اثبات ولایت فقیه

  • سه شنبه, 27 خرداد 1393 17:13
  • منتشرشده در مقالات
  • بازدید 4692 بار

 

در دوران امام صادق(ع) عمربن حنظله مطلبي را باعث شد كه به گونه اي به برنامه اي براي گسترش نظریه ولایت فقیه تبدیل گردید. به طوریکه پاسخ به ابن حنظله نكاتی چند را آشكار ساخت:

1- ولایت فقهاء نه تنها در فتوي وجود دارد كه حداقل به مسائلي نیز كه با اداره جامعه و قضاوت نیز مربوط مي شود سر و كار پیدا مي كند.

2- نظام ولایت فقیه نظامي است كه مشروعیت خود را از امام معصوم(ع)مي گیرد و در واقع منصوب یا مقرر از جانب امام معصوم(ع) است.

3- مردم حق مراجعه به غیر فقیه در مسائل قضایي و سیاسي را ندارند وبایستي به فقهاء روي آورده و در مسائل سیاسي اجتماعي آنها را براي تصدي انتخاب نمایند.

بنابراین عده اي از فقهاء و محدثین از مقبوله عمر بن حنظله و امثال آن ولایت مطلقه (ولایت عامه یا ولایت همه جانبه) استنباط مي كنند كه خالي از وجه نیست زیرا كسي كه صاحب حكم باشد بسیاري از مسائل اجتماعي سیاسي، اقتصادي و فرهنگي تحت نظر وي قرار مي گیرد.اگر چه عده اي از این حدیث به خصوص، ولایت در فصل خصومت را استنباطمي كنند كه ما در زیر نشان مي دهیم كه امامان مكتب جعفري(ع) ولایت فقهاء را در همه زمینه ها معتقد بوده اند.

اگر چه به روایت مذكور تمسك ننماییم. اما مقبوله: عمربن حنظله كه شهید ثاني و علامه مامقاني او را مردي جلیل القدر و كثیرالروایة و مورد اطمینان دانسته اند مي گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم اگر دو نفر از شیعیان در مورد قرض و میراثي اختلاف پیدا كردند و به سلطان یا قاضي وقت مراجعه مي كنند آیا این رجوع به آنها حلال است.

امام فرمود: كسي كه قضاوت خود را به آنها ارجاع دهنددر مسئله حقي باشد و یا در مسئله باطل، به درستي كه به «طاغوت »مراجعه نموده است. و آنچه را كه آنها براي او قضاوت نموده اند به درستي كه اگر بگیرد به طور حرام گرفته است اگر چه آن را كه مي گیرد حق ثابت او باشد: زیرا آن را به حكم طاغوت یعني كسي كه خداوند دستورداده است كه از او رویگردان باشد گرفته است.

زیرا خداوند مي فرماید:«تصمیم مي گیرند كه قضاوت خود را به نزد طاغوت ببرند در صورتي كه دستور دارند كه از طاغوت رویگردان باشند». ابن حنظله مي گوید: پرسیدم: پس چه كند؟ حضرت فرمود: تحقیق كنند و ببینند چه كسي از شما،حدیث ما را روایت مي كند و در حلال و حرام ما مطالعه مي كند و احكام مارا مي شناسد پس باید به حكم او راضي شوند به درستي كه من او را برشما حاكم قرار دادم.

پس اگر بنا بر دستورات ما، براي شما حكمي صادركرد و افرادي از او نپذیرفتند بدانند كه حكم خدا را تضعیف نموده وما را رد نموده اند. پس كسي كه ما را رد مي كند مثل این است كه خدا رارد كرده است كه این در حد شرك سبت به خداوند است.

اجراي عدالت و تنفیذ احكام الهي و دوام و پایداري دستورات اسلام مستلزم اجراي حدود و قوانین كیفري و مجازات مجرمین است. اسلام دربسیاري از موارد اقامه حدود الهي را به عموم مردم دستور داده است اما مسئولیت تنفیذ احكام الهي و حدود كیفري و مجازات مجرمین را جزاز مطلعین به حدود الهي نمي خواهد.

اثبات ولایت فقیه از طریق "برهان خلف"

امامان مكتب جعفري در تثبیت فقهاء به عنوان ولي جامعه همه مناصب حساس جامعه را منحصرا حق آنها مي دانند كه با توجه به آنها درمي یابیم كه امامان معصوم مكتب هدایت منصبي رابراي سلاطین عرفي یا افراد دیگر باقي نمي گذارند كه شبهه اي ایجاد كند.در ذیل به چند منصب حساس جامعه كه انحصارا در اختیار فقهاءقرار مي گیرد اشاره مي كنیم:

1- وجوب ولایت پذیري:

مردم باید گوش به فرمان، دعوت و حكم فقیه باشند. و در اجراي حدود، باید تمكین كنند وبه قول یكي از محققین «اگر قبول و اجابت دعوت فقیه بر مردم واجب نباشد وجوب دعوت و انذار از براي فقهاء، كه در آیه نفر مطرح شده است لغو و بي اثر خواهد بود».

امام صادق(ع) همانطور كه ذكرشد معتقدند كه اگر فقیهي طبق دستور و نظرات ائمه مكتب هدایت حكم دادو طرفین دعوي از او نپذیرفتند حكم خدا را سبك شمرده و ائمه را ردكرده اند و آنكه ائمه را رد كند خدا را رد كرده است و این در حد شرك به خدا است ».

2- ولایت در فتوي:

«كسي كه بدون علم و هدایت ازجانب پروردگار براي مردم فتوا بدهد، ملائكه رحمت و ملائكه عذاب او رالعنت مي كنند و تبعات و خسارتهاي وارده بر كسي كه به فتواي او عمل كرده و به خود مفتي وارد مي شود ».

این سخن امام باقر(ع) كما بیش سخن همه امامان مكتب هدایت بویژه امام صادق(ع) است زیرا ایشان نیزعقیده دارد كه هر فتوادهنده اي ضامن است و فتوي بدون آگاهي هلاكت است . بنابراین هیچ كس حق صدور فتوي را ندارد مگر آنكه با روح واقعي مكتب هدایت آشنا بوده و به دستورات آن واقف باشد و درست به همین خاطر است كه حضرت به «ابان بن تغلب » مي فرماید: «در مسجد مدینه بنشین و براي مردم فتوا بده؛ بدرستي كه من دوست دارم مثل تو را در شیعیان خود ببینم ».

در مقابل، امام افرادي كه با عدم علم و توجه به روح مكتب با «راي » و «قیاس » به دادن فتوا مي پرداختند را مورد سرزنش قرار داده آنها را از این كار منع مي نمودند.

3- ولایت در قضاء:

فصل خصومت و رسیدگي به تظلمات و شكایات و صدور حكم براي حل و فصل دعاوي از اهداف كلي و اصیل دعوت انبیاء و از خصائص امامت است. به همین خاطر شریعت اسلام اینگونه اختیارات قضایي راشایسته هر كس ندانسته و تصدي آن را مشروط به شرایط خاص نموده است وقضاوت و حكم افراد فاقد صلاحیت را مردود و اطاعت از آن را بر خلاف ایمان، تلقي نموده است و مي گوید: «بعضي گمان مي كنند ایمان آورده انددر صورتي كه چنین نیست زیرا براي رفع خصومت تصمیم مي گیرند كه به طاغوت مراجعه نمایند در صورتي كه دستور دارند كه از طاغوت رویگردان باشند و به او كفر بورزند». امام جعفر بن محمد(ع) در این موردمي فرماید: «تحقیق كنید و مردي را پیدا كنید كه از مسائل ما آگاه باشد او را در میان خود حكم قرار دهید. من او را قاضي قرار دادم پیش او براي اخذ حكم مراجعه نمایید».

4- ولایت در اجراي حدود:

اجراي عدالت و تنفیذ احكام الهي و دوام و پایداري دستورات اسلام مستلزم اجراي حدود و قوانین كیفري و مجازات مجرمین است. اسلام دربسیاري از موارد اقامه حدود الهي را به عموم مردم دستور داده است اما مسئولیت تنفیذ احكام الهي و حدود كیفري و مجازات مجرمین را جزاز مطلعین به حدود الهي نمي خواهد «حفص » فرزند غیاث از امام صادق(ع) مي پرسد كه اقامه حدود در حیطه وظایف و اختیارات چه كسي مي باشد مسئول قوه اجرائیه (سلطان) یا كسي كه حكم را صادر مي كند(قاضي)؟ امام مي فرمایند: اقامه حدود به دست كسي است كه حكم صادرمي نماید. امام(ع) از قول پیامبر الهي مي فرمایند: «به درستي كه خداوند براي هر چیزي حدي قرار داده و براي كسي كه از آن حد تجاوزنماید نیز حدي معین كرده است ».

5- ولایت تصرف (در امور مربوط به جان و مال مردم):

ولایت تصرف عبارت است از سلطه تصرف در خصوص نفوس و اموال دیگران، به همانگونه كه شخص بر نفس و مال خود ولایت دارد،یعني مي تواند به هر شكل و نحوي كه بخواهد تصرف كند. اعم از تصرفات خارجي مانند آنكه «ولي »، «مولي علیه » را طبق مصلحت تحت عمل جراحي پزشك قرار دهد و یا او را با خود به سفر ببرد و امثال آن و یاتصرفات اعتباري در نفس او مانند آنكه براي او زني ازدواج كند یا زن او را طلاق دهد و یا در اموال «مولي علیه » تصرفاتي اعم از تصرفات خارجي و یا اعتباري انجام دهد مانند آنكه اموال او را طبق مصلحت ازجایي به جایي و یا از شهري به شهر دیگري انتقال دهد، و یا آنكه به فروش برساند یا اجاره داده یا تعویض نماید. البته این نوع ولایت رابرخي از فقهاء مخصوص شخص معصوم دانسته اند و ثبوت آن را نسبت به فقیه مورد تردید قرار داده اند.

در صورتي كه از روایت محمدبن اسماعیل استنباط مي شود كه امام جواد(ع) آن را براي فقها جایز دانسته اند.آنجا كه نقل مي كند مردي از یاران ما از دنیا رفت و وصیت (یكي از فقهاء شیعه) را قیم اموال او قرارداد. درحالي كه آن مرد (میت) ورثه خردسال و متاع و كنیزاني داشت وعبدالحمید بن سالم متاع او را فروخت اما وقتي مي خواست به فروش كنیزان اقدام كند ترسید زیرا آن مرد میت او «عبدالحمید» را وصي خود قرار نداده بود بلكه از طرف قاضي نصب شده بود و كنیزان ناموس وي بودند.

محمد بن اسماعیل ادامه مي دهد كه داستان را براي امام جواد(ع)بیان كردم حضرت فرمود: اگر قیم فردي مثل تو یا عبدالحمید باشد مانعي ندارد. این نوع ولایت از اختیارات حكومت و لازمه كشورداري و ایفاءوظایف كلي دولت است كه یكي از مظاهر آن بسیج اجباري نیروها در زمان جنگ و تهدیدهاي نظامي است و نمونه دیگر آن را مي توان در مسئله مالیاتها مورد بررسي قرارداد. البته حكومت نمي تواند هر طور كه مي خواهد در مال و جان مردم تصرف نماید. بلكه در حقیقت این نوع ولایت یك اقتدار شاني و تقدیري است كه اعمال آن منوط به مصلحت است زیراحكومت به مقتضاي مصلحت باید توانایي آن را داشته باشد كه مردم راوادار به كاري كند و یا به پرداخت بخشي از اموال خود ملزم نماید.

فصل خصومت و رسیدگي به تظلمات و شكایات و صدور حكم براي حل و فصل دعاوي از اهداف كلي و اصیل دعوت انبیاء و از خصائص امامت است.

6- ولایت زعامت (رهبري سیاسي):

منظور از این نوع ولایت، ولایت فقیه منهاي حكومت غیراسلامي موجود است. یعني نقش فقیه در اصل تشكیل حكومت اسلامي در زمان غیبت امام عصر(عج) باید موضوع سخن واقع شود. امام صادق(ع) معتقدند: «اگر كسي بدون علم و بصیرت وارد كاري شود وبخواهد عمل كند افسادش بیش از اصلاحش خواهد بود ... و اگركسي مردم را به سوي خود دعوت كند و داعیه رهبري و زعامت آنها را داشته باشد؛ درحالي كه بین آن مردم افراد اعلم و داناتر از او حضور داشته باشندگمراه كننده و بدعت گذار و كافر خواهد بود...» به ویژه آنكه مردم را به زور سرنیزه (شمشیر) به سوي خود جذب نماید .

7- ولایت در امور حسبیه:

واژه «حسبه » به معني اجر و ثواب به كار مي رود و امورحسبیه را از آن جهت، حسبیه گویند كه شخص آنها را به خاطر ثواب انجام مي دهد. "امور حسبیه" به اصطلاح عبارت است از كارهاي اجتماعي ضروري كه مطلوب بودن آنها از دیدگاه شرع قطعي است و با انجام دادن یك یاچند نفر از ذمه دیگران ساقط مي شود. معني ولایت فقیه در امور حسبیه آن است كه وي در انجام این امور بر دیگران اولویت دارد و كسي حق مزاحمت با او را ندارد. و به عبارت دیگر حق انجام این امور مادام كه فقیه حضور دارد با اوست و در صورت عدم تصدي فقیه یا عدم حضوراو، این مسئولیتها بر عهده افراد باایمان و باتقوي است.

در مواردي از امور حسبیه كه انجام دادن عملي موجب تصرف در حقوق و اموال دیگران است و یا الزام و اجبار دیگران را متضمن مي گردد تصدي آن بر غیر فقیه جایز نیست. مثالهایي كه براي این امور مي توان زد عبارتند از: جهادبراي اسلام، دفاع از حریم اسلام، امر به معروف و نهي از منكر، نگهداري گم شده اعم از انسان و غیرانسان، نگهداري اموال قاصرین، نگهداري اموال غائبین، نجات افراد از هلاكت، كفن و دفن مردگان، كمك به مستمندان و غیرو. البته آن دسته از امور حسبیه كه تصرف در اموال ونفوس و الزام و قهري را ایجاب نمي كند و شرع اسلام براي تصدي آن شخص یا عنوان خاصي را منظور ننموده است در شرایطي كه دسترسي به فقیه نیست، بر عهده همه مسلمین است، و افراد با ایمان و عادل و یا موثق،ولایت و تصدي آن را بر عهده مي گیرند.

 

این مورد را ارزیابی کنید
(1 رای)

نظر دادن

پیام هفته

مصرف کردن بدون تولید
آیه شریفه : وَ لَنُذيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى‏ دُونَ الْعَذابِ الْأَکْبَرِ ... (سوره مبارکه سجده ، آیه 21)ترجمه : و ما به جز عذاب بزرگتر (در قیامت) از عذاب این دنیا نیز به آنان می چشانیم ...روایت : قال أبي جعفر ( ع ): ... و لله عز و جل عباد ملاعين مناكير ، لا يعيشون و لا يعيش الناس في أكنافهم و هم في عباده بمنزله الجراد لا يقعون على شيء إلا أتوا عليه .  (اصول کافی ، ج 8 ، ص 248 )ترجمه : امام باقر(ع) مي‌فرمايد: ... و خداوند بدگانی نفرین شده و ناهنجار دارد که مردم از تلاش آنان بهره مند نمی شوند و ایشان در میان مردم مانند ملخ هستند که به هر جیز برسند آن را می خورند و نابود می کنند.

ادامه مطلب

موسسه صراط مبین

نشانی : ایران - قم
صندوق پستی: 1516-37195
تلفن: 5-32906404 25 98+
پست الکترونیکی: این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید