بخش سوم : تبيين مراحلتحول و تطور مواضع امام خمينى (ره ) در برابر نظام سياسى پهلوى

بخش سوم : تبيين مراحلتحول و تطور مواضع امام خمينى (ره ) در برابر نظام سياسى پهلوى

فصل اول : ويژگى هاى مواضع امام (ره ) در برابر نظام سياسى پهلوى

در اين فصل ، درباره ى مختصات مواضع امام (ره ) بر مبناى محورى بودن ديانت اسلام ، سازش ناپذيرى و استقلال طلبى در برابر نظام پهلوى بحث مى شود. نيز نحوه و شكل مطلوب مقابله با حكومت پهلوى از نگاه ايشان بررسى مى شود.

 

الف . محوريت اسلام و ايمان به نيروی مردمی  

امام (ره ) در مواضعی كه در طول مبارزاتشان در برابر نظام سياسی پهلوی اتخاذ كرده بود، به وجود آورنده ی گفتمانی بود كه با تمامی ابعادش ، ريشه در سنت ديرينه ی اسلام داشت . وی از اسلام قرائتی عرضه كرد كه دقايق و عناصر آرمانی ، انسانی و انقلابی ساير گفتمان های سياسی را در خود متجلی ساخته بود.

از نظر امام (ره )، اسلام به مثابه حقيقتی متعالی بود؛ حقيقتی كه غنای مفهومی و محتوايی آن ، تمامی زوايا و زمينه های زندگی آدمی را در بر گرفته است :

امام (ره ) در طی مبارزاتشان طراحی و متحقق كردن جامعه هايی منطبق بر اصول و موازين دينی را در مركز ثقل مواضع خود قرار داده بود. در مواضع امام (ره )، اين مفاهيم و ارزش های اسلامی بودند كه به امور سياسی ، اجتماعی و فرهنگی معنا می بخشيدند.

در بستر گفتمان سياسی امام (ره )، اسلام دينی تعريف شده بود كه سياستش در عبادات ... و عبادتش در سياسات مدغم بود. (221)

در تفكرات امام (ره ) حتی قدرت هم جدا از معرفت (دينی و عرفانی ) نيست و منزلتی بيش از منزلت ابزاری ندارد.

نه تنها شالوده و اساس مواضع امام (ره ) بلكه جزئيات نظرات سياسی و غير سياسی ايشان ، از متن آموزه های دينی و معنوی ريشه می گرفت . در بينش ‍ وی ، اسلام هم به مثابه ی فن آوری توليد و اعمال قدرت و هم به منزله ی راه و هدف جلوه گر می شد.

اسلام در زبان امام (ره ) چنان متبلور شد كه زبان گويای اراده و خواست عمومی گرديد. زيرا انگيزه ، اصول و قواعد آن ، از احكام و قوانين اسلامی و سنت پيامبر (ص) و معصومين (ع) تحصيل شده بود. امام (ره) در فرايند مبارزاتی خود، ضرورتی به بهره جستن از نظم و نثر غربيان نمی ديد.

هم چنين در مواقع مبارزاتی ايشان ، نشان بارزی از تاءثير پذيری از گفتمان روشنفكری دو سده ی اخير مشاهده نمی شود.

امام (ره ) در روايت و بيان و مواضع خود، لزومی نمی ديد كه دقايق و جزئيات آن را با رويكردهای دموكراتيك ، ليبراليستی يا سوسياليستی همراه كند و اصراری بر مدرن جلوه دادن نظام انديشگی و مواضع خود نداشت و اصراری هم بر اين نكته نمی كرد كه در راستای ايجاد پيوند ميان اسلام و آموزه های دينی با مدرنيته يا غرب حركت نمايد. اين در حالی بود كه ايشان نه تحجر را می پسنديد و نه در تجدد شاءن و منزلتی می جست . (222)

امام (ره ) به جامع نگری در دين دست يافته بود و در پرتو آن نظريات سياسی - دينی خويش را عرضه می نمود. بنابراين مواضع مبارزاتی ايشان در برابر نظام پهلوی ، نه يك جنگ ، بلكه يك وظيفه و تكليف شرعی قلمداد می شد.

يكی ديگر از ويژگی های مواضع امام (ره )، تلاش برای خنثی كردن تز جدايی دين از سياست در طول مبارزاتش بود. رژيم پهلوی ده ها سال اين سياست را تبليغ و ترويج می كرد و در واقع اين سياست يكی از اصول ثابت نظام پهلوی به شمار می رفت . اين رژيم می كوشيد با توسل به مسايلی از قبيل ملی گرايی ، اسطوره سازی ملی و تخريب عقايد مذهبی مردم به اين هدف دست يابد.

امام (ره ) با اعتقاد به اين مسئله كه اسلام مبتنی بر نظامی ارزشی است كه در آن نظام ارزشی ، ويژگی ها، مشخصه ها و نيازهای جامعه ی سياسی آرمانی عرضه شده است ، تلاش كردند اسلام را منبع ارزش بخش و هدايت گر مواضع خود معرفی كنند و به شكل های مختلف با شعار جدايی دين از سياست مبارزه نمايند و اسلام را عين سياست معرفی كنند.

ايشان در طول دوران مبارزه ی خويش ، با احاطه ی كامل بر ترفندهای استعمارگران و قدرت های سلطه گر و دست نشاندگان آنها و با توجه به جهان بينی وسيع خود، همواره تلاش می كرد با تفكر محدوديت قلمرو دين به زندگی خصوصی و فردی - كه مبتنی بر دين بی رسالت است - مبارزه كند و اسلام را به منزله ی دين اداره ی زندگی كه دارای رسالت جهانی است ، مطرح نمايد.

از ديگر ويژگی های مواضع امام (ره ) می توان به اين نكته اشاره كرد كه مخاطبان امام (ره )، توده های مسلمان و انقلابی ملت ايران بودند، نه احزاب ، گروه های خاص و قشری محدود. مواضع امام (ره ) به عللی از قبيل در دسترس همگام بودن ، مقبوليت و مشروعيت آنها و نيز مبتنی بودن آن مواضع بر نظام صدق دينی ، توانست توده های مردمی را به خود جذب و جلب نمايد تا جايی كه از هر نشانه ی گفتاری ، نوشتاری و رفتاری امام (ره ) شكلی از قدرت مردمی می جوشيد و همه چيز را در پای خود ذوب می كرد.

مواضع امام (ره ) به علت موضع گيری های ضد امپرياليستی ، ضد سرمايه داری و ضد طبقاتی و نيز تكيه بر تمايلات و گرايش های مردمی ، تاءكيد بر استقلال و آزادی ، نجات محرومان و پابرهنگان ، نشاندن كار به جای سرمايه و حفظ ارزش های دينی و ملی مردم ، توانست در اعماق توده های مردمی نفوذ كند و آنها را به تلاش و مبارزه جلب نمايد.

يكی از عوامل موفقيت امام (ره ) در دست يابی به اهداف خود، تزريق ارزش های اسلامی در اعماق جان مردم بود كه توانست آنان را به مبارزه در عرصه های مختلف سياسی و اجتماعی بسيج نمايد.

يكی از راهبردهای اساسی امام (ره ) برای بسيج افكار عمومی مردم در طول مبارزه ، زمينه سازی برای ايجاد تحول و انقلاب درونی در مردم با توسل بر ايمان ، معنويت و ارزش های دينی بود.
امام (ره ) موفقيت در ايجاد تحول باطنی در مردم را عامل پيروزی انقلاب اسلامی بر نظام سياسی پهلوی قلمداد می كردند:

اين ملت به خواست خدای تبارك و تعالی و با عنايات خاصه او، اول منقلب شد در معنويات . جوانها از آن حال سابق برگشتند به يك حال اسلامی و فهميدند كه اسلام چه بايد باشد و چه بايد بكنند، دنبال او (تحول ) آن انقلاب حاصل شد... انقلاب درونی اين ملت موجب شد كه اين انقلاب پيدا شد. (223)

از همان سال های آغازين مبارزات آشكار امام (ره ) با نظام سياسی پهلوی ، ايشان در مواضع خود، بر لزوم حضور مردم در اجتماعات و راه پيمايی ها و تظاهرات تاكيد می كردند و آن را پاسخ قولی و عملی به ياوه سرايی های سران رژيم پهلوی و تبليغات دروغين آنها در مورد پايگاه اجتماعی رژيم پهلوی می دانستند. (224)

محوريت مفاهيم اسلامی در مواضع امام (ره ) هم ، نقش مهمی در بسيج مردمی داشت . تحليل محتوايی اين مفاهيم كه در واقع بيانگر ماهيت فكری انقلاب هم بود، موجی از تلاش و جنبش در مردم ايجاد می كرد.

ب . سازش ناپذيری ، استقلال خواهی و عدالت خواهی

يكی از مهم ترين ويژگی های مواضع امام (ره )، برخورداری آنها از قاطعيت ، سرسختی و سازش ناپذيری بود. به طور كلی ، يكی از خصوصيات ممتاز امام خمينی (ره)، ايستادگی ، استقامت و قاطعيت مدام ايشان در برابر بی عدالتی ، ستمگری و دين ستيزی رژيم پهلوی بود.

ايشان در طول مبارزاتشان و در موضع گيری های خودشان علاوه بر آن كه هيچ نوع تزلزل ، گذشت يا سازشی را به خود راه ندادند، بلكه با تحمل تمامی شدايد و مصايب راه مبارزه ، با حكومت فساد و ظلم و زور ستيز كردند و بر سر اصول و محورهای كه به آنها اعتقاد داشتند به هيچ وجه مصالحه نمی كردند و تنها با تكيه بر قدرت خارق العاده ی توده های مردمی و ايمان به نقش تعيين كننده ی آنها انقلاب را به پيش بردند.

در هيچ مرحله از مراحل مبارزاتی ، خللی در سرسختی و استقامت ايشان وارد نگرديد، بلكه ايشان هر روز با موضع گيری های قاطعانه و بدون ترديد و تزلزل ، زيركانه ترين طرح های دشمنان را خنثی می كردند.

از ديگر ويژگی های مواضع امام (ره ) در طول مبارزه ، بايد به تلاش برای قطع نفوذ و سلطه ی قدرت های استعماری و بيگانه بر منابع فرهنگی ، سياسی و اقتصادی كشور و ايجاد روحيه ی سوء ظن و انزجار نسبت به اهداف و مطامع مختلف آنها اشاره كرد.

ايشان از دوران شروع موضع گيری های سياسی خود در برابر نظام سياسی پهلوی ، به اين مسئله تاءكيد داشتند كه استعمارگران و اجانب ، با روی كار آوردن حكومت های وابسته ای مثل حكومت پهلوی ، از ميان برداشتن قرآن و پايمال كردن روحانيون را هدف و مقصد نهايی خودشان قرار داده اند، زيرا آنها اسلام و روحانيون را موانع اصلی اجرای مقاصد خود قلمداد می كردند و برای برداشتن اين موانع ، به جنگ آنها آمده اند.

از طرف ديگر، امام (ره )، وجود اسراييل و نفوذ صهيونيست ها در كشورهای اسلامی و به خصوص ايران را يكی از بزرگ ترين خطرات تهديد كننده ی حيات مسلمانان قلمداد می كردند و دوستی شاه و اسراييل و رخنه ی يهودی ها در اقتصاد، فرهنگ و امور سياسی كشور را فاجعه ای عظيم و لكه ی ننگی ابدی برای حاكميت پهلوی می دانستند.

از همين ديدگاه بود كه امام (ره ) مواضع آشتی ناپذيری در مقابله با نفوذ قدرت های بيگانه و مداخله ی آنها در امور ايران اتخاذ كردند و در قالب شعار استقلال ، مردم را به لزوم مبارزه با مداخله گران استعماری و صهيونستی دعوت و راهنمايی می كردند.

ايشان برای به ثمر رساندن سياست استعماری ستيزی و قطع مطامع و مداخلات بيگانگان در امور داخلی كشور، آن قدر پايداری و استقامت از خود نشان داد كه يكی از پايه های اصلی انقلاب ، اساسی ترين خواسته های مردم در جريان انقلاب را همان استعمار و استكبار ستيزی و لزوم كسب استقلال همه جانبه تشكيل داده بود.

تكيه بر محور عدالت خواهی ، نفی سرمايه داری و روش های مبتنی بر انباشت سرمايه در دست عده ای محدود به منزله ی شرط رشد و توسعه ، نفی استضعاف و محروميت و اعتقاد به لزوم بسط قسط و عدالت اجتماعی به منزله مظاهر و نمود عينی عدل الهی و مقصد اعلای انبيای الهی ، از ديگر مشخصه های بارز مواضع امام (ره) به شمار می آيد.

امام (ره ) عدالت را از جمله ی هدف های مهم انبياء به حساب می آورد:

مهم ترين وظيفه ی انبيا (ع )، برقرار كردن يك نظام عادلانه اجتماعی از طريق اجرای قوانين و احكام است ... هدف بعثتها به طور كلی اين است كه مردمان بر اساس روابط اجتماعی عادلانه نظم و ترتيب پيدا كرده ، قد آدميت را راست گردانند. (225)

ايشان برای برقراری عدالت در روابط و مناسبات بين انسان ها را مقدمه ای برای هدف نهايی و عالی اسلام ، يعنی انسان سازی می دانستند. امام (ره ) به مفروض گرفتن اين كه عدالت در متن آرمان های دين قرار دارد و انبيای الهی در پی ايجاد حكومت عدل در دنيا بودند، اين گونه نتيجه می گرفت كه اجرای عدالت ، مستلزم وجود حكومت است .

امام (ره ) در طول مبارزاتشان و در طی مواضع مختلف ، از مفهوم عدالت با عنوان يك عنصر مفقود و طرد شده در روابط اجتماعی و اقتصادی جامعه ياد می كردند و با برجسته سازی بی عدالتی های موجود در جامعه و حس ‍ عدالت خواهی ، از آن به منزله ی يكی از عوامل قوی و نيرومند برانگيختن توده های مردمی برای سرنگونی نظام وابسته به غرب استفاده می نمودند.

ج . ادای تكليف و رد ضرورت جنگ مسلحانه  

احساس تكليف و حمايت مسئولانه از دين در برابر تحريف ها و تهديدها و اقدام بر اساس آن در هر زمان و وضعيت ، از ديگر ويژگی های مواضع امام (ره ) است . ايشان با مواضع خود در دوره های مختلف ، اين مشخصه ها را وارد حيطه ی عمل فردی و جمعی مردم گردانيد و امر به معروف و نهی از منكر را به اصلی زنده ، پويا و حياتی تبديل نمود و فرهنگ شهادت يا شهادت طلبی را پشتوانه و ضمانت اجرايی آن داد؛

بر اين اساس ، در مراحل مختلف شكل گيری و تداوم نهضت دينی خود، توانستند با بسيج مردم و تكيه بر اصل تكليف دينی و امر به معروف و نهی از منكر، معادله ی قوا را به نفع آرمان ها و اهداف تغيير دهند. ايشان بسياری از دورانديشی های سياست مداران را در مبارزه عليه رژيم پهلوی طرد می كردند و كمتر به محاسبات مربوط به نتايج و عواقب ظاهری و دنيوی كار می انديشيدند و می گفتند: ما ماءمور به تكليف هستيم نه ماءمور به نتيجه .

در بعضی از مراحل نهضت و انقلاب اسلامی ، به خصوص در سال های 1356 - 1357 ه ش ، انتظار عمومی در ميان مبارزان و مخالفان رژيم ، متوسل شدن به مقاومت مسلحانه و درگيری مستقيم و خونين بود.

در توجيه اين مسئله گفته می شد كه چون ارتش و نيروهای نظامی و امنيتی رژيم ، قصد سركوب انقلاب مردمی ايران را دارند، برای مقابله با آنها راهی غير از مبارزه ی مسلحانه نمانده است . امام خمينی (ره ) تنها فردی بود كه تز مردمی بودن ارتش را مطرح كرد و اعلام نمود كه اكثريت نيروهای نظامی از مردم هستند. ايشان ضمن جدا كردن بدنه ی ارتش از سران وابسته و سرسپرده به رژيم ، اعلام كرد كه خواسته های ملت ، همان خواسته های ارتش است .

امام (ره ) در مقابل طرفداران درگيری مسلحانه كه شعار رهبران ، رهبران ، ما را مسلح كنيد را مطرح می كردند، مسئله ی برادری بين مردم و ارتش را پيش كشيد و ميان ارتش و مردم ، پيوند مستحكمی ايجاد كرد و موقعيت را برای استفاده از مقاومت مسلحانه ، مناسب تشخيص نداد.

از درون اين مواضع امام (ره )، شعار برادر ارتشی ، چرا برادر كشی و ارتش برادر ماست ، خمينی رهبر ماست ، در تظاهرات خيابانی بيرون آمد و به اين ترتيب ، كم كم ، بدنه ی ارتش از رژيم جدا شد و به انقلاب پيوست .

از طرفی امام (ره ) در برابر لزوم توسل به جنگ مسلحانه ، راهبرد گل در مقابل گلوله را اتخاذ كردند و از طرف ديگر به جای اقدام به قيام مسلحانه و خونين به جنگ اعتصاب و فلج كردن اركان اقتصادی رژيم روی آوردند تا در پناه آن ، اقتدار نظام سياسی پهلوی را با برپايی اعتصابات سراسری و برگزاری راه پيمايی های نفس گير در هم شكند.

این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)

پیام هفته

قانون شکنی
آیه شریفه : إِنَّمَا ﭐلسَّبِيلُ عَلَى ﭐلَّذِينَ يَظْلِمُونَ ﭐلنَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي ﭐلْأَرْضِ بِغَيْرِ ﭐلْحَقِّ أُوْلَـٰئِکَ لَهُم عَذَابٌ أَلِيمٌ  (سوره مبارکه شوری ، آیه 42)ترجمه : گناه بر کساني است که به مردم ظلم مي‏کنند ، و بدون داشتن بهانه‏اي و حقي مي‏خواهند در زمين فساد و ظلم کنند ، آنان عذابي دردناک دارند. روایت : قال علی( ع ): من تعدی الحق ، ضاق مذهبه.  (بحار الانوار ، ج 77 ، ص 211 )ترجمه : امام علی(ع) مي‌فرمايد: هر کس از حق (قانون) تجاوز کند ، در تنگنا گرفتار می آید.

ادامه مطلب

موسسه صراط مبین

نشانی : ایران - قم
صندوق پستی: 1516-37195
تلفن: 5-32906404 25 98+
پست الکترونیکی: این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید