موسسه صراط مبین

خلاصه برخی از مباحث مطرح شده در این جلسه به شرح زیر است:

آیه:  وَمِنَ النَّاسِ مَن يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيُشْهِدُ اللّهَ عَلَى مَا فِي قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ ﴿٢٠٤﴾وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيِهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ الفَسَادَ ﴿٢٠٥﴾ وَإِذَا قِيلَ لَهُ اتَّقِ اللّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَلَبِئْسَ الْمِهَادُ ﴿٢٠٦﴾

ترجمه:  و از مردم، کسانی هستند که گفتار آنان، در زندگی دنیا مایه اعجاب تو می‌شود؛ (در ظاهر، اظهار محبّت شدید می‌کنند) و خدا را بر آنچه در دل دارند گواه می‌گیرند. (این در حالی است که) آنان، سرسخت‌ترین دشمنانند.(204) (نشانه آن، این است که) هنگامی که روی برمی‌گردانند (و از نزد تو خارج می‌شوند)، در راه فساد در زمین، کوشش می‌کنند، و زراعتها و چهارپایان را نابود می‌سازند؛ (با اینکه می‌دانند) خدا فساد را دوست نمی‌دارد. (205) و هنگامی که به آنها گفته شود: «ازخدا بترسید!» (لجاجت آنان بیشتر می‌شود)، و لجاجت و تعصب، آنها را به گناه می‌کشاند. آتش دوزخ برای آنان کافی است؛ و چه بد جایگاهی است. (206)
نکات کلی‌ای قابل برداشت از این آیه:
1- مضمون این آیات سه‌گانه بیان ویژگی‌های منافقان و دشمنان جامعه اسلامی می‌باشد.
2- دشمن‌شناسی و توجه به این نکته که خطر نفوذ دشمن همیشه وجود دارد.
3- ضربه‌هایی که افراد ناشایست می‌توانند به جامعه اسلامی بزنند مورد توجه و تاکید قرار گرفته پس به طریق اولویت می‌توان ادعا کرد که اگر حکومتی ناشایست وجود داشته باشد چه ضربه‌هایی می‌تواند به جامعه اسلامی بزند و منشاء گسترش فساد در جامعه شود.
4- شان نزول آیات در مورد اخنس بن شریق ثقفی است که خدمت پیامبر می‌رسید و اظهار محبت می‌کرد ولی در دل ایمانی به پیامبر(ص) و دین اسلام نداشت. روزی بین او و قبیله ثقیف(یا عده‌ای از مسلمانان) اختلافی پیش آمد و اخنس به آن‌ها شبیخون زد و زراعت ایشان را آتش زد و چهارپایان را کشت.
5- باید به این نکته نیز توجه داشت که شان نزول مخصص نیست و نمی‌تواند اطلاق موجود در آیه را تخصیص بزند.
6- اعجاب 2 معنی دارد:
الف . بزرگ شمردن کلام طرف مقابل
ب .خوش‌آمدن و خشنودی از چیزی یا کسی
نکات مربوط به آیه 204:
1- نباید به ظاهر افراد اکتفاء کرد؛ هر چند ما موظف هستیم که رفتار ظاهری افراد حمل بر صحت کنیم اما این حمل بر صحت نباید از حد بگذرد به گونه‌ای ما متهم به ساده‌انگاری و ساده‌لوحی شویم و فریب بخوریم. در واقع حمل بر صحت 2 گونه است:
الف . حمل بر صحت زیرکانه که همراه با توجه به خطرات احتمالی که ممکن است از افراد، متوجه انسان باشد.
ب . حمل بر صحت سفیهانه که با خوش‌بینی افراطی همراه است و سبب غفلت از شخصیت واقعی افراد می‌شود.
متاسفانه حمل بر صحت لطمات جبران‌ناپذیری به کشور وارد کرده است، این حمل بر صحت از زمان صفویه که سبب می‌شد تا پادشاهان صفویه به افراد اروپایی اعتماد می‌کردند و بدون تحقیق در جوانب امور با مشورت‌هایی که از طرف افراد بیگانه به اقداماتی مانند جنگ و ... دست می‌زدند و بعدا گرفتار می‌شدند.
2- ضرورت ایجاد دستگاه‌های اطلاعاتی در کشور: خداوند در این‌جا پیامبر (ص) را در مورد نیت‌های پلید منافقان آگاه کرده است و ایشان را از خطرات احتمالی حذر داده است؛ در زمان ما که دسترسی به وحی وجود ندارد، ما باید قوه‌ای را جایگزین آن بنماییم تا خطرات احتمالی را شناسایی کند و به مسئولان حکومت هشدار بدهد تا تصمیمات درستی اخذ شود. افزون بر این می‌توان به قاعده دفع ضرر محتمل نیز استدلال کرد؛ با این تقریر که دفع ضرر احتمالی عقلا لازم است و در حالی که هم احتمال وجود منافقان در جامعه زیاد است و هم محتمل وجود منافقان در جامعه امری خطیر است، یعنی در صورت وجود یک عنصر منافق و موفقیت او در نفوذ به ارکان حکومت اسلامی خطری که می‌تواند ایجاد کند و ضربه‌ای که می‌تواند وارد کند بسیار موثر خواهد بود بنابراین دفع این ضرر واجب است و این مهم یعنی دفع خطر نفوذ منافقان و دشمن در حکومت با تشکیل دستگا‌ه‌های اطلاعاتی و امنیتی امکان‌پذیر است. این استدلال با سیره امام علی(ع) تایید می‌شود چرا که ایشان هم خود برای نظارت بر کارگزاران و استانداران از افراد معتمد استفاده می‌کردند و هم در نامه‌ای که به مالک اشتر نوشتند تاکید کردند که برای نظارت بر کارهای زیردستان خود ناظرانی قرار بده تا آن‌ها را تحت نظر داشته باشند و مانع از انحراف ایشان شوند. فایده وجود دستگا‌ه‌های امنیتی و اطلاعاتی 2 چیز است:
الف . جلوگیری از نفوذ منافقان و دشمنان
ب .رعایت امانتداری مسئولان و ملاطفت بیشتر با مردم
3- برخی افراد از مقدسات استفاده می‌کنند تا به مقدسات ضربه بزنند، مانند این‌که در این آیه شریفه «اخنس» به خدا قسم یاد می‌کند که من ایمانم قلبی است و با این ترفند سعی دارند تا به پیامبر خیانت کنند.
4- وقتی به پیامبر(ص) که قوه عصمت دارد و از وحی نیز بهره‌مند است خیانت می‌شود، بدون تردید افراد عادی بیشتر در معرض خطر و سوءاستفاده هستند و احتمال این‌که به ایشان خیانت شود، بیشتر است و به طریق اولی در حق افراد عادی جامعه خیانت اتفاق خواهد افتاد. پس باید هوشیار بود و حواس خود را جمع کرد؛ البته این بدان معنا نیست که انسان بدبین باشد خیر انسان باید هوشیار باشد تا مورد سوء استفاده قرار نگیرد.
5- این شخص نه تنها دروغگو بلکه از سرسخت‌ترین دشمنان پیامبر و اسلام است که با ظاهر دینی و قبول اسلام سعی در نفوذ به حلقه یاران پیامبر دارد. این دلالت بر محتمل خیلی قوی است یعنی ممکن است احتمال نفوذ دشمن در دایره حکومت اسلامی کم باشد ولی اگر این نفوذ اتفاق بیافتد تاثیرات مخرب زیادی دارد که سبب می‌شود، احتمال نفوذ را بسیار جدی تلقی کنیم و تلاش کنیم تا جلوی این نفوذ را سد کنیم.
6-کلمه «تولی» 2 معنی دارد:
الف . روی برگرداندن و پی کار خود رفتن (بازگشتن)
ب . ولایت پیدا کردن و قدرت گرفتن
7-کلمه «نسل» هم دو معنا دارد:
الف . چهارپایان
ب . انسان‌ها
8- اگر کلمه نسل را به معنای چهارپایان اخذ کنیم و بگوییم که خدا از کشتن چهارپایان نهی کرده است می‌توان گفت که به طریق اولی از کشتن انسان‌ها نهی نموده است.
9- منافقان وقتی به قدرت می‌رسند رفتار مستبدانه از خود بروز می‌دهند برخلاف مومنان که که وقتی به قدرت می‌رسند:
الف . نماز برپا می‌کنند؛ و جامعه را متوجه خدا می‌کنند و سسب اصلاح جامعه می‌شوند.
ب . زکات می‌دهند؛ و در کنار دین مردم اقتصاد آن‌ها را نیز تامین می‌کنند.
ج . امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند؛ و سیستم نظارتی را در جامعه فعال می‌کنند تا جامعه اسلامی وضعیت مطلوب خویش را حفظ کند.
10- فساد در زمین یک مفهوم عرفی است و خدا فساد را تعریف نکرده است بلکه به برخی از مصادیق آن اشاره کرده است، پس هر عملی که عرفا فساد باشد مبغوض خدا است. بنابراین هر عملی که موجب تخریب محیط زیست و حیات گیاهی و جانوری می‌شود یا به طور کلی محیط زیست را تخریب می‌کند از مصادیق فساد است.
11- مرحوم علامه طباطبایی از این استفاده کرده‌اند که وقتی از بین بردن چهارپایان جایز نیست مفهوم موافق این آیه دلالت بر لزوم حمایت از نسل‌های حیوانات مختلف دارد. و همین طور لزوم حمایت از کشاورزی و زراعت در جامعه.
12- یکی از بزرگترین خطراتی که هر جامعه‌ای را تهدید می‌کند نابودی اقتصاد و فرهنگ است.
یهلک الحرث دلالت بر نابودی اقتصاد دارد و یهلک النسل دلالت بر نابودی فرهنگ دارد چرا که هر گاه فرهنگ جامعه‌ای از بین برود در واقع نسل‌های بعدی آن جامعه نیز از بین می‌روند.
13- ممکن است حکومتی یا مسئولان و دست‌اندرکاران یک حکومت منافق نباشند اما رفتار ایشان خواسته یا ناخواسته منافقانه باشد؛ یعنی حسن فاعلی موجود باشد اما حسن فعلی مفقود باشد در این‌صورت این افعال هم مبغوض خداوند متعال است و تحت عنوان فساد قرار می‌گیرد. کمترین چیزی که از اعمال ایشان ظاهر می‌شود این است که صلاحیت حکومت کردن و یا قبول مسئولیت در حکومت اسلامی را ندارند.