مقدمه

مقدمه

شرايط سياسى و اجتماعى قرن چهارم هجرى شرايطى ويژه براى مسلمانان است، زيرا از يك طرف دستگاه خلافت رو به انحطاط گذاشته و زندگى سياسى مسلمانان دچار فساد و تباهى شده بود و از سوى ديگر دوره رشد و پيشرفت علوم عقلى و حكمت به شمار مى رفت؛

 

تبادلات علمی مسلمانان با ساير جوامع گسترش يافته و ترجمه های فراوانی از زبان های فارسی، هندی، سريانی و يونانی به عربی صورت گرفته و حيات عقلانی مسلمانان را تحت تأثير قرار داده بود. آثار فراوان علمی اين دوره گواه اين تغييرو تحوّل عقلی و علمی است.

همزمان با شكوفايی علم و فرهنگ در ميان مسلمانان در قرن چهارم هجری و نيز بروز پاره ای شبهات مذهبی، سياسی و اجتماعی، جمعی از دانشمندان، انجمنی سرّی با گرايش شيعی و مقاصد سياسی بنيان گذاشتند و آن را «اخوان الصفا و خلّان الوفا» ناميدند.

آنان انديشه های فلسفی، اخلاقی، سياسی و اجتماعی رايج زمانه را با شيوه ای علمی و روان در مجموعه ای با عنوان رسائل اخوان الصفا عرضه كردند؛ رسائل دائرةالمعارفی است از علوم و فنون آن عصر و مشتمل بر پنجاه و دو رساله كه در آنها شاخه های علوم طبيعی، منطق، رياضی، الهيات و حكمت عملی توضيح داده شده است.

به رسائل اخوان الصفا، رساله ای به نام «الرسالة الجامعه» ضميمه شده كه خلاصه پنجاه ودو رساله مزبور است.

رسائل اخوان الصفا از استوارترين آثار علمی و فلسفی اين دوره است كه هم حيات سياسی متزلزل آن دوره و هم نظام سياسی خاصی را براساس نظام عقلی و فلسفی ويژه ای ترسيم می كند.

در رسائل اخوان الصفا مباحثی چون: طبقه بندی علوم، راه های كسب معرفت، مابعدالطبيعه، طبيعت، علم اعداد، هندسه، موسيقی، ستارگان، فيزيك، شيمی، روان شناسی، به ويژه مباحث سياست در خصوص دين و ملك، دولت و اركان و تقسيمات آن، عوامل زوال و اوج و انحطاط دولت، مدينه و اهل آن به طور دقيق، شيوا و علمی بيان شده است.

گروه فلاسفه اخوان الصفا با تأثير از انديشه های يونان، به ويژه انديشه های فيثاغورثی با نظام سياسی موجود به ستيز برخاسته و برای تحقّق نظام سياسی مورد نظر خويش، در زمينه سياست، دولت، رابطه فرد و دولت و جامعه و مباحث جامعه شناسی به انديشه و تحقيق پرداختند.

اين گروه در زمينه شكل گيری دولت، زوال و انحطاط آن، عدالت، سعادت، رابطه سياست و شريعت، طبقات اجتماعی، حكومت و حاكميت، رئيس فاضل، عوامل وفاق و همبستگی و دولت ايده آل، دارای انديشه هايی بديع هستند كه بازشكافی عميق و ژرف آنها بإ؛ ظظ قرائتی جديد امری ضروری جهت آشنايی با منابع اصيل فلسفه سياسی اسلام و نيز گامی مهم برای پاسخ گويی به بحران های فكری موجود در جوامع اسلامی است.

در اين كتاب، بازشناسی انديشه های اخوان الصفا براساس اين فرضيه صورت گرفته است كه آنان تحت تأثير فلسفه يونان و از طريق تلفيق دين و عقل، برای پاسخ گويی به جريان های فكری - مذهبی زمان خويش به انديشه در زمينه سياست، دولت، جامعه و آرمان های دولت پرداخته اند.

ذكر اين نكته لازم است كه هدف اخوان الصفا صرفاً علمی نبوده، بلكه تلاش های علمی آنان در راه اغراض سياسی بوده است و تشكيل دولت «اخوان الصفا و خلّان الوفا» هدف عمده و اصلی آنان به شمار می رفته است. آنها تشكيل دولت مورد نظر خود را با پرورش ياران شايسته و لايق عملی می دانستند كه نوع آموزش ها و تعاليم آنان گويای اين هدف است.

انديشه های اين گروه تأثيرات خاصی در حوزه های فلسفی، اخلاقی، سياسی و اجتماعی دوران بعد از ايشان بر جای گذاشت كه اميد است با شناخت عالمانه و محققانه از انديشه های سياسی و اجتماعی اين گروه و بهره گيری از آنها بتوان گامی برای پاسخ گويی به مشكلات فكری موجود در جوامع اسلامی، به ويژه شرايط خاص فكری بعد از انقلاب اسلامی برداشت.

اغلب پژوهش های انجام گرفته در مورد اخوان الصفا بر مشرب اخلاقی و عرفانی آنان تأكيد كرده است و نيز پژوهش هايی پراكنده با نگرش تربيتی و همچنين درباره توجه آنان به طبيعت و نجوم و اعداد انجام گرفته است،

مثلاً دكتر سيد حسين نصر بخشی از كتاب خويش درباره طبيعت را به بررسی آرای آنان در اين زمينه اختصاص داده يا دكتر علی اصغر حلبی گزيده ای از رسائل اخوان الصفا را در موضوعات مختلف به چاپ رسانده است و نيز ترجمه ای از رسائل اخوان الصفا با عنوان مجمل الحكمه از محمد تقی دانش پژوه منتشر شده است.

پژوهش های با نگرش سياسی تنها در حدّ ارائه نظريات آنها، به ويژه از رساله جامعه انجام گرفته است كه بسيار مختصر و تنها در حدّ بيان عنوان های سياسی به كار رفته در رسائل است. دانشمندان غربی و مصری تحقيقاتی سياسی در اين باره انجام داده اند كه به ندرت در ايران يافت می شود.

اساساً می توان ادّعا كرد كه در ايران اهتمام خاصی به انديشه‏ های سياسی اخوان‏ الصفا وجود نداشته است. در مقالاتی از مرحوم دكتر عنايت تأكيدی فشرده بر آرای سياسی آنان شده كه در بخشی از كتاب ايشان در مورد انديشه‏ های فلاسفه اسلامی به آرای آنان اشاره‏هايی شده است و نيز مقاله‏ ای از ايشان در اين‏ خصوص در مجله اطلاعات سياسی - اقتصادی به چاپ رسيده است.
پژوهش حاضر با گستردگی و دقت نظر به كار رفته تا حدّ امكان، گامی نو در شناساندن انديشه‏ های اين گروه است. اميد است اين پژوهش روزنه‏ هايی از تحقيقات بيشتر را به روی پژوهشگران باز كند.
در نوشته حاضر از مجموعه رسائل پنج‏جلدی اخوان‏الصفا با تعليق و تحقيق دكتر عارف تامر و از انتشارات عويدات بيروت، استفاده شده است.
در جلد پنجم اين مجموعه «الرسالة الجامعة و جامعة الجامعة» به طور جداگانه و در جلد پنجم به چاپ رسيده است.
در پايان، بر خود لازم می‏دانم از راهنمايی‏های علمی اساتيد محترم راهنما و مشاور آقايان: دكترعالم و دكتر موثّقی قدردانی و تشكّر نمايم. بی‏شكّ، كمك‏های علمی آنان مرا در انجام اين پروژه علمی ياری بسياری كرده است. هم‏چنين از مسئولان و دست‏اندركاران واحد تدوين انديشه سياسی و مركز تحقيقات علوم اسلامی قم كه فرصت بهره‏گيری از امكانات آن واحد را در اختيارم قرار دادند، تشكّر و قدردانی می‏نمايم.
در عرصه انديشه سياسی اسلام، اين اثر آغازی برای معرفی انديشه‏های اخوان‏الصفا است، و نقدوبررسی محققان، پژوهشگران و منتقدان را به ديده منّت نهاده و بر همه آنان درود می‏فرستم.
علی فريدونی


این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)

پیام هفته

قانون شکنی
آیه شریفه : إِنَّمَا ﭐلسَّبِيلُ عَلَى ﭐلَّذِينَ يَظْلِمُونَ ﭐلنَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي ﭐلْأَرْضِ بِغَيْرِ ﭐلْحَقِّ أُوْلَـٰئِکَ لَهُم عَذَابٌ أَلِيمٌ  (سوره مبارکه شوری ، آیه 42)ترجمه : گناه بر کساني است که به مردم ظلم مي‏کنند ، و بدون داشتن بهانه‏اي و حقي مي‏خواهند در زمين فساد و ظلم کنند ، آنان عذابي دردناک دارند. روایت : قال علی( ع ): من تعدی الحق ، ضاق مذهبه.  (بحار الانوار ، ج 77 ، ص 211 )ترجمه : امام علی(ع) مي‌فرمايد: هر کس از حق (قانون) تجاوز کند ، در تنگنا گرفتار می آید.

ادامه مطلب

موسسه صراط مبین

نشانی : ایران - قم
صندوق پستی: 1516-37195
تلفن: 5-32906404 25 98+
پست الکترونیکی: این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید