موسسه صراط مبین

در ميان نظام های سياسی، نظام سياسی اسلام را می توان در عين ساختاری بودن، فكری نيز دانست. به حتم اين نظام دارای قانون مندی ها و ضوابط معين فكری است و پيش از آنكه به صورت نظامی سياسی- اجتماعی درآيد، با پيشرفتی شگفت انگيز، مراحل مقدماتی را پشت سر گذاشته و اكنون در عالی ترين مراحل تشكل های منسجم بشری قرار دارد.

بنابراين حوزه های علميه به دليل درگيری با مسايل راهبردی و كلان جامعه و حضور در صحنه های مختلف اجتماعی و مديريت های سياسی نياز به آشنايی با پديده اجتماع و نظام های سياسی دارند.

كتاب حاضر بر اسس كارشناسی در شورای برنامه ريزی و نيز فعاليت مستمر گروه های علمی- پژوهشی، طراحی شد و برای تأليف به جناب حجة الاسلام و المسلمين علی اصغرنصرتی واگذار گرديد كه ايشان با همكاری گروهی از كارشناسان مراحل تأليف و تدوين را سامان بخشيد.

معاونت پژوهش، از همه دست اندركاران، خصوصا از پی گيری، بررسی و نظارت مديريت تدوين متون و منابع آموزشی و نيز مديريت خدمات پژوهشی كه تلاش مضاعفی در مراحل مختلف اين اثر به كار بستند، تشكر می نمايد.

بمنه و كرمه معاونت پژوهش تابستان 82

مقدمه مؤلف

اسلام در مقياس تاريخی، همه مكتب های بشری را به انزوای تئوريك كشانده و به عنوان دين همه بشر در باقی مانده تاريخ حيات انسانی. درخشيده است؛ دينی به وسعت برنامه ی سعادت در همه شئون زندگی فردی و اجتماعی كه آثار آن، حيات مادی را در نورديده و سعادت ابدی را نيز در آن سوی تاريخ در افق بلند خويش جلوه گر ساخته است.

گذشته از ضرورت تاريخی تبيين نظام سياسی اسلام، دهه است كه با وجود تلاش بی وقفه ی جبهه ی طغيان، نفاق و جهل در انزوای اين مكتب از عرصه ی سياسی جامعه، شاهد حضور فعال آن در سطح كلان اداره ی جامعه هستيم انقلاب اسلامی كه در بهمن 1357 نظام طاغوتی شاهنشاهی ايران را درهم شكست و بر ويرانه های آن رژيم، جمهوری اسلامی را با محوريت «ولايت فقيه» بنا نهاد، می رود چهار ی عدالت، انسانيت و معنويت را با منطق فطری و ارزش های متعالی سيراب نمايد.

بنابراين تبيين نظام سياسی اسلام يك ضرورت عينی و اجتماعی پيدا كرده است اكنون انقلاب اسلامی ايران، بسياری از انديشه ها و نظام های سياسی مدعی تأمين سعادت، آرامش و رفاه بشر، به ويژه ليبرال دموكراسی غربی را به چالش كشانده و در بن بست تئوريت و كارآمدی قرا داده است. جمهوری اسلامی براساس اين پديده شكل گرفت كه اسلام برای اداره ی نظام اجتماعی، خاصّه نظام سياسی، تئوری جامع و مستقلی دارد؛ و به تعبير امام خمينی قدس سرّه «فقه، تئوری واقعی و كامل اداره ی انسان و اجتماع از گهواره تا گور است». «1»

در عصری كه سوسياليزم و كمونيزم پس از هفتاد سال به بيراهه كشاندن بسياری از جوامع، با شكست و شرمساری، صحنه ی حيات سياسی را ترك گفته است و ليبرال دموكراسی غربی با وجود آشكار بودن ضعف و ناكارآمدی آن درصدد است كه خود را نسخه ی نهايی برنامه ی جامع تأمين سعادت و رفاه بشری معرفی كرده و تكامل دوران های تاريخی را با وجود خود، پايان يافته قلمداد كند، يكی از وظايف مدافعان اسلام و انقلاب اسلامی تئوريزه نمودن نظام سياسی اسلام و قابل دفاع و عرضه نمودن آن به انديشه های حقيقت جوی جوامع انسانی است.

فرصت مغتنمی كه امروزه در اختيار مسلمين، به ويژه صاحبان انديشه ی سياسی اجتماعی اسلام ناب و مدعی تداوم نظم سياسی اسلام در همه ی زمان ها قرار گرفته، بی سابقه و كم نظير است. برخورد مناسب و بهره برداری به موقع از اين فرصت، می تواند اسلام را در صدر انديشه های مادی و معنوی بشر امروزه، معرفی نمايد.

بنابراين، سازماندهی تئوريك و طرح منطقی و صحيح آن از يك سو و ارائه تجربه ی عملی و عينی آن در صحنه ی حيات اجتماعی كشورهای معتقد به اين نظام از سوی ديگر می تواند نظام سياسی اسلام را به صورت الگوی مطلوب و مورد انتظار بشر، برای نجات و رهايی از وضع آشفته و نابهنجار كنونی، معرفی نمايد.

به همين منظور، كتاب «نظام سياسی اسلام» مجموعه ای از مباحث سياسی است كه به قدرت نهادينه شده ی سياسی؛- معطوف به اداره ی جامعه ی اسلامی- می پردازد و به عنوان متن آموزشی- تحليلی با قابليت پاسخگويی به مهمترين شبهات رايج پيرامون نظام سياسی اسلام و ولايت فقيه، تدوين شده است.

كتاب حاضر، در سه بخش سامان يافته است: بخش اول، كليات نظام سياسی، كه در سه فصل؛ ادبيات و مفاهيم، انواع نظام سياسی و مبانی نظام های سياسی، مطرح شده است.

بخش دوم، در فصول سه گانه، نظام سياسی اسلام را از منظر ضرورت برپايی، اهداف و اصول و همچنين تاريخ تحولات نظام سياسی اسلام، مورد بررسی قرار می دهد.

بخش سوم به نظام سياسی ولايت فقيه، به عنوان مصداقی عينی و موجود از نظام سياسی اسلام پرداخته و در شش فصل جايگاه (ناظر به ضرورت و دلايل) ولايت فقيه، خاستگاه (مشروعيت و مقبوليت)، شرايط رهبری، تشخيص رهبری، اختيارات رهبری و سرانجام روش اداره ی نظام سياسی اسلام را به شكل مبسوط مورد تحليل و بررسی قرار می دهد.

به چند نكته از خصوصيات محتوايی اين كتاب می توان اشاره نمود:

* با نصب العين قرار دادن اين اصل كه تعاريف هر علم در بستر نظام فكری و فرهنگی جامعه شكل می گيرد و اسلام نظام فكری، اعتقادی و فرهنگی خاص خود را دارد، در ورود به بحث نظام سياسی، ضمن توجه به تعاريف رايج و نگاه نقادانه به آنها، اصطلاحات و مفاهيم به گونه ای تعريف شده است كه بيشترين هماهنگی را با نظام فكری اسلامی داشته باشد.

* در بيان و بررسی انواع نظام های سياسی، ضمن دسته بندی ارزشی نظام های سياسی به دينی و غير دينی، جايگاه نظام های سياسی دينی و اسلامی نيز تنوع و مشخصه های هركدام، تبيين و معرفی شده است. همچنين در فصل جداگانه ای، مبانی نظام های سياسی دينی و غير دينی در ابعاد هستی شناسی، انسان شناسی و جامعه شناسی باتفصيل تشريح شده است.*

در بيان ضرورت برپايی و جايگاه نظام سياسی اسلام با بهره گرفتن از مستندات درون دينی و عقلی، سمت وسوی استدلالات علاوه بر تحكيم باور اجتماعی به اصل حاكميت دين، پاسخ گويی به سؤالات و شبهات پيرامون حكومت دينی و رهبری الهی مورد توجه جدی قرار گرفته است.

* بيان اهداف و اصول نظام سياسی اسلام، در ابتدا زيرساخت ها و اصول عملی آن را معرفی می كند و سپس، هدف های نظام اسلامی، چشم انداز انتظارات و حدود مطالبات جامعه و نظام از يكديگر را روشن می نمايد.

* تاريخ تحولات نظام سياسی اسلام، مسير پرفرازونشيبی را كه اسلام در صحنه ی سياسی طی نموده است، به تصوير می كشد تا در عصر كنونی هماوردی آن، با پرمدعاترين و مغرورترين افكار سياسی جهان شمول بشری ظاهر شود.

* در مبحث ولايت فقيه، نظام سياسی اسلام، نظامی معرفی شده كه محوريت آن ولايت الهی است و با برشمردن مبانی مشروعيت، شرايط و نحوه ی تشخيص رهبری و همچنين ميزان و نحوه ی اعمال اختيارات رهبری به شكل جريان اراده ی سياسی رهبری در جامعه و مكانيزم هدايت و سرپرستی اجتماعی ترسيم گرديده و تعاون ساختاری مردم و رهبری در دستيابی به اهداف، به عنوان نماد مردم سالاری دينی، تعريف و تبيين شده است.

* در روش اداره ی نظام سياسی اسلام، به اين موضوع اشاره می شود كه ويژگی مهم اداره. در جامع اسلامی، جهت گيری تكاملی آن در مسير رسيدن به سعادت انسان و جامعه است. به همين جهت، مديريت و سرپرستی جامعه در نظام اسلامی، از دو امتياز اساسی نسبت به ساير نظام های سياسی برخوردار می باشد.

اولين امتياز اين نظام، اخذ برنامه ی سعادت و كمال از دين و مبتنی بودن كليه راهكارها و دستورها، بر وحی در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی است.

امتياز ديگر آن، قرار گرفتن رهبری در رأس هرم قدتر برای هدايت انسان و جامعه به سوی رشد و كمال است.

در پايان از معاونت پژوهش مركز مديريت حوزه های علميه خواهران به خاطر سفارش تأليف اين كتاب و نيز از تمامی كارشناسان و محققان عزيزی كه در تحقيق، تأليف و تهيه اين كتاب شريك و سهيم بوده اند؛ از جمله حجج اسلام و برادران بزرگوار آقايان محمد نجفی، اسماعيل پرور، محمد سليمی و رضا حاج احمدی كه در تحقيق و تنظيم مفاهيم و مطالب كتاب اينجانب را ياری نمودند و نيز ساير برادران بزرگواری كه در ويرايش، بازخوانی، اصلاح تايپ و آماده سازی همكاری نموده اند تقدير و تشكر می نمايم.

همچنين بر خود وظيفه می دانم از مساعی و عنايت عالی موسسه تحقيقاتی و فرهنگی مفيد كه اين امر سترگ در آن مجموعه و با همراهی و درك بلند دست اندركاران فرهيخته آن، صورت پذيرفت تقدير و سپاسگزاری نمايم.

و من الله التوفيق و عليه التكلان

علی اصغر نصرتی