حضرت محمّد صلی اللّه عليه و آله الگوی كامل انسانيت و مظهر عالی كمالات و برترين مخلوق خداست . امام صادق (ع ) فرمودند:
((... وَ لُِمحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ الْفَضْلُ عَلی جَميعِ مَنْ خَلَقَ اللّهُ)) (1)
حضرت محمّد (ص ) بر همه آفريدگان خدا برتری دارد.
همچنين ، حضرت علی (ع ) فرمود:
((ما بَرَاءَ اللّهُ نَسَمَةً خَيْرا مِنْ مُحَمَّدٍ))(2)
خداوند، برتر از محمّد (ص ) موجودی نيافريده است .
پـاره ای از روايـات ، پيامبر اكرم (ص ) را به عنوان نخستين مخلوق معرفی نموده است و نخستين بـودن آن حـضرت به حساب عالم نوری و معنويت است كه بر عالم جسمانی تقدّم رتبی دارد نه زمانی .
حضرت علی (ع ) فرمود:
((كـانَ اللّهُ وَ لا شـَیْءَ مـَعـَهُ فـَاَوَّلُ مـا خـَلَقَ نـُورُ حـَبـيـبـِه مـُحَمّدٍ(ص ) قَبْلَ خَلْقِ الْماءِ وَ الْعَرْشِ ...))(3)
خداوند بود و با او چيزی نبود پس نخستين چيزی كه پيش از خلقت آب و عرش آفريد، نور حبيبش محمّد(ص ) بود.
و نيز جابر از پيامبر(ص ) نقل می كند كه فرمود:
((اَوَّلُ ما خَلَقَ اللّهُ نُوری اِبْتَدَعَهُ مِنْ نوُرِهِ وَاشْتَقَّهُ مِنْ جَلالِ عَظَمَتِهِ))(4)
اوليـن مـوجـودی كـه خـدا خـلق كـرد، نـور مـن بـود. آن را از نـور خـودش پـديـد آورد و از جلال عظمتش مشتق ساخت .
2 ـ نسبت به خصوص پيامبران
قرآن می فرمايد:
((قُلْ يا اءَيُّهَا النّاسُ اءِنِّی رَسُولُ اللّهِ اِلَيْكُمْ جَميعا))(5)
بگو ای مردم ، من رسول خدا به سوی تمامی شما هستم .
مستفاد از آيه مزبور اين است كه رسالت پيامبر اسلام ، جهانی و ابدی و تا روز قيامت است ، در حـالی كـه رسـالت جـهـانی ديگر پيامبران اولوالعزم محدود به ظهور پيامبر اولوالعزم بعدی بوده است .
امام صادق (ع ) در ضمن حديثی چنين فرمود:
((مُحَمَّدٌ خَيْرُ النَّبيينَ))(6)
محمّد(ص ) بهترين انبياست .
رسول خدا(ص ) فرمود:
َرَ اللّهُ تـَبـارَكَ وَ تـَعـالَی الْاءِسـْلامَ عَلی يَدی وَ اءَنْزَلَ الْفُرْقانَ عَلَیَّ وَ فَتَحَ الْكَعْبَةَ عَلی يـَدی وَ فـَضَّلَنـی عـَلی جـَمـيـعِ خـَلْقـِهِ وَ جـَعـَلَنـی فـِی الدُّنـْيـا سـَيِّدَ وُلْدِ ادَمَ وَ فـِی الاْ خـِرَةِ زَيْنُالْقِيامَةِ وَ حَرَّمَ دُخُولَ الْجَنَّةِ عَلَی الْاءَنْبياءِ حَتی اءَدْخُلَها اءَنَا ...))(7)
خـداونـد مـتـعـال اسـلام را بـه دسـت مـن آشـكـار سـاخـت و قـرآن كـريـم را بـر مـن نـازل كرد و كعبه را به دست من (از دست مشركان ) آزاد ساخت و مرا بر تمام مخلوقاتش برتری داد و در دنيا سرور فرزندان حضرت آدم و در سرای ديگر، زينت روز قيامت قرارداده و تا زمانی كه من به بهشت وارد شوم ، ورود به بهشت را بر پيامبران حرام كرد.
در سخن ديگری فرمود:
((مـن پـايـان انـبـيـا هـسـتـم و بـعـد از مـن پـيـامـبـری نـخـواهـد آمـد. خـداونـد مـرا رسـول رحـمـت قـرارداده اسـت ... مـن از پـی تـمـام انـبـيـا فـرسـتـاده شـده ام و مـن سـرپـرسـت كامل و جامعم . خداوند بر من منّت گذارد و فرمود: ای محمّد، درود خدا بر تو، همانا هر پيامبری را به سوی امّت و قوم خودش فرستادم و تو را به سوی همه مردم از هر سرخ و سياهی فرستادم ... و ياد تو را همنشين ياد خود قراردادم تا آنكه هيچ يك از امّت تو، مرا ياد نكند، مگر آنكه تو را يـاد كـنـد پـس خـوشـا بـه حـال تـو ای مـحـمـّد و خـوشـا بـه حال امّت تو)).(8)
حضرت علی (ع ) در ضمن روايتی طولانی فرمود:
((وَ اِنَّ اءَفْضَلَ الرُّسُلِ مُحَمَّدٌ(ص ))(9)
همانا حضرت محمّد(ص ) برترين رسولان است .
و فرمود:
((نـَعـَمْ مـا اءَعـْطیَ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبيا دَرَجَةً وَ لا مُرْسَلا فَضيلَةً اءِلاّ وَ قَدْ جَمَعَها لُِمحَمَّدٍ(ص ) وَ زادَ مـُحـَمَّدا(ص ) عـَلَی الْاءَنـْبـِياءِ اَضْعافا مُضاعَفَةً ... وَ لَقَدْ فَضَّلَهُ اللّهُ عَلی جَميعِ الْاءَنْبِياءِ ...))(10)
...را برای حضرت محمّد(ص ) جمع كرد و چندين برابر انبيا به او عطا فرموده ... و او را بر همه انبيا برتری داد.
به امام باقر(ع ) گفته شد: تاءويل محمّد(ص ) چيست ؟ يعنی چرا نام پيامبر محمّد است ؟ فرمود:
((اِنَّ اللّهَ وَ مـَلائِكـَتـَهُ وَ جـَمـيـعَ اءَنـْبـِيـائِهِ وَ رُسـُلِهِ وَ جـَمـيـعَ اُمـَمـِهـِمْ يـَحـْمـَدُونـَهُ وَ يـُصـَلُّونـَ عَلَيْهِ))(11)
هـمـانـا خـدای مـتـعـال و فـرشـتـگان او و تمام انبيا، رسولان و امّتهايشان ، حضرت محمّد(ص ) را ستايش می كنند و براو درود می فرستند.
روشن است كه چون پيامبراكرم (ص ) را كاملتر می دانند، همگی براو حمد و درود می فرستند.
رسول خدا(ص ) هدف از آفرينش
حضرت علی (ع ) فرمود: خدای متعال به پيامبرش فرمود:
((يا عَبْدِی اءَنْتَ الْمُرادُ وَ الْمُريدُ وَ اءَنْتَ خِيَرَتی مِنْ خَلْقی وَ عِزَّتی وَ جَلالی لَوْ لاكَ ما خَلَقْتُ الْاءَفْلاكَ))(12)
ای بنده من ، مراد و مقصود من ـ از آفرينش تمام هستی ـ تو هستی و تو نيز، فقط مرا می خواهی و تو برگزيده من از ميان همه مخلوقاتم هستی . به عزت و جلالم قسم ، اگر به خاطر تو نبود، افلاك ـ تمام هستی ـ را خلق نمی كردم .
برای فهم بيشتر اين روايت بايد به چند نكته توجه داشت :
1 ـ از آيات و روايات استفاده می شود كه همه مخلوقات برای انسان آفريده شده است .
2 ـ انـسـان در بـيـن مـوجـودات دارای شـعـور و اخـتـيـار، دارای مـقـام اول مـی بـاشد و خلقت
3ـ در بين انسانها پيامبران و جانشينان ايشان در پرستش خداوند و حركت بـه سـوی او گـوی سـبـقت را از ديگران ربوده اند؛ در اين ميان پيامبر اسلام (ص ) از جايگاه و مـوقـعـيـّت ويـژه ای بـرخـورداراسـت و هـرانـسـانـی بـاپـيـروی كـامـل ازآن حضرت ، می تواند به اين مقام برسد. پس اين كه وجود آن حضرت هدف از آفرينش اسـت ، شـايـد مـعـنـايـش ايـن بـاشـد كـه نـهـايـت سـيـر انـسـانـهـا، رسـيـدن بـه كمال بندگی است و اين امر در آن حضرت پياده شده است .
نزديكترين افراد به خداوند
پيامبر اسلام (ص ) از همه مخلوقات به خدای متعال نزديكتر است .
امام صادق (ع ) فرمود:
((اءَوَّلُ مَنْ سَبَقَ مِنَ الرُّسُلِ اِلی ((بَلی )) رَسوُلُاللّهِ(ص ) وَ ذلِكَ اءَنَّهُ كانَ اءَقْرَبُ الْخَلْقِ اِلَی اللّهِ تَبارَكَ وَ تَعالی ))(13)
از رسـولان نـخـسـتـيـن كـسـی كـه بـرای گـفتن ((بلی )) ـ در پاسخ خداوند كه پرسيد اءَلَسْتُ بـِرَبِّكـُمْ ـ بـر هـمـه پـيـشـی گـرفـت رسـول اللّه (ص ) بـود، چـرا كه آن حضرت نزديكترين مخلوقات به خدای تبارك و تعالی بود.
نـزديـكـی بـيـشـتـر پيامبر(ص ) به خداوند متعال ، در معراج و مقام ((قابَ قَوْسَيْنِ اءَوْ اءَدْنی )) تـجـلّی يـافت ؛ مقامی كه پيامبران ديگر و جبرئيل و هر فرشته ديگری از رفتن به آنجا محروم اسـت . اين گفته جبرئيل عليه السلام است كه خطاب به پيامبر می گويد: ((به حق آن خداوندی كـه تـو را بـراسـتـی مـبـعـوث كـرد، جـايـی كـه تـو پـيـمـودی پـای هـيـچ پـيـامـبـر مـرسـل و فـرشـتـه مـقـرّبـی بـه آن نـرسـيـده اسـت و مـرا يـارای آن نيست كه از اين بالاتر آيم .(14)
عالمترين پيامبران
پـيـامـبـر اسـلام ، بـرتـريـن انـبـيـاء در عـلم اسـت و هـيـچ انـسـانـی در ايـن كمال به مرتبه آن
الف ـ امام باقر فرمود:
((اءَما اِنَّ مُحَمَّدا وَرِثَ عِلْمَ مَنْ كانَ قَبْلَهُ مِنَ الْاءَنْبِياءِ وَ اْلمُرْسَلينَ))(15)
حضرت محمّد(ص ) علم تمام پيامبران پيشين را به ارث برده است .
ب ـ امام كاظم (ع ) فرمود:
((... ما بَعَثَ اللّهُ نَبِيّا اءِلاّ وَ مُحَمَّدٌ اَعْلَمُ مِنْهُ))(16)
خداوند پيامبری داناتر از حضرت محمّد مبعوث نكرده است .
ج ـ امـام بـاقـر(ع ) فـرمـود: از حـضـرت عـلی (ع ) دربـاره عـلم پـيـامـبـر اكـرم (ص ) سئوال شد، در پاسخ فرمود:
((عـِلْمُ النَّبـِیِّ صـَلَّی اللّهُ عـَلَيْهِ وَ آلِهِ عِلْمُ جَميعِ النَّبِيينَ وَ عِلْمُ ما كانَ وَ عِلْمُ ما هُوَ كائِنٌ اِلی قِيامِ السّاعَةِ))(17)
عـلم پيامبر اكرم ((ص )) علم تمام انبياء و علم تمام آنچه گذشته و علم آنچه تا برپايی قيامت خواهد بود، می باشد.
برتری معجزه پيامبر(ص ) بر ساير انبيا
امام حسن عسگری (ع ) فرمود: به حضرت علی (ع ) گفته شد، آيابرای حضرت محمّد(ص ) آيه و معجزه ای مثل آيه و معجزه حضرت موسی (ع ) بود...؟ امام در پاسخ فرمود:
((اِی وَالَّذی بـَعـَثـَهُ بِالْحَقِّ نَبِيّا ما مِنْ ايَهٍ كانَتْ لِاءَحَدٍ مِنَ الْاءَنْبِياءِ مِنْ لَدُنْ ادَمَ (ع ) اِلی اءَنِ انْتَهی اِلی مُحَمَّدٍ(ص )، اِلاّ وَ قَدْ كانَ لُِمحَمَّدٍ(ص ) مِثْلُها اءَوْ اَفْضَلُ مِنْها...))(18)
آری ، قسم به آنكه او را بحق ، به نبوّت برانگيخت ، هيچ آيه و معجزه ای نيست كه برای كسی از انبيا از حضرت آدم تا آن حضرت ، باشد مگر آنكه برای حضرت محمّد(ص ) مانند آن يا بهتر و بالاتر از آن بود.
بـزرگـتـريـن مـعجزه پيامبر، معجزه جاويدان او يعنی ((قرآن مجيد)) است كه در تمام زمانها و در ميان تمام جامعه های بشری تا قيامت ، حجّت و نشانه حقانيّت پيامبر اسلام است و هر گز تحريف و بـاطـل نـمـی شـود و هـيـچ گـاه طراوت و روشنی خود را از دست نخواهد داد، در حالی كه معجزه سـايـر پـيـامـبران چنين نبوده و طراوت و اعجاز آن مربوط به زمان و مكان خاص خود بوده است و خود آن معجزه باقی نمانده است .
حـضـرت رضـا(ع ) دربـاره قـرآن و عظمت آن چنين فرمود: قرآن ريسمان استوار الهی و دستگيره مـطمئن و روشن و شيوه كاملتر خدايی است كه بشر را به سوی بهشت می برد و از آتش رها می سـازد. در طـول زمـان كـهـنـه و فـرسوده نمی شود و بر سر زبانها پست و فاسد نمی گردد؛ زيـرا چـنـيـن نـيـسـت كـه قـرآن بـرای زمـانـی خـاص قـرار داده شـده بـاشـد، بـلكـه خـدا آن را دليـل و مـعـيـار حـق و بـر هـر انـسـانـی حـجـّت قـرار داده اسـت . هـيـچ گـاه باطل ، نه از گذشته و نه در آينده سراغ آن نمی آيد. اين قرآن از ناحيه فردی حكيم و در خور ستايش نازل شده است .(19)
امامت پيامبر اكرم (ص )
يـكـی از بـرجـسـتـه تـريـن مـقـامـات پـيـامـبـران ، مـقـام امـامـت آنـان نـسـبـت بـه انـسـانـهـاسـت . رسـول گـرامی اسلام عاليترين درجه امامت بر انسانها را دارا بود. برای تبيين اين مساءله لازم است نخست جايگاه ((امامت ، رسالت و نبوت )) و برتری مقام امامت بر مقام نبوت روشن شود.
خداوند متعال می فرمايد:
((وَ اِذِ ابـْتـَلی اِبـْراهـيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَاَتَمَّهُنَّ قالَ اِنّی جاعِلُكَ لِلنّاسِ اِماما قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتی قالَ لايَنالُ عَهْدِی الظّالِمينَ))(20)
و (بـه خـاطـر بـيـاوريـد) هـنـگـامـی را كـه خـداونـد ابـراهـيـم را بـا وسـائل گـونـاگونی آزمود و او بخوبی از عهده آزمايش برآمد. خداوند به او فرمود: من تو را امـام مـردم قـرار دادم . ابـراهـيـم گـفت : آيا از دودمان من نيز به اين مقام می رسند؟ خداوند فرمود: پيمان من (مقام امامت ) به ستمكاران نمی رسد.(و تنها آن دسته از فرزندان تو كه معصوم باشند، شايسته اين مقام هستند).
در توضيح معنای اين آيه ، لازم است به چند نكته زير توجه كنيم :
الف ـ حـضـرت ابـراهـيم پس از آنكه از عهده امتحانهای سخت برآمد، به اين مقام رسيده است . اين معنا نشانگر آن است كه امامت پس از گذراندن مراحلی از جانب خداوند اعطا می شود.
ب ـ حضرت ابراهيم (ع ) قبل از آنكه مقام امامت به او اعطا شود، پيامبر بود و مقام امامت ، در دوران پـيـری بـه وی عـطـا شـد. وقـتـی به حضرت ابراهيم (ع ) مقام امامت داده در قرآن كريم از زبان حضرت ابراهيم (ع ) چنين آمده است :
((اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی وَهَبَ لی عَلَی الْكِبَرِ اِسْماعيلَ وَ اِسْحاقَ اِنَّ رَبِّی لَسَميعُ الدُّعاءِ))(21)
سـپـاس خـداونـدی را كه به هنگام پيری ، اسماعيل و اسحاق را به من بخشيد. پروردگارم دعای بندگان را می شنود.
پـس مـعـلوم مـی شـود كه امامت و نبوّت قابل تفكيك هستند. حضرت ابراهيم (ع ) نبوّت داشت ، ولی امـامـت نداشت و در دوران پيری پس از موفقيّت در آزمايشهای دوران رسالت ، به او عطا شد. اين سـخـن بـديـن معناست كه مقام نبوّت مستلزم داشتن مقام امامت نيست ، مانند بعضی از پيامبران كه به مـقـام امـامـت نـرسيدند هم چنانكه ممكن است كسی امام باشد، ولی نبوت نداشته باشد، مانند امامان معصوم (ع ).
در اصطلاح می گويند: بين نبوت و امامت ((عموم و خصوص من وجه )) است ؛ يعنی ممكن است كسی امـام بـاشد و نبی نباشد و ممكن است كسی نبی باشد و امام نباشد و ممكن است هم نبی باشد و هم امام .
نـبی كسی است كه وحی بر او نازل می شود و آنچه به وسيله وحی دريافت می كند، چنانچه از او بـخـواهـنـد در اخـتـيـار ديـگـران مـی گذارد. رسول كسی است كه ماءموريت تبليغ ، نشر احكام خداوند و تربيت مردم از طريق تعليم را به عهده دارد. لازمه هيچ يك از آنها، اين نيست كه مردم او را پـيـشـوا دانسته و در ظاهر و باطن از او پيروی كنند اما امام از ماده ((اَمَّ ـ يَؤُمُّ)) و به معنای مقتدا بـودن اسـت ؛ يـعـنـی امـام كـسـی اسـت كـه در تـمـام شـؤ ون اعـم از گـفـتـار، كـردار، عـمـل و عـقيده از او پيروی و تبعيت شود و مسؤ وليت اجرای قوانين الهی را در جامعه داشته باشد كه تعدادی از پيامبران مانند پيامبر اكرم (ص ) هر سه مقام را دارا بودند.(22)
آنـچـه بايد در اينجا گفته شود، معنا و حقيقت امامت است كه با روشن شدن آن ، مرتبه بالای امامت كـه بـرای پـيـامـبـر اكـرم (ص ) ثـابـت اسـت روشـن مـی شـود. امـامـت ، فـقـط بـه مـعـنـای منزل مقصود است . قرآن می فرمايد:
((وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ اَئِمَّةً يَهْدُونَ بِاءَمْرِنا))(23)
(تعدادی ) از پيامبران (بنی اسرائيل ) را امام قرار داديم كه به امر ما هدايت می كنند.
همان طور كه درباره حضرت ابراهيم (ع ) توضيح داديم ، اين تعداد از پيامبران ، پيش از آنكه بـه مـقـام امـامـت بـرسـنـد، بـه مـقـام نبوت و رسالت به معنای راهنمايی و انذار و تبشير را دارا بـودنـد. بـنـابراين ، هدايتی را كه خداوند از شؤ ون امامت قراداده ، مرتبه بالاتری از نبوت و رسـالت اسـت و آن ايـنـكـه دسـت مـردم و انـسـانـهـای مـسـتـعـد را گـرفـتـه و بـه حـق و حـقـيـقـت و كمال می رساند.(24)
قـرآن ايـن مـقـام را بـرای پـيـامـبـر اكرم (ص ) ثابت دانسته و به عنوان سرمشق و الگوی عملی انسانها معرفی كرده می فرمايد:
((وَ لَقَدْ كانَ لَكُمْ فی رَسوُلِ اللّهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ))(25)
برای شما در رفتار رسول خدا(ص ) پيروی نيكوست .
اسـوه بـه مـعـنـای تـاءسـی نـمـودن و اقـتـداكـردن اسـت .(26) بـنـابـرايـن ، اسـوه بـودن رسـول خـدا(ص ) عـبـارت اسـت از پـيـروی كـردن از او و تـعـبـيـر ((لكـم فـی رسول اللّه )) اشاره به آن است كه اين وظيفه به نفع ما بوده و برای هميشه ثابت است و طبق اين آيه ، بايد همواره در گفتار و رفتار، از پيامبر (ص ) پيروی كنيم .(27)
گـذشـتـه از ايـنـهـا، پـيـامـبـر اكـرم (ص ) خـاتـم پـيـامـبـران و افـضـل تـمـام آنـان است (28) و هر فضيلت ، منصب و كمالی برای هر پيامبری ثابت باشد، پـيـامـبـر اكـرم (ص ) آن را داراسـت و ((اِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يُعْطِ الْاءَنْبِياءَ شَيْئا اِلاّ وَ قَدْ اءَعْطاهُ مُحَمَّدا(ص )))(29)
هـمـانـا خـدای عـزّوجلّ هيچ چيزی را به انبيا اعطا نكرده ، مگر آنكه آن را به محمّد(ص ) اعطا كرده است .
در اينجا به ذكر دو روايت از كلام گهربار حضرت علی (ع ) كه دلالت بر مقام امامت پيامبر اكرم (ص ) دارد، بسنده می شود:
((يا اءَيُّهَا النّاسُ اِنَّ رَسُولَ اللّهِ(ص ) اِمامٌ حَيّا وَ مَيِّتا))(30)
ای مردم ! همانا رسول خدا(ص ) در حال حيات و ممات پيشوا و امام (همگان ) است .
((فَهُوَ اِمامُ مَنِ اتَّقی وَ بَصيِرَةُ مَنِ اهْتَدی ))(31)
پيامبر اكرم (ص ) پيشوای پرهيزكاران و روشنی ديده طالبان هدايت است .
