لشريح بن الحارث قاضيه
روي أنّ شريح بن الحارث قاضي أميرالمؤمنين عليه السلام اشتری علی عهده داراً بثمانين ديناراً، فبلغه عليه السلام ذلك، فاستدعی شريحاً، وقال له:
بَلَغَنِي أَنَّكَ ابْتَعْتَ دَاراً بِثَمانِينَ دِينَاراً، وَكَتَبْتَ لَهَا كِتَاباً، وَأَشْهَدْتَ فِيهِ شُهُوداً.
فقال شريح: قد كان ذلك يا أميرالمؤمنين. قال: فنظر إليه عليه السلام نظر مغضبٍ ثمّ قال له:
يَا شُرَيْحُ، أَمَا إِنَّهُ سَيَأْتِيكَ مَنْ لاَ يَنْظُرُ فِي كِتَابِكَ، وَلاَ يَسْأَلُكَ عَنْ بَيِّنَتِكَ، حَتَّی يُخْرِجَكَ مِنْهَا شَاخِصاً وَيُسْلِمَكَ إلَی قَبْرِكَ خَالِصاً. فَانْظُرْ يَا شُرَيْحُ لاَ تَكُونُ ابْتَعْتَ هذِهِ الدَّارَ مِنْ غَيْرِ مَالِكَ، أَوْ نَقَدْتَ الَّثمَنَ مِنْ غَيْرِ حَلاَلِكَ! فَإِذَا أَنْتَ قدْ خَسِرْتَ دَارَ الدُّنْيَا وَدَارَ الاَْخِرَةِ!
أَمَا إِنَّكَ لَوْ كُنْتَ أَتَيْتَنِي عِنْدَ شِرَائِكَ مَا اشْتَرَيْتَ لَكَتَبْتُ لَكَ كِتاباً عَلَی هذِهِ النُّسْخَةِ، فَلَمْ تَرْغَبْ فِي شِرَاءِ هذِهِ الدَّارِ بِدِرْهَمٍ فَمَا فَوْقُ.
والنسخة هذه:
هذَا مَا اشْتَرَی عَبْدٌ ذَلِيلٌ، مِنْ مَيِّتٍ قَدْ أُزْعِجَ لِلرحِيلِ، اشْتَرَی مِنْهُ دَاراً مِنْ دَارِ الْغُرُورِ، مِنْ جَانِبِ الْفَانِينَ، وَخِطَّةِالْهَالِكِينَ، وَتَجْمَعُ هذِهِ الدَّارَ حُدُودٌ أَرْبَعَةٌ: الْحَدُّ الاََْوَّلُ يَنْتَهِي إِلَی دَوَاعِي الاَْفَاتِ، وَالْحَدُّ الثَّانِي يَنْتَهِي إِلَی دَوَاعِي الْمُصِيباتِ، وَالْحَدُّ الثَّالِثُ يَنْتَهِي إلَی الْهَوَی الْمُرْدِي، وَالْحَدُّ الرَّابِعُ يَنْتَهِي إِلَی الشَّيْطَانِ الْمُغْوِي، وَفِيهِ يُشْرَعُبَابُ هذِهِ الدَّارِ.
اشْتَرَی هذَا الْمُغْتَرُّ بِالاََْمَلِ، مِنْ هذَا الْمُزْعَجِ بِالاََْجَلِ، هذِهِ الدَّارَ بِالْخُرُوجِ مِنْ عِزِّ الْقَنَاعَةِ، وَالدُّخُولِ فِي ذُلِّ الطَّلَبِ وَالضَّرَاعَةِ فَمَا أَدْرَكَ هذَا الْمُشْتَرِي فِيَما اشْتَرَی مِنْ دَرَكٍ فَعَلَی مُبَلْبِلِ أَجْسَامِالْمُلُوكِ، وسَالِبِ نُفُوسِ الْجَبَابِرَةِ، وَمُزِيلِ مُلْكِ الْفَراعِنَةِ، مِثْلِ كِسْرَی وَقَيْصَرَ، وَتُبَّعٍ وَحِمْيَرَ، وَمَنْ جَمَعَ الْمَالَ عَلَی الْمَالِ فَأَكْثَرَ، وَمَنْ بَنَی وَشَيَّدَ وَزَخْرَفَ وَنَجَّدَز، وَادَّخَرَ واعْتَقَدَ وَنَظَرَ بِزَعْمِهِ لِلْوَلَدِ، إِشْخَاصُهُمْ جَمِيعاً إِلَی مَوْقِفِ الْعَرْضِ وَالْحِسَابِ، وَمَوْضِعِ الثَّوَابِ وَالْعِقَابِ، إذَا وَقَعَ الاََْمْرُ بِفَصْلِ الْقَضَاءِ، . شَهِدَ عَلَی ذلِكَ الْعَقْلُ إِذَا خَرَجَ مِنْ أَسْرِ الْهَوَی، وَسَلِمَ مِنْ عَلاَئِقِ الدُّنْيَا
ترجمه
از نامه های امام عليه السلام كه به«شريح ابن حارث»قاضی خود نوشته [1]
نقل شده«شريح ابن حارث»قاضی امير مؤمنان عليه السلام در عصر حكومتامام عليه السلام خانه ای برای خود به 80 دينار خريد اين گزارش كه به امام رسيد وی رااحضار كرده به او فرمود:
به من خبر رسيده كه خانهای به قيمت 80 دينار خريده و آنرا قباله كرده ای و بر آن شهود و گواه گرفته ای.
«شريح»پاسخ داد چنين بوده است ای امير مؤمنان!
امام عليه السلام نگاه خشم آلودی به وی كرد و فرمود:
ای«شريح»به زودی كسی بسراغتخواهد آمد كه نه قباله ات را نگاه می-كند و نه از شهودت میپرسد،تو را از آن خارج میكند و تنها ترا به قبرتتحويل میدهد.
ای«شريح»بنگر اين خانه را از ثروت غير خود نخريده،و يابهای آنرا ازغير مال حلال خود نپرداخته باشی كه هم در دنيا و هم در آخرت خود را زيانكاركردهای آگاه باش!اگر هنگام خريد خانه نزد من آمده بودی نسخه قباله رابدينگونه مینوشتم كه ديگر در خريدن خانهای حتی به بهای يك درهم يا بيشترعلاقه بخرج ندهی!
نسخه قباله اين است:
«اين چيزی است كه بندهای ذليل از مردهای كه آماده كوچ استخريداریكرده،خانهای از سرای غرور،در محله فانی شوندگان،و در كوچه هالكان!
اين خانه به چهار حد منتهی ميگردد:
يك حد آن به آفات و بلاها میخورد،و حد دوم به مصائب،و حد سوم بههوا و هوسهای سستكننده،و حد چهارم آن به شيطان اغواگر منتهی ميشودو در خانه همينجا است.
اين خانه را مغرور آرزوها از كسی كه پس از مدت كوتاهی از اين جهانرختبرمیبندد،به مبلغ خروج از عزت قناعت و دخول در ذلت دنيا پرستی،خريداری نموده،هر گونه عيب و نقص و كشف خلافی در اين معامله واقع شودبعهده بيماریبخش اجسام پادشاهان!و گيرنده جان جباران،و زايل كنندهسلطنت فرعونها:همچون«كسری»،«قيصر»،«تبع»و«حمير»میباشدو به عهده كسانيكه مال را گردآوری كردند و بر آن افزودند،و آنها كه بنا كردندو محكم ساختند، طلاكاری نمودند و زينت دادند،اندوختند و نگهداری كردندو به گمان خود برای فرزندان باقی گذاردند،همانها كه همگی به پای حسابو محل ثواب و عقاب رانده م یشوند،يعنی هنگاميكه فرمان داوری قضاوت الهی رسيده باشد«و بيهودگان در آنجا بزيان برسند»!(سوره مؤمن (40) ، آيه 78.)
«شاهد»اين قباله عقل است آنگاه كه از تحت تاثير هوا و هوس خارج گرددو از علائق دنيا جان سالم بدر برد.»
توضیحات
[1]جريان مربوط به شريح را شيخ«صدوق»در كتاب«امالی»صفحه187 با سندی كه به«سيد عبد العظيم ابن عبد الله حسنی»میرسد نقل كرده است(مصادر نهج البلاغه جلد3 صفحه199)شريح كيست؟
«شريح ابن حارث»حدود شصت سال عهده دار منصب قضاوت در اسلامبود،در اين ميان تنها سه سال در جريان فتنه«عبد الله زبير»دست از قضاوت كشيد.نخستين بار«عمر»او را بقضاوت برگزيد و همچنان عثمان و در زمانامام عليه السلام و بعد از او اين منصب را داشت تا زمان«حجاج»كه استعفانمود.او عمری طولانی داشت،گفته شده حدود 168 سال،و بعضی 100 سال ميدانند.وی در سال87 هجری و طبق گفته بعضی ديگر سنه76،97 و99 وفاتكرده است. او مردی شوخ طبع و مزاح بوده و در قضاوت يد طولائی داشت.
تنها يك بار امام عليه السلام بر او غضبناك شد و او را به يكی از روستاهای نزديك كوفه«بانقيا»كه اكثر ساكنين آن يهودی بودند تبعيد نمود و پس از آنكه از وی راضی شد او را بكوفه برگردانيد.
گفته شده«شريح»عصر جاهليت را درك كرده،ولی پيغمبر صلی الله عليه و آله و سلم را ملاقاتننموده است،بهمين مناسبت او را از«صحابه»نميدانند بلكه از تابعين بشمار می-آوردند.(برای توضيح بيشتر به شرح ابن ابی الحديد جلد 14 صفحه 28 و اسد-الغابه جزء 2 صفحه 394 و شرح خوئی جلد17 صفحه 154 ببعد مراجعه فرمائيد)
