد باعث می‌شود گروه‌های رادیکال، لیبرال و سکولار موجود در کشور به‌مرور زمان منحل شوند و تمام نگرش‌های زنانه به گروه‌های معتدل فمینیستی گرایش یابد. همچنین، با تولید ایدئولوژی برای گروه‌های قابل‌قبول، می‌توان آنان را به مسیر درست حمایت از زنان سوق داد.
موانع شناخت و کنترل صحیح تفکرات فمینیستی در ایران
موانع مهمی بر سر راه تحقق راهبردهای ذکرشده قرار دارد. در این قسمت 11 مورد از موانع تحقق راهبردها ذکر و تحلیل شده است. این موانع عبارت‌اند از:
1. وجود ادبیات جنسیتی در متون علمی و زبان رایج عامیانه؛
2. برجسته‌بودن تمایزات جنسیتی در رسانه‌ها و فضای مجازی؛
3. احساس تبعیض و نابرابری جنسیتی؛
4. برجسته‌کردن استفاده از زنان در ادبیات مسئولان؛
5. اقدامات و سخنان برخی متولیان دین؛
6. نقدناپذیری برخی طرفداران فمینیسم و برخی مسئولان.
برای معرفی و بیان شرح وظایف نهادها، لازم است برخی سیاست‌ها و ملاحظات را در نظر گرفت که بی‌توجهی به آنها، دستیابی به هدف کلان را دشوار خواهد کرد؛ ازاین‌رو 4 مورد از سیاست‌ها و ملاحظات برای نهادها ذکر شده، سپس وظایف پیشنهادی به 10 نهاد، سازمان و گروه‌های کشوری اعم از نهادهای دینی، قانون‌گذار، آموزشی و حاکمیتی که مرتبط با موضوع زنان هستند، به‌تفصیل بیان شده است.
در گام پایانی این بخش، برای سنجش میزان به وضعیت مطلوب در کشور، شاخص‌های مهمی بیان شده که با تحقق آنها می‌توان مدعی رسیدن به نقطة مطلوب در حوزة زنان و فمینیسم شد. این شاخص‌ها عبارت‌اند از:
1. افزایش سطح آگاهی مردم دربارة اندیشه‌های دینی در قبال مدرنیسم در نظرسنجی‌ها و نگرش‌سنجی‌ها؛
2. کاهش گرایش زنان به شاخه‌های مختلف فمینیسم؛
3. بالارفتن ضریب احساس برابری و رفع تنش تبعیض‌محور در کشور؛
4. حاکم‌شدن شایسته‌سالاری در جامعه در تمامی شئون؛
5. تقویت جایگاه زنان و ارتقای فرهنگ خانواده‌محوری در جامعه ایران.
گفتنی است، برای تکمیل این پژوهش، «سند راهبردی فمینیسم و واگرایی جنسیتی در ایران» در دست تدوین است.
برای تهیه این محصول می توانید با دفتر پژوهش نامه به شماره 02532910663 تماس حاصل نمایید
