فصل چهارم‏؛ادله ولايت فقيه‏

فصل چهارم‏؛  ادله ولايت فقيه‏

استاد در آثار مختلف خود به طور ضمنى و استطرادى به تبيين بعضى ادله ولايت فقيه پرداختند كه اينجا اشاره مى‏شود.

 

1- دليلی عقلی (اهتمام شارع به دنيا و آخرت)

غايت خداوند متعال از فرستادن قرآن، هدايت و راهنمايی و سعادت بشر بوده است و همين طوری كه در بحث سكولاريزم گذشت اهتمام خداوند اختصاص به آخرت نداشته و سعادت هر دو جهان منظور است، و لذا برپايی عدالت اجتماعی، يكی از فلسفه‏های بعثت در قرآن ذكر شده است. برای اين منظور خداوند احكام اجتماعی در آيين اسلام وضع و فرستاده است و پيامبران و امامان مسئوليت اجرای آنها را بر عهده داشتند، و به تعبير كلامی، فرستادن پيامبران و احكام شريعت و رهبری امت به دست امامان همه از الطاف خداوند هستند. و اين لطف نبايد به دوره خاص و محدودی منحصر و مردم ديگر از آن محروم گردند.

لذا به خاطر اهميت مضاعف مسأله حكومت در اجرای شريعت و لطف بودن آن، شارع مقدس بايد تكليف آن را در عصر غيبت مشخص كند تا مردم از تحيّر و سرگردانی خارج گردند. و گرنه جامعيت و خاتميت اسلام مورد ترديد قرار می‏گيرد.

دوره امامت كه منقضی شد، ديگر امامی ظهور معين ندارد كه مردم در حوائج اجتماعی به او رجوع كنند، به اين خاطر امام می‏آيد نايب عام معين می‏كند «1».

بنابراين اگر فرض كنيم دليل خاصی از كتاب و سنت بر ولايت فقيه هم اقامه نشود، دليل عقلی فوق در اثبات آن كافی و وافی است، استاد دراين‏باره می‏نويسد:

ما همين الان در فقه خودمان مواردی داريم كه فقها به‏طور جزم به لزوم و وجوب چيزی فتوا داده‏اند فقط به دليل اهميت موضوع، يعنی با اين‏كه دليل نقلی از آيه و حديث به‏طور صريح و كافی نداريم و همچنين اجماع معتبری نيز در كار نيست، فقها از نظر اهميت موضوع و از نظر آشنايی به روح اسلام كه موضوعات مهم را بلاتكليف نمی‏گذارد، جزم می‏كنند كه حكم الهی در اين مورد چنين است. مثل آن‏چه در مسأله ولايت حاكم و متفرعات آن فتوا داده‏اند «2».

شهادت قرآن بر اهتمام و ضرورت حكومت دينی‏

ادعای اهتمام خاص شارع به مسأله حكومت در عصر بعد از پيامبر ادعای گزافی نيست بلكه مستند قرآنی دارد و آن را می‏توان از آيه 144 سوره آل عمران استنتاج كرد. آن‏جا كه در جنگ احد شايع شد كه حضرت محمد صلّی اللّه عليه و اله و سلّم كشته شده است و مسلمانان با شنيدن شايعه دست به عقب‏نشينی زدند. خداوند با توبيخ مسلمانان به يك نكته اساسی اشاره می‏كند كه آيا با كشته شدن يا با مرگ طبيعی پيامبر، مسلمانان بايد از نظام و تشكيلات دينی خود روی برگردانند؟ يا اين‏كه نقش پيامبر در اين مقوله نقش واسطه و پيام‏رسان است كه محور نظام‏ دينی نه بر دوش آن حضرت بلكه بر موضوع شريعت می‏چرخد.

و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل افان مات او قبل انقلبتم علی اعقابكم «3».

استاد در تفسير آيه با اشاره به استدلال علامه طباطبايی «4» می‏گويد:

حضرت استاد علامه طباطبايی (روحی فداه) در مقاله «ولايت و زعامت» از اين آيه چنين استنباط فرموده‏اند كه كشته شدن پيغمبر اكرم در جنگ نبايد هيچ‏گونه وقفه‏ای در كار شما ايجاد كند. شما فورا بايد تحت لوای آن كس كه پس از پيغمبر صلی الله علیه واله و سلم زعيم شما است، به كار خود ادامه دهيد. به عبارت ديگر فرضا پيغمبر كشته شود يا بميرد، نظام اجتماعی و جنگی مسلمين نبايد از هم بپاشد «5».

2- الوهی و مقدس بودن مقام ولايت‏

مقام امامت و رهبری جامعه مسلمين مقام بسيار والا و مقدسی است كه شخص متولی آن می‏بايست علاوه‏بر دارا بودن شرايط عمومی حاكم، از شرايط تخصصی دينی هم برخوردار باشد تا بتواند به نحو احسن از آخرين دين آسمانی و با نبود امام معصوم، صيانت و حراست كند و اين مستلزم خبرگی و تخصص‏ در دين است.

به عبارت ديگر مقام حاكم در اسلام يك مقام قدسی و الهی است و حاكم با نبود امام معصوم بر مسند وی تكيه می‏كند و لذا بايد شرايط و صفات حاكم را خود امام معصوم تعيين كند.

هر سه مقام (بيان احكام، قضاوت و حكومت بر مردم) مقدس است، يا خدا بايد معين كرده باشد، يا به‏طور شخصی و يا به‏طور كلی شرايطی برای آن ذكر كرده باشد كه در اين صورت باز هم خدا معين كرده است تا اين‏جا هيچ بحثی از نظر اصول اسلامی نيست «6».

3- مقبوله عمر بن حنظله‏

در پيشتيبانی از نظريه ولايت فقيه پيش از ده روايت از پيامبر عليه السّلام و امامان وارد شده است كه در فقه موافقان و مخالفانی دارد. برخی منكر دلالت همه آنها بر نظريه ولايت فقيه شدند و بعض ديگر دلالت بيشترشان را پذيرفته‏اند كه امام خمينی قدّس سرّه از اين گروه است.

علامه شهيد چون به صورت مستقل وارد بحث ولايت فقيه نشده است موضع خود را در اين خصوص تبيين نكرده است و ما فقط با فحص ناقص خود فقط با دو روايت مواجه شديم كه ايشان به تقرير آن پرداختند.

از امام صادق عليه السّلام روايت شده است كه فرمود:

من كان منكم قد روی حديثنا و نظر فی حلالنا و حرامنا و عرف احكامنا فليرضوا به حكما فانی قد جعلته عليكم حاكما. فاذا حكم بحكمنا فلم يقبله منه فانما استخف بحكم اللّه و علينا ردّ و الراد علينا كالرّاد علی اللّه و هو علی‏ حد الشرك باللّه «7».

هر كس از شما كه بتواند احاديث ما را روايت و به احكام حلال و حرام ما نظر كند و شناخت به احكام داشته باشد، بايد او را «حكم» قرار داد و بدان راضی شد. چرا كه من او را بر شما حاكم قرار داده‏ام. و زمانی كه او به حكم ما حكم كند و از او قبول نگردد در حقيقت به حكم خدا بی‏توجهی شده است و ما را ردّ كردند. رد كننده ما رد كننده خداست و اين در حد شرك به خداست.

استاد در دلالت آن بر ولايت فقيه می‏گويد:

امام می‏آيد نايب عام معين می‏كند و می‏گويد:

انظروا الی من روی حديثنا و نظر فی حلالنا و حرامنا.

آن كسی كه حديث ما را روايت كرده باشد و دقيق باشد در حلال و حرام ما، عادل باشد، درستكار باشد.

فقد جعلته عليكم حاكما؛ من او را بر شما حاكم قرار دادم «8».

4- توقيع شريف‏

از حضرت حجت (عج) روايت شده است كه فرمود:

و اما الحوادث الواقعه فارجعوا فيها الی رواية حديثنا فانهم حجتی عليكم و انا حجة اللّه عليكم «9».

در حوادث و مسائل واقع شده به عالمان و راويان احاديث ما رجوع كنيد.

چرا كه آنها حجت من بر شما و من حجت خدا بر شما هستم.

برخی دلالت آن را بر ولايت فقيه انكار كرده و «الحوادث الواقعه» را بر حوادث معهود و خاص تفسير می‏كنند. اما بعضی ديگر آن را به مطلق حوادث ناظر می‏دانند و بدين‏گونه از آن، نظريه ولايت فقيه را استنتاج می‏كنند. استاد در ضمن بحث آن را چنين تفسير می‏كند.

بديهی است كه مشكلات جامعه بشری نو می‏شود و مشكلات نو راه حال نو می‏خواهد، «الحوادث الواقعه» چيزی جز پديده‏های نو ظهور نيست كه حل آنها بر عهده حاملان معارف اسلامی است «10».

استاد شهيد «الحوادث» را هر چند بر حوادث نو ظهور تفسير كرده است، اما با توجه به اين‏كه بحث ايشان به اجتهاد و ضرورت وجود فقيه و مجتهد به عنوان مفتی و پاسخ‏گوی اسلام در مقابل مسائل جديد اجتماعی اختصاص دارد و به بحث ولايت و حكومت فقيه ناظر نيست، لذا نمی‏توان آن را به عنوان دليل نظريه ولايت فقيه ياد كرد.

__________________________________________________

 (1). اسلام و مقتضيات زمان، ج 1، ص 175.

 (2). مقاله اجتهاد در اسلام، مندرج در كتاب «بحثی درباره مرجعيت و روحانيت»، ص 60.

  (3). سوره آل عمران، آيه 144.

 (4) «چنان كه معلوم است جماعت در اين هزيمت به پرستش بت‏ها برنگشتند و مثلا نماز و روزه را رد نكردند، تنها چيزی كه گفتند اين بود كه پس از كشته شدن رسول‏اكرم صلّی اللّه عليه و اله و سلّم ديگر برای چه جنگ نماييم، يعنی يكی از فرايض دين را كه نيازمند به‏سازمان اداره كننده است و در زمان حيات رسول اكرم بوده، می‏خواستند پس از وی‏ترك نمايند. خدای تعالی در خصوص همين نكته توبيخ و ملامت‏شان می‏نمايد ... چنان‏كه روشن است آيه شريفه به دلالت التزام به مسلمين ولايت می‏دهد كه شئون‏اجتماعی اسلام را چنان‏كه در زمان رسول اكرم زنده بوده به همان نحو زنده‏نگاهدارنده». ر. ك: بحثی درباره مرجعيت و روحانيت، ص 82.

 (5). سيری در نهج البلاغه، ص 76.

 (6). ر. ك: اسلام و مقتضيات زمان، ج 1، ص 175/ ايشان «مقدس» را چنين معنا می‏كند: «اين‏كه می‏گويم مقدس است معنايش اين است كه اين مقام بايد از ناحيه خدا به او رسيده باشد كه بتواند در ميان مردم پيامبر باشد» (اسلام و مقتضيات زمان، ج 1، ص 170.

 (7). اصول كافی، ج 1، ص 67/ و نيز: وسايل الشيعه، ج 18، ص 98.

 (8). اسلام و مقتضيات زمان، ج 1، ص 175.

 (9). كمال الدين، ج 2، ص 483.

 (10) نهضت های اسلامی ص 87 بحثی درباره مرجعيت و روحانيت ص 57

                       

این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)

پیام هفته

مصرف کردن بدون تولید
آیه شریفه : وَ لَنُذيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى‏ دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ ... (سوره مبارکه سجده ، آیه 21)ترجمه : و ما به جز عذاب بزرگتر (در قیامت) از عذاب این دنیا نیز به آنان می چشانیم ...روایت : قال أبي جعفر ( ع ): ... و لله عز و جل عباد ملاعين مناكير ، لا يعيشون و لا يعيش الناس في أكنافهم و هم في عباده بمنزله الجراد لا يقعون على شيء إلا أتوا عليه .  (اصول کافی ، ج 8 ، ص 248 )ترجمه : امام باقر(ع) مي‌فرمايد: ... و خداوند بدگانی نفرین شده و ناهنجار دارد که مردم از تلاش آنان بهره مند نمی شوند و ایشان در میان مردم مانند ملخ هستند که به هر جیز برسند آن را می خورند و نابود می کنند.

ادامه مطلب

موسسه صراط مبین

نشانی : ایران - قم
صندوق پستی: 1516-37195
تلفن: 5-32906404 25 98+
پست الکترونیکی: این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید