فصل سوم ؛شرايط و احراز صلاحيت خبرگان
روندشكل گيرى نخستين دوره
مجلس خبرگان رهبرى
خاطرات
آيت اللّه هاشمى رفسنجانى
«نگاهى به خاطرات آيت اللّه هاشمى رفسنجانى،
به مناسبت بيستمين سالگرد تشكيل مجلس خبرگان رهبرى»
اشاره
نخستين دوره مجلس خبرگان رهبرى، بيست و سوم تير ماه 1362، رسماً فعاليت خود راآغاز كرد. مجلس خبرگان رهبرى، از نهادهاى اساسى و حساس نظام جمهورى اسلامى ايران است كه بر مبناى قانون اساسى، مسؤوليت هاى خطيرى را بر عهده دارد. نخستين دورهاين مجلس، در حالى شكل گرفت كه انقلاب اسلامى، بحرانها و ناملايمات شديدى راپشت سر گذاشته بود; اما هنوز درگير جنگى ناخواسته و توطئه هاى رنگارنگ، از سوىاستكبار جهانى بود. در آن شرايط، تشكيل مجلس خبرگان، با جايگاه بلندى كه درتداوم انقلاب دارد، با پشتوانه بيش از هيجده ميليون رأى، يكى از موفقيتهاى نظام جمهورى اسلامى به شمار مىرفت، به گونهاى كه رهبر كبير انقلاب1 پس از برگزارى انتخابات مجلس خبرگان فرمود: «انقلاب تثبيت شد. مىتوانم راحت بميرم و از آينده مطمئن باشم».
مطلبى كه پيش رو داريد، خاطرات آيت اللّه هاشمى رفسنجانى (نايب رئيس مجلس خبرگان) از روند شكلگيرى مجلس خبرگان و موضعگيرىهاى حضرت امام(قدس سره)، شخصيتها و گروه هاى سياسى است كه از لا به لاى خاطرات ايشان گردآورى و تدوين شده است. اين مجموعه، با وجود اختصار، حاوى نكات بسيارى از آن مقطع از تاريخ انقلاب اسلامى است كه به مناسبت بيستمين سال تشكيل مجلس خبرگان، تقديم خوانندگان گرامى مىشود:
سه شنبه 14/2/61
جلسه [جامعه] روحانيت مبارز، امشب در دفتر من تشكيل گرديد و راجع به كانديداهاى [مجلس] خبرگان بحث و اتخاذ تصميم شد. جامعه مدرسين [حوزه علميه] قم در بيست مورد، با ليست مخالفت كرده اند. جلسه تا ساعت دوازده طول كشيد و شب را در مجلس خوابيدم.
چهارشنبه 22/2/61
ساعت نه، با آقايان خامنهاى و ناطق نورى خدمت امام رفتيم و راجع به انتخابات [مجلس] خبرگان بحث كرديم. امام موافقت كردند.
شنبه 25/2/61
عصر ... احمد آقا هم آمد و راجع به كانديداهاى مجلس خبرگان، نظر امام را گفت.
سه شنبه 23/6/61
عصر به ملاقات آقاى خامنهاى رفتم. جلسهاى براى بررسى مجدد نامزدهاى مجلس خبرگان داشتيم. قرار شد كه من و ايشان هم باشيم.
سه شنبه 27/7/61
شب، جلسه شوراى مركزى روحانيت مبارز داشتيم و در باره مجلس خبرگان بحث شد. پيشنهاد شده بود كه ما و جامعه مدرسين [حوزه علميه قم] كانديدا ندهيم; ولى تصويب نشد.
شنبه 8/8/61
شب، جلسه روحانيت مبارز، در دفترم برگزار شد. براى مجلس خبرگان و كانديداها مذاكره صورت گرفت. ليست مدرسين قم خوانده شد كه مورد قبول ما هم قرار گرفت و كانديداهاى تهران را به عهده روحانيت مبارز تهران گذارده بودند، كه ما هم رأى گيرى كرديم و دوازده نفر را انتخاب كرديم.
چهارشنبه 12/8/61
به زيارت امام رفتم. مدرسين قم و روحانيت مبارز تهران احضار شده بودند. امام نگران پايين آمدن سطح مجلس خبرگان بودند و توصيه كردند كه افراد عالم عنوان دار را هم كانديدا كنيم. سپس جلسه اى تشكيل داديم و تغييراتى در ليست كانديداها داده شد.
پنج شنبه 13/8/61
شب جامعه روحانيت مبارز [ تهران] در دفترم جلسه داشت. هم ليست كانديداهاى مجلس خبرگان اصلاح شد و هم عدد اعضا زياد و قرار شد كه آيين نامه عوض شود.
سه شنبه 18/8/61
عصر هم گروهى از علماى قزوين آمده بودند و راجع به خبرگان و ضرورت كانديدا شدن آقاى[سيد محمد موسوى]خويينىها از قزوين گفتند.[جامعه] مدرسين [حوزه علميه قم] و جامعه روحانيت مبارز تهران مخالف كانديدا كردن ايشانند.
چهارشنبه 19/8/61
احمد آقا آمد و راجع به اينكه عليه چهره هايى مثل آقايان موسوى خويينىها و...تلاش مىشود، نگران بود. ديشب آقاى موسوى خويينىها هم همين مطلب را به من گفت.
پنجشنبه 20/8/61
[آقاى جلال الدين طاهرى]امام جمعه اصفهان تلفن كرد و از عدم نياز به خبرگان، به خاطر مشخص بودن رهبرى آيت اللّه منتظرى گفت.
شنبه 22/8/61
در دفتر رئيس جمهورى، جلسه شوراى مركزى روحانيت مبارز بود. براى تصميم نهايى در باره كانديداهاى خبرگان، تا دير وقت بحث شد و بالاخره تصميمگيرى به عمل آمد.
يكشنبه 23/8/61
شب با تأخير، در شوراى مركزى حزب شركت كردم كه بحث در باره انتخابات و كانديداها بود.
جمعه 28/8/61
بعد از ظهر، آقاى [سيد جلال الدين]طاهرى، امام جمعه اصفهان به منزل آمد و راجع به استاندار جديد براى اصفهان و مجلس خبرگان مذاكره كرديم.
يكشنبه 30/8/61
شب، جلسه شوراى مركزى حزب بود و بحث در نامزدهاى مجلس شورا و خبرگان بود.
دوشنبه 1/9/61
مصاحبه مطبوعاتى در باره مجلس خبرگان داشتم.(پيوست يك)
پنجشنبه 4/9/61
سپس جلسه [جامعه] روحانيت مبارز، در دفتر آقاى [سيد عبدالكريم موسوى] اردبيلى تشكيل شد كه راجع به كانديداهاى خبرگان، تصميم نهايى اتخاذ شد.(پيوست دوم)
پنجشنبه 11/9/61
شب، جلسه روحانيت مبارز [تهران] در دفتر من تشكيل شد و تصميم گرفتيم كه با حزب جمهورى[ اسلامى] در معرفى كانديداهاى تهران ائتلاف شود و در مورد شهرستان ها روحانيت [مبارز] در معرفى كانديدا شركت نكند...آقاى خامنه اى [رئيس جمهور] هم تلفنى از من خواستند براى رفع مشكل آقاى محمد خامنهاى، كه از طرف شوراى نگهبان به خاطر نقص مدارك، اسمش در خبرگان اعلام نشده، كمك كنم.
جمعه 19/9/61
براى رأى دادن به[ انتخابات مجلس] خبرگان و ميان دورهاى مجلس، به حسينيه جماران - كه صندوق مخصوصى آورده بودند - رفتم و رأى دادم. امام هم قبل از من، رأى داده بودند.مقدارى از وقت را صرف ديدن گزارش برگزارى انتخابات كردم. مردم خيلى خوب استقبال كرده اند. صف هاى طولانى همه جا بوده. خيلى از جاها تعرفه رأى كم آمده. دشمنان خيلى تلاش كردند كه مردم را از شركت در انتخابات دلسرد كنند. شركت وسيع مردم، دشمنان را مأيوس و دلسرد مىكند. بعضى از علما هم، كه بى تفاوت بودند، بالاخره در آخرين ساعات اطلاعيه دادند.
شنبه 20/9/61
تا ساعت نه صبح مطالعه كردم. سپس به زيارت امام رفتم. امام از كيفيت برگزارى انتخابات و اوضاع مملكت راضى بودند و فرمودند: «انقلاب تثبيت شد و مىتوانم راحت بميرم و از آينده مطمئن باشم». گفتم: ايران و انقلاب، خيلى مديون و محتاج شماست و اميدواريم كه سال هاى سال، سايه شما بر سر ما باقى باشد...احمد آقا تلفن كرد و از اينكه در بسيارى از جاها انتخابات احتياج به مرحله دوم دارد و اين كار مشكلى است، نگران بود; ولى با قانون فعلى چارهاى نداريم.
يكشنبه 21/9/61
اول شب، احمد آقا آمد و راجع به خوب برگزار شدن انتخابات صحبت كرديم. مجموعاً بسيار خوب شده. در بسيارى از موارد، حتى تعداد شركت كنندگان، بيش از رفراندم [12فروردين 1358] است، با اينكه دشمنان خيلى تلاش كردند كه تعداد كم شود.
دوشنبه 22/9/61
آخر شب، به خانه آمدم. مقدارى با بچه ها، كه مادرشان در سفر است، صحبت كرديم. اخبار مىگويد: در انتخابات خبرگان تهران، آقاى خامنهاى اول و من دوم هستم و ديگران عقبتر، (پيوست سوم). تازه مهمى نداشتيم. بحث روز، استقبال وسيع مردم از انتخابات است كه نشان تثبيت انقلاب و باعث يأس دشمنان است.
چهارشنبه 24/9/61
ساعت دوازده، اخبار را گرفتم. پيام مهمى از امام صادر شده، كه از افراط كارىها، ايذاى مردم و تجسس و شنود و تصفيه هاى بىجا منع كرده اند. خيلى پيام مؤثرى است. تحت تأثير شركت وسيع مردم درانتخابات صادر شده است.
چهارشنبه 1/4/62
آقاى جنتى آمدند. راجع به شوراى نگهبان و شوراى عالى قضايى بحث شد. اطلاع دادند كه مجلس خبرگان، روز سوم شوال افتتاح مىشود و محل برگزارى آن، مجلس [شوراى اسلامى] است.
يكشنبه 19/4/62
مقدارى از وقتم را صرف مسأله تعيين محل برگزارى نخستين اجلاسيه خبرگان كردم. قمىها اصرار دارند كه در قم باشد. شوراى نگهبان به خاطر ملاحظات امنيتى، مخالف برگزارى آن در قم است و اعلان كرده در تهران باشد. سپاه هم امنيت را تضمين نمىكند. امام هم گفته اند: اگر امنيت در قم نيست، در تهران برگزار شود. خطر بمبباران است.
پنج شنبه 23/4/62
صبح زود به مجلس رفتم. تا ساعت نه صبح، گزارش ها را خواندم و نظارتى بر كارهاى مقدماتى مجلس خبرگان نمودم. ساعت نه، مجلس خبرگان شروع شد. قرآن و پيام امام[1] و سخنرانى آقاى مهدوى كنىرئيس [هيأت مركزى نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان] و جلوس هيأت رئيسه سنى و تحليف و انتخابات براى هيأت رئيسه دائم. آقاى مشكينى رئيس و من نايب رئيس و آقايان مؤمن و طاهرى خرم آبادى، منشى انتخاب شدند [جامعه مدرسين قم، آقاى آذرى قمى] را براى رياست و آقاى ربانى [املشى] را براى نيابت كانديدا كردند كه رأى نياوردند.آقايان خزعلى و[ يوسف] صانعى هم رأى خيلى كم داشتند.[2]
براى عصر، جلسه اعلام كرديم. قمىها مخالفت كردند و گفتند: بايد در قم باشد. هيأت رئيسه جلسه گرفت و براى برخورد با اين مشكل، تصميماتى اتخاذ شد. جلسه را غير رسمى كرديم و بحث كرديم. براى احتراز از اختلاف، قرار شد اولين جلسه را روز شنبه در شهر قم تشكيل دهيم. با اينكه اكثريت موافق نبودند، اما سرسختى آنها ممكن بود مشكلى درست كند.چند نفر هم به عنوان اعتراض، نيامده بودند;مثل آقاى [يوسف] صانعى و آقاى طاهرى اصفهانى. سپس در دفتر من، هيأت رئيسه [مجلس خبرگا ن] جلسه داشت، برنامه اولين جلسه [مجلس خبرگان در شهر] قم را تنظيم كرديم.
شنبه 25/4/62
بعد از نماز، براى شركت در جلسه خبرگان، به طرف قم حركت كردم. ساعت هفت و نيم صبح، به مدرسه فيضيه رسيدم. قبل از جلسه، در اتاق مرحوم صاحب الدارى - دفترمدرسه - با جمعى از مدرسين، مذاكره كرديم.[ آقاى محى الدين] حائرى شيرازى، بخشى از مطالب پيام امام را ناظر به بيت آيت اللّه منتظرى مىدانست و مىگفت: به اين تذكر اهميت بدهيم.[3] بعضىها كلى مىدانستند. به هر حال متفق بودند كه براى اجراى اصل 111 قانون اساسى (پيوست چهارم) خبرگان، بايد بيت رهبر را تحت نظارت بگيرد.
با كمى تأخير، جلسه خبرگان شروع شد. اداره مجلس مشكل بود. آيين نامه ندارد و اعضا هم از علماى بزرگند و پر توقع. من به آقاى مشكينى، براى اداره كمك كردم. وقت زيادىصرف اصلاح ماده مربوط به محل تشكيل جلسات شد كه بالاخره تعديل شد: مركز اصلى، قم و قابل تغيير با تصويب اكثريت. دو كميسيون هم تشكيل داديم. ظهر هم بعد از نماز، در همان محل كتابخانه فيضيه ناهار خورديم و با رأىگيرى و جلسه بعد در تهرانخواهد بود...به تهران برگشتم...تا ساعت نه، در مجلس كارها را انجام دادم. سرى به محل استراحت مهمانان [مجلس] خبرگان زدم و آخر شب به خانه آمدم.
يكشنبه 26/4/62
ساعت سه و نيم به مجلس رفتم. آقاى طاهرى خرم آبادى به دفتر آمدند، در باره كيفيت برگزارى جلسه خبرگان... صحبت شد.... ساعت چهار، جلسه [مجلس] خبرگان شروع شد. مايل بودم آقاى مشكينى، خودشان اداره كنند. مقدور نشد. ناچار كمك كردم. هشت ماده از آيين نامه را تصويب كرديم. شب در مجلس ماندم...با دفتر امام تماس گرفتم، وقت ملاقات خبرگان با امام را تنظيم كردم.
دوشنبه 27/4/62
ساعت هشت، جلسه خبرگان تشكيل شد و پيشرفت خوبى داشتيم.... عصر هم از ساعت چهار تا غروب، جلسه خبرگان داشتيم. قسمت اول[ آيين نامه] تمام شد. آقاى ربانى املشى به عنوان نايب رئيس دوم انتخاب گرديد. گزارش كميسيون طرح اجرايى اصل 111 قانون اساسى مطرح شد. كليات تصويب گرديد و اصلاحاتى در اولين ماده انجام شد.
سه شنبه 28/4/62
اداره مجلس را به عهده آقاى يزدى گذاشتم و همراه اعضاى خبرگان، به زيارت امام رفتم.خبرگان و محافظانشان بودند. آيت اللّه مشكينى كمى صحبت كردند و سپس امام،نصايحى فرمودند...عصر به مجلس رفتم، جلسه خبرگان داشتيم. كيفيت اجراى اصل111 مطرح بود.
چهارشنبه 29/4/62
عصر هم جلسه خبرگان داشتيم، كار تمام نشد. عدهاى مىخواستند كه به مشهد برويم. مخالفت شد. قرار شد از روز دوشنبه آينده، مجدداً كار را ادامه دهيم.
دوشنبه 3/5/62
جلسه خبرگان داشتيم. ظهر چند ملاقات انجام دادم. عصر هم جلسه خبرگان داشتيم.
چهارشنبه 5/5/62
تا ظهر، جلسه رسمى خبرگان داشتيم.... ساعت چهار بعد ازظهر، مجدداً جلسه خبرگان داشتيم. چون بحث در محدوده وظايف گروه تحقيق بود، كمى داغ و همراه با موضعگيرىهاى سياسى بود.
پنجشنبه 6/5/62
نزديك ساعت هشت صبح، جلسه رسمى مجلس شوراى اسلامى را شروع كردم و سپس به آقاى موسوى خوئينىها سپردم و به محل كتابخانه سابق مجلس، براى شركت در جلسه خبرگان رفتم. عدد حضار به اندازه رسمى شدن، نرسيده بود. بحث انتخاب اعضاى گروه تحقيق بود. قبل از رسمى شدن جلسه، به عنوان پيش از دستور، در همين مورد سخنرانىهايى شد و بالاخره رأىگيرى كرديم و هيأت تحقيق[4] انتخاب شدند; اما با تبصرهاى تصويب كرديم كه قسمتى از وظايفش را، كه فعلاً ممكن است در بيت امام، لازمالاجرا و يا ممكن الاجرا نباشد، مشروط به دستور مجلس خبرگان كنند، كه بعداً اتخاذ تصميم خواهد شد. ناهار را با مهمان هاى مجلس خبرگان خورديم.
دوشنبه 10/5/62
سؤالى هم از شوراى نگهبان كردم، راجع به تفسير اصل 111، كه آيا خبرگان مىتوانند در دوره هاى بعد، آيين نامه [داخلى] بنويسند، يا فقط در همين اجلاس ممكن است؟ ترديد به وجود آمده است.(پيوست پنجم)
يكشنبه 16/5/62
مقدارى وقت، صرف نوشتن بيانيه پايان كار اجلاسيه خبرگان كردم. به عهده دو سه نفر ديگر گذاشته بوديم. چيز خوبى ننوشته بودند.
بخشى از پيش نويس بيانيه مجلس خبرگان رهبرى
پنج شنبه 20/5/62
شب در دفترم جلسه هيأت رئيسه مجلس خبرگان داشتيم. براى محل برگزارى و اطلاعيه و بخش مذاكرات، تصميماتى گرفتيم. شام را ميهمان مجلس بودند.
شنبه 22/5/62
قسمتى از وقتم صرف نوشتن بقيه مقاله شهداى هفتم تير [روايت هجران] و قسمتى صرف اصلاح بيانيه پايانى اجلاسيه خبرگان شد.
يكشنبه 23/5/62
به مجلس رفتم. با آقاى ربانى املشى، قبل از جلسه ملاقات داشتيم. در حاشيه وزارت اطلاعات و نظر امام در باره وزير و موارد ديگر، مطالبى داشت. مرورى هم بر بيانيه [پايانى مجلس] خبرگان كرديم.(پيوست ششم)
پيوستها
موارد ذيل، براى تكميل بحث و توضيحات بيشتر، از سوى مجله حكومت اسلامى اضافه شده است:
پيوست يكم
آيت اللّه هاشمى، در اين مصاحبه، در پاسخ خبرنگارى كه از ضرورت تشكيل مجلس خبرگان پرسيد، گفت: «اولاً ضرورت تشكيل مجلس خبرگان، در اصول مختلف قانون اساسى آمده است و مربوط به رهبرى مىباشد. در نظام ما ولايت فقيه، محور نظام است و حاكميت واقعى، بر عهده ولايت فقيه است و همه ارگانها مشروعيت حكومت خودشان را از رهبرى مىگيرند... [خبرگان] حق و وظيفه تعيين رهبر را دارد; يعنى تعيين محور حكومت و نظام... گرچه از نظر كمّى، خيلى كم است و شغل بزرگى هم نيست، اما يك كارى است كه از نظر كيفى بسيار مهم است. بنابراين، به همين دليل، مجلس خبرگان اهميت خاصى دارد و براى افراد آن هم صلاحيتهاى عميقى را در نظر گرفته اند كه شرايط مهمى است». خبرنگار ديگرى در باره حق تعيين جانشينى براى رهبر پرسيد كه چه مانعى دارد امام جانشين خود را تعيين كنند؟
ايشان در پاسخ اظهار داشت: «البته قانون اساسى، چنين چيزى را پيش بينى نكرده است و امام هم همين قانون را امضا فرموده اند و فعلاً اين قانون معتبر است. ثانياً، امام تمايل دارند مردم را از انتخاب رهبرى محروم نكنند و مردم، خودشان در انتخاب رهبرشان شريك باشند. يا مستقيم يا غير مستقيم، وجودشان را ذى سهم بدانند و علاقهمند باشند. اين مسأله، خيلى اهميت دارد. خصوصاً با اين وضع كه اگر توده مردم، فردى را پذيرفت، خبرگان هم نمىتوانند دخالت كنند. اعتمادى است كه به مردم شده است و احترامى است كه به افكار عمومى گذاشته شده است و اين، چيز بسيار خوبى است».
يكى ديگر از خبرنگاران پرسيد: آيا مصوبات مجلس خبرگان، من جمله، تعيين رهبر، از نظر انطباق با موازين شرعى و مفاد قانون اساسى بايد به تأييد شوراى نگهبان برسد يا خير؟
رئيس مجلس شوراى اسلامى پاسخ داد: «در قانون اساسى، چنين چيزى نيست. آن چيزى كه هست، مربوط به مجلس شوراى اسلامى است و در حدود وظايف شوراى نگهبان هم چنين چيزى نيامده است. رويهاى كه خود شوراى نگهبان در تفسير قانون اساسى دارد و معمولاً اين طور جاها را انحصار مىفهمند، اگر با آن رويه بفهميم، چنين چيزى نخواهد شد و اگر هم چنين چيزى جايز باشد، بايد قانونش را خود خبرگان تعيين كند».
آقاى هاشمى رفسنجانى در اين مصاحبه افزود: «در هر صورت، مجلس خبرگان بايد باشد و يك قوّت قلبى براى مردم است و يك لنگرى است براى حفظ جامعه و انسان مطمئن است كه هيچ وقت در رابطه با رهبرى، هيچ خلأى پيش نمىآيد. مىدانيد در جامعهاى كه متكى بر ولايت فقيه باشد و خلأ رهبرى پيش بيايد، ما بسيار دشوارى خواهيم داشت. وقتى كه ما مجلس خبرگان داشته باشيم، هيچ وقت اين نگرانى پيش نخواهد آمد. به محض آنكه حادثهاى پيش آمد و مردم سرگردان بودند، مجلس خبرگان زود تشكيل جلسه مىدهد و ظرف دو سه روز، مسأله را روشن مىكند».
پيوست دوم
سرانجام فهرست نامزدهاى مشترك جامعه مدرسين حوزه علميه قم و جامعه روحانيت مبارز تهران، بدين شرح اعلام شد:
حضرات آيات: 1. على مشكينى 2. عبدالكريم موسوى اردبيلى 3. سيد على خامنهاى 4. اكبر هاشمى رفسنجانى 5. محمد امامى كاشانى 6. محمد محمدى گيلانى 7. محمد باقر باقرى كنى 8. حسين راستى كاشانى 9. غلامرضا رضوانى 10. يوسف صانعى 11. احمد آذرى قمى 12. سيد محمد باقر اسدى خوانسارى 13. سيد هادى خسروشاهى.
آقاى سيد مجيد مهاجرى (ايروانى) فقط از سوى جامعه روحانيت مبارز تهران معرفى شده بود. حزب جمهورى اسلامى نيز به همين فهرست اكتفا كرده، نامزدى معرفى نكرد.
پيوست سوم
در مرحله اول اين انتخابات، به ترتيب، حضرات آيات:
1. سيدعلى خامنه اى 2. اكبر هاشمىرفسنجانى 3. عبدالكريم موسوى اردبيلى 4. على مشكينى 5. محمد امامى كاشانى 6. محمد محمدى گيلانى 7. يوسف صانعى 8. محمدباقر باقرى كنى 9. سيدمحمدباقر اسدى خوانسارى 10. غلامرضا رضوانى 11. احمد آذرى قمى 12. سيد هادى خسروشاهى 13. حسين راستى كاشانى داراى اكثريت آرا شدند و تعيين نفر چهاردهم، به انتخابات ميان دوره اى موكول شد.
پيوست چهارم
اصل يكصد و يازدهم پيش از بازنگرى سال 68: «هرگاه رهبر يا يكى از اعضاى شوراى رهبرى، از انجام وظايف قانونى رهبرى ناتوان شود يا فاقد يكى از شرايط مذكور در اصل يكصد و نهم گردد، از مقام خود بر كنار خواهد شد. تشخيص اين امر، به عهده خبرگان مذكور در اصل يكصد و هشتم است.
مقررات تشكيل خبرگان، براى رسيدگى و عمل به اين اصل، در اولين اجلاسيه خبرگان تعيين مىشود».
اصل يكصد و يازدهم، پس از بازنگرى: «هرگاه رهبر از انجام وظايف قانونى خود ناتوان شود يا فاقد يكى از شرايط مذكور در اصل پنجم و يكصد و نهم گردد و يا معلوم شود از آغاز، فاقد بعضى از شرايط بوده است، از مقام خود بر كنار خواهد شد. تشخيص اين امر، به عهده خبرگان مذكور در اصل يكصدوهشتم مىباشد...».
پيوست پنجم
وراى محترم نگهبان
لطفاً در تفسير اصل يكصد و يازدهم قانون اساسى نظر بدهيد كه:
آيا مجلس خبرگان، آيين نامه اجرايى آن اصل را فقط مى تواند در اجلاسيه اوّل تنظيم كند يا ممكن است در اجلاسيه هاى بعد هم اصلاحاتى به عمل آورد؟
نايب رئيس مجلس خبرگان
اكبر هاشمى رفسنجانى
18/5/1362
نايب رئيس محترم مجلس خبرگان
عطف به نامه شماره 25/4963/د.ه مورخ 11/5/1362، موضوع سؤال، در جلسه شوراى نگهبان مطرح و مفصلاً مورد بحث و بررسى قرار گرفت و نظريه تفسيرى شوراى نگهبان به شرح ذيل مىباشد:
مستفاد از اصل 111 قانون اساسى، اين است كه مقررات تشكيل خبرگان، براى رسيدگى و عمل به اين اصل، به عهده مجلس خبرگان است و تعيين آن، در اولين اجلاسيه، مربوط به دستور اولين اجلاسيه مى باشد. بنابراين، تغيير و هرگونه اصلاح لازم از طرف مجلس خبرگان، در مقررات مذكور، از لحاظ قانون اساسى بلا مانع است.
دبير شوراى نگهبان
لطف اللّه صافى
پيوست ششم
متن بيانيه پايانى نخستين اجلاس مجلس خبرگان
بسم اللّه الرحمن الرحيم
جلوهاى ديگر از الطاف الهى، كه در پنج سال گذشته، ملت عظيم اسلامى، از آن برخوردار بود، تشكيل مجلس خبرگان است. با توجه خاص امام امت و با تلاشهاى خالصانه شوراى نگهبان و با استقبال كم نظير امت شهيد پرور، خبرگان انتخاب و انقلاب اسلامى به يكى از مهمترين نهادهاى خود، كه در قانون اساسى طراحى شده است، دست يافت.
قانون اساسى پيشبينى كرده كه جمعى از علما و دانشمندان صالح و آگاه به مقتضيات زمان، به منظور تحكيم وضع و موقعيت و حفظ و حراست اين پايه و مايه اصلى نظام اسلامى، از طرف مردم انتخاب و آماده انجام وظيفه قانونى براى تقويت و تداوم صلاحيت رهبرىباشند.
طبيعى است با حضور چنين نهادى، مركّب از ده ها دانشمند و فقيه عادل و مورد اعتماد خلق، هم رهبر و هم مردم، آرامش خاطر و اعتماد به حال و آينده دارند و هم دشمنان اسلام از تلاشهاى خود در جهت تضعيف روحيه مردم و ايجاد تزلزل در بنياد انقلاب، از طريق تضعيف رهبرى، مأيوس خواهند گرديد.
با شركت بيش از هيجده ميليون از مردم روشن ضمير در انتخابات و حمايت و تشويق بنيانگذار جمهورى اسلامى، 69 عضو از 83 عضو پيش بينى شده در مصوبه شوراى نگهبان انتخاب گرديدند و پس از تهيه مقدمات لازم، دعوت به تشكيل اجلاسيه اول شدند. جلسه افتتاحيه با حضور شخصيتهاى اسلامى و سياسى، اجتماعى، داخلى و خارجى، در تالار عمومى مجلس شوراى اسلامى، با ابهت و شكوهى در خور شأن خبرگان برگزار شد. پيام سازنده و راهگشاى حضرت امام، به اجلاسيه، اعتبار و عظمت و روح و نشاط بخشيد و خبرگان منتخب امت را مفتخر و منور ساخت.
وصيت نامه سياسى سى صفحه اى معظمله، كه افتخار امانتدارى اين گنجينه پر بها را به دست آورديم، هم مايه اميد و قرار مسلمانان انقلابى جهان گرديد و هم بر اعتبار و ارج خبرگان افزود و هم به عنوان هديه و قدرشناسى رهبر از مردم هميشه در صحنه، تأييدى بر حسن انتخابشان و ارج گزارى بر تلاشها و مجاهدتهايشان، در تاريخ انقلاب خونبارمان جاى گرفت.
خبرگان به موجب وظيفه قانونى، طبق مصوبه شوراى نگهبان و به منظور ايفاى وظيفهشناسى در مقابل حوزه مباركه علميه قم، كه منبع اصلى همه اين خيرات و بركات است و تجليل و استضائه از صديقه صغرى، حضرت معصومه - سلام اللّه عليها - پس از افتتاح و انتصاب هيأت رئيسه، نخستين جلسه رسمى خود را در شهر مقدس قم و در سالن كتابخانه مدرسه فيضيه، كه مركز نور وآشيانه انقلاب ما و مأوى و ملجأ و مرجع روحانيت مبارز بوده و خواهد بود، تشكيل دادند.
با استعانت از معنويت و روحانيت فضاى ملكوتى آن مكان مقدس، كار خود را آغاز كردند و با اكثريت آرا، در آيين نامه داخلى مجلس خبرگان، تجديد نظر به عمل آورده و استفاده از اماكن ديگر را در شرايط خاص و موارد ضرورى، با حفظ شهر مقدس قم به عنوان مركز اصلى خبرگان، تجويز نمودند و اعضاى كميسيون براى تهيه آيين نامه داخلى و مقررات اجراى اصل 111 انتخاب شدند. به خاطر ضرورتهاى امنيتى و تداركاتى، ادامه كار اجلاسيه اول، به تهران افتاد و در طى دوازده جلسه، كارهاى لازم اجلاسيه اول انجام يافت. طى اين مدت، كميسيونهاى آيين نامه داخلى و تدوين مقررات اجراى اصل 111 قانون اساسى، گزارش خود را به جلسه عمومى خبرگان تقديم داشته و مورد بحث و بررسى قرار گرفت.
در اين اجلاسيه، آيين نامه داخلى و مقررات اجراى اصل 111 تصويب شد و هيئتى طبق مقررات اجراى اصل 111 مصوب خبرگان، براى بررسى و مشورت مقام رهبرى، در صورت نياز، در امور مربوطه انتخاب گرديد. مذاكرات سازنده و بحثهاى متنوع و تبادل افكار و نظرات اعضاى مجلس خبرگان، چه در جلسات رسمى، كه ضبط و ثبت شده و چه در حاشيه جلسات مىتواند در سرنوشت كل انقلاب و بهخصوص روحانيت و سازمانهاى دينى، آثار مطلوب و مثبتى بر جاى گذارد.
فضاى روحانى و روابط دوستانه و روحيه تفاهم و همكارى و همدلى، كه بر تمام دوره اجلاسيه، بين اعضا حاكم بود، اميد تداوم، اتحاد و انسجام روحانيت اسلام را در دلهايمان ايجاد كرد و زيارت رهبر عظيمالشأن و استضائه از انوار تابناك افكار و مواعظ معظم له، كه از طريق رسانه هاى خبرى، در اختيار عموم قرار گرفت، نيز از ثمرات اين اجتماع مبارك بود. لذا تصميم به ايجاد مركزى در شهر قم، با تلفيق امكانات مردمى و دو آستانه مقدس مشهد و قم، در كنار حوزه علميه قم، كه با شدت نياز، از نعمت يك سالن و مركز اجتماعات مجهز تاكنون محروم مانده است، از دستاوردهاى ديگر اين اجلاسيه است.
بر اساس قانون موجود، مجلس خبرگان بايد در سال، حداقل يك اجلاسيه داشته باشد و اعضاى مجلس خبرگان بايد آماده شركت در جلسات فوق العاده باشند كه در صورت لزوم، تشكيل خواهد گرديد. ما كه در متن اين نهاد مقدس، عهدهدار مسؤوليت حساس و مهم حفاظت از تقدس و كرامت و مقام رهبرى كشور و جامعه اسلامى هستيم، احساس مىكنيم كه آنرا در حسن انجام وظيفهاستفكر و طرح و تحقق مجلس خبرگان، از نعمت عظيم الهى و پاسدارى شايسته از حراست رهبرى، كه پاسدارى از اسلام و انقلاب و حقشناسى نسبت به مجاهدات امت و خون شهدا و ايثارهاى جانبازان انقلاب و تأمين آرامش خانواده هاى مصيبت زده و قربانى داده انقلاب است، مىدانيم، بار خدمات و قدردانى از زحمات خبرگان تدوين قانون اساسى و به خصوص، شهداى خبرگان و بالاخص شهيد مظلومشان را، كه به اين نياز اساسى توجه نموده و براى تأمين آن، هفت اصل مهم را در قانون اساسى گنجاندند، از وظايف خود و مسلمانان قهرمان ايران و جهان مىدانيم و نشان حقشناسى و شكر مخلوق در كنار شكر خالق، تلاشهاى پىگير شوراى محترم نگهبان در تدوين مقررات انتخابات و نظارت بر حسن اجراى آن و كاركنان وزارت كشور و ساير دست اندركاران را ارج مىنهيم و سپاس مىگزاريم.
در خاتمه، با تشكر مجدد از امام امت و ملت مسلمان و روحانيت مجاهد، انتظار داريم كما فى السابق، خبرگان خود را مورد توجه و راهنمايى و حمايت قرار داده و از خداوند بزرگ، توفيقات بيشتر براى همه و طول عمر و سلامت براى رهبر عظيم و عزيز و پيروزى براى رزمندگان جان بر كفمان خواهانيم.
والسلام عليكم و رحمة اللّه و بركاته
هيأت رئيسه مجلس خبرگان
پی نوشت ها
________________________________________
[1] امام خمينى(قدس سره) در اين پيام مىفرمايد: «شما اى فقهاى شوراى خبرگان و اى برگزيدگان ملت ستمديده، در طول تاريخ شاهنشاهى و ستم شاهى! مسؤوليتى را قبول فرمودهايد كه در رأس همه مسؤوليتها است. مجلس خبرگان به هيچ چيز الا مصالح اسلام و مسلمين فكر نكند، كه كوچكترين سهلانگارى، بزرگترين فاجعه تاريخ را به وجود خواهد آورد» (صحيفه نور، ج18، ص39).
[2] آيت اللّه مشكينى با 45 رأى از 64 رأى، به رياست مجلس خبرگان انتخاب شد. ديگر نامزدهاى رياست، آيت اللّه آذرى قمى، 13 رأى و آيت اللّه خزعلى شش رأى آوردند. آيت اللّه هاشمى رفسنجانى با 38 رأى، نايب رئيس مجلس خبرگان شد. ديگر نامزدهاى نيابت رياست، آيت اللّه ربانى املشى 21 رأى و آيت اللّه يوسف صانعى پنج رأى آوردند. آيت اللّه مؤمن با 45رأى، منشى اول و آيت اللّه طاهرى خرم آبادى با 37 رأى منشى دوم شدند. ديگر نامزدهاى منشى هيأت رئيسه مجلس خبرگان، حجج اسلام محمد موسوى خويينىها نوزده رأى، طاهر شمس پانزده رأى، دستغيب ده رأى و فهيم كرمانى سه رأى به دست آوردند.
[3] اشاره به اين فرمايش امام خمينى(قدس سره): «شما كه خود را پيروان اصحاب وحى و اوليأ عظيم الشأن مىدانيد و بحمد اللّه هستيد، خود را جز خدمتگزار به ملتهاى ستمديده ندانيد و بايد بدانيد كه تبهكاران و جنايتپيشگان، بيش از هر كس، چشم طمع به شما دوخته اند و با اشخاص منحرف نفوذى در بيوت شما با چهره هاى صد در صد اسلامى و انقلابى، ممكن است خداى نخواسته، فاجعه به بار آورند و با يك عمل انحرافى، نظام را به انحراف كشانند و با دست شما به اسلام و جمهورى اسلامى سيلى زنند. اللّه اللّه در انتخاب اصحاب خود، اللّه اللّه در تعجيل تصميمگيرى، خصوصاً در امور مهم و بايد بدانيد و مىدانيد كه انسان از اشتباه و خطا مأمون نيست و به مجرد احراز اشتباه و خطا از آن برگرديد و اقرار به خطا كنيد كه آن، كمال انسانى است و توجيه و پافشارى در امر خطا نقص و از شيطان است» (صحيفه نور، ج15، ص44).
[4] هيأت تحقيق مجلس خبرگان، در واقع، وظيفه نظارت بر عملكرد رهبرى و تهيه گزارشهاى لازم براى اعضاى مجلس خبرگان را بر عهده دارد.
