علل و عوامل بروز اختلال در پاسخگویی به شبهات دینی در جامعه کدم‌اند و به نظر شما مهم‌ترین عامل چیست؟
بحث شبهه و شبهات دینی پیشینه‌ای را دارد که از زمان ائمه اطهار (ع) و دوران صدر اسلام وجود داشته و به‌خصوص از زمان امامین عسگریین (ع) رواج بیشتری داشت، به‌نحوی‌که حتی کتاب «ردّ بر قرآن» نوشته‌شده بود و امام عسگری (ع) آن فرد را خواستند و با او مقابله کردند و منجر به اقناع او شد، به‌نحوی‌که کتاب خود را سوزاند و از بین برد. آن فرد به نام کِندی بود. در مناظرات علمی که ائمه‌ی اطهار (ع) داشتند، تلاش بر این بود که به سؤالات مخاطبین پاسخ دهند؛ اما شبهه، به‌ظاهر از جنس سؤال است، اما ازاین‌جهت به شبهه، شبهه می‌گویند که شبیه به حقیقت است و سؤالی است که به نحوی ذهن مخاطب را درگیر می‌کند.
به همین دلیل از دیرباز مسئله‌ی پاسخ به شبهات و طرح شبهات همواره موردتوجه بوده و از اهمیت خاصی برخوردار بوده است، به‌نحوی‌که برای اساتید مطرح می‌شد که شبهه‌ای را مطرح نکنید الاّ اینکه در همان جلسه‌ی تدریس، پاسخ به آن شبهه را بیان کنید و لذا طرح شبهه بدون پاسخ و یا پاسخ برای شبهه‌ای بدون اینکه آن شبهه کاملاً منقّح شود، ممنوع است.
متأسفانه در زمان‌های اخیر، علل و عوامل مختلفی برای طرح شبهات وجود داشت. عده‌ای به دلیل اینکه در چهره‌ی دین و مباحث دینی، اختلال وارد کنند، شبهات را رواج داده اند. این مسئله حتی در مورد آیات قرآن هم وجود داشته است. وقتی شما به آیات متشابه مراجعه می‌کنید،به دلیل نفوذ مکتب‌ها، فرقه‌ها و مکاتب مختلف، شبهات زیادی را در بعضی از آیات قرآن مطرح کردند که مفسّرین در طول تاریخ تلاش کردند که به این شبهات و سؤالات پاسخ دهند و برای مخاطب روشنگری شود؛ بنابراین پاسخ به شبهات به نحوی پرده برداشتن از چهره‌ی آن موضوع و روشنگری است.
یکی از مشکلات دوران اخیر نوعی آمیختگی دین با بعضی از خرافه‌ها، ابتذال‌ها و عدم واقع‌نگری نسبت به اصول دین است که در بین مردم رواج پیدا کرده است.عده‌ای واقعاً به دلیل ندانم‌کاری‌ها و عدم شناخت واقعی دین و قدرت تمییز دچار این مشکل می‌شوند.
و اختلال بعدی، عدم پاسخگویی درست و مناسب به شبهات است. هیچ شبهه و سؤالی نباید مطرح شود الاّ اینکه ما برای آن پاسخ مناسبی را از قبل تدارک دیده باشیم و تأمین کرده باشیم. یکی از اختلال‌هایی که در جامعه‌ی کنونی وجود دارد این است که ما رواج بی‌رویّه‌ی شبهات را به‌خصوص در فضای مجازی داریم، بدون اینکه پاسخ مناسبی برای آن‌ها داشته باشیم.
یکی از مشکلاتی که امروز جامعه را دربرمی‌گیرد، عدم مراجعه به متخصص و عدم پاسخگویی متخصصین در رابطه با شبهات وارده است. باید پالایش شود و در این پالایش شبهات، مراکز باید دسته‌بندی کنند و سؤالات را به نحو ورود به مجرای اصیل آن پاسخ دهند.
بر اساس روند فعلی، آینده شبهات دینی در جامعه و پاسخگویی به آن‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مسئله‌ی آینده‌ی جامعه‌ی دینی ما انباشتی از سؤالات و شبهات است که کمتر به آن‌ها پاسخ داده شده ، رواج پیدا خواهد کرد و بعضاً پاسخگویی آمیخته با خرافات و آمیخته با آنچه دهان‌ها آن‌ها را دهان‌به‌دهان و چهره به چهره رواج می‌دهند، خواهد بود. این تمییز و پالایش و همچنین پاسخگویی درست باید از الآن، نگارش و برنامه‌ریزی و طراحی شود. برای اینکه ما دو مسئله را به همراه این امر داشته باشیم؛ اول اینکه از حجم آسیب‌هایی که شبهات به جامعه، به‌خصوص اذهان جوانان و تازه‌واردان به مصدر تکلیف و انجام وظایف دینی وارد می‌شود کاسته شود. دوم اینکه همان‌طور که مردم دعوت می‌شوند که؛ اگر مشکلی پیش آمد به افراد متخصص مراجعه کنید تا مشاوره بگیرید و به عقول خودتان بیفزایید، در بحث پاسخگویی به شبهات هم باید مردم به این مسئله‌ی مهم توجه کنند که در مواجهه با سؤالات و شبهات مکث داشته باشند تا از مجرای اصیل و تخصصی آن، پاسخ لازم را دریافت کنند.
بنابراین قضاوت ممنوع، اظهارنظر ممنوع و برداشت‌های سلیقه‌ای و شخصی ممنوع است، الاّ اینکه بشود اولاً سؤال برای پاسخ دهنده منقّح شود، شبهه شناخته شود، صدور آن شبهه را از نظر نحله، فرقه و مکتب آن شبهه، با روشنگری تبیین شود و پاسخ لازم از مجرای دینی به آن شبهه داده شود.
ما معتقدیم که دین ما دین کامل است و الگوهای دینی از ما فرسنگ‌ها جلوتر هستند و تمام سؤالات «وَلَا رطب وَلَا يابِسٍ» در دین وجود دارد، ما باید بتوانیم آن را دریافت کنیم و با سرعت بیشتری که امروز در عصر فناوری ارتباطات وجود دارد، خودمان را به آن‌ها برسانیم. دین از ما جلوتر است. ما باید با شکاف در دین، علوم را دریابیم و ان‌شاءالله به آن برسیم.
راهکارهای کاهش اختلال در پاسخگویی به شبهات دینی یا ارتقای وضعیت و اثربخش نمودن مکانیسم پاسخگویی به شبهات دینی در جامعه چیست؟
مراکز پاسخگویی باید پاسخ هر شبهه‌ای را به‌صورت تخصصی بدهند. پاسخ‌های عمومی و سلیقه‌ای بدون در نظر گرفتن موضوع تخصصی آن شبهه، اختلالی را در جامعه ایجاد می‌کند. بنا بر آیه‌ی «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»، ما باید به متخصص مراجعه کنیم. لذا شبهات تفسیری را مفسّر باید پاسخ دهد، شبهات کلماتی را متکلّم باید پاسخ دهد، شبهات در رابطه با مباحث زنان و خانواده را کسی باید پاسخ دهد که در زمینه‌ی مطالعات زنان و خانواده تخصص دارد، همچنین مباحث سیاسی، مباحث اجتماعی و دیگر مباحثی که آبشخور زلال وحی در رابطه با آن‌ها سخن گفته است را متخصصان آن مباحث باید پاسخ دهند. در حادثه‌ای که در جامعه‌ی دینی اتفاق می‌افتد باید به کسانی که تخصص دارند و حافظ دین هستند و پاسبانان و نگاهبانان دین هستند، مراجعه کرد و باید سخن حق را از مبدأ حق دریافت کنیم.
راهکار بعدی این است که اصل مصدر و صادرکننده‌ی شبهه را دقیق شناسایی شود، کاملاً بر مکتب و نحله‌ی فکری او اشراف وجود داشته باشد.
نکته‌ی دیگری که بسیار موردتوجه است؛ عدم طرح شبهات و اشاعه‌ی شبهه است. شاید بسیاری از شبهات حکم تشییع فاحشه را داشته باشد. در یک فعلی که نباید در دست هر کسی باشد، در اختیار هر کسی نباید باشد، نباید ورود کرد. چگونه کسی که توان علمی او، قدرت شناخت بسیاری از موضوعات آسان را هم ندارد با شبهات پیچیده و سؤالات عمیقی درگیر شود، چه برسد به اینکه قدرت پاسخگویی داشته باشد؛ تمام ائمه‌ی اطهار (ع) در روایاتشان و سلف و خلف از علما ما را بر حذر داشتند که ما سؤالات و شبهات حتی در بین خواص بدون رعایت سلسله‌مراتب آن مطرح شود، چه رسد به عوام که اصلاً ممنوع است این شبهات برای آن‌ها طرح شود.
نکته‌ی دیگر این است که قرآن «بلسان قومه» نازل شده است. لذا باید ادبیات روز را برای فرزندان جامعه‌ی در نظر گرفته شود و سؤالات و مسائل با ادبیات قابل‌فهم جامعه‌ی امروزی پاسخ داده شود. شما نمی‌توانید در رابطه با مسائلی که آمیختگی آن‌ها با زندگی مردم بسیار ملموس و محسوس است، پاسخی را به نحوی بدهید که مردم احساس کنند برای آن‌ها کاربرد و راهبرد ندارد. تلاش باید بر این باشد که ما سؤالات را در بستر زندگی مردم داشته باشیم و لذا سیره‌ی زندگی اهل‌بیت (ع)، باید تبدیل به سبک زندگی شود که این سبک زندگی راهگشا و پاسخگوی سؤالات، شبهات و مباحثی باشد که مردم با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. حضرت امام (ره)، وقتی در مورد مسئله‌ی شطرنج و بازی فکری و ورزشی بودن آن و با رعایت شئون و شرایط خودش، پاسخ به حلیّت دادند، عده‌ای نسبت به حضرت امام (ره)، مواجهه با سؤال و شبهه داشتند که؛ چگونه شما چنین فتوایی را دادید؟ حضرت امام (ره) فرمودند: گاهی موضوع بنا بر زمان و مکان از مجرای اصلی خودش خارج می‌شود؛ یعنی مسئله‌ی قمار دیگر بر آن مترتب نیست. بله طبیعتاً شما اگر بخواهید همین بازی را دوباره در مجرای خودش به کار ببرید، همان بحث حرمت را دارد، اما وقتی از مجرای خودش خارج شد، ما برای آن، حلیّت را داریم و لذا این بحث زمان و مکان و آثاری که در رابطه با سؤالات دارد و قدرت پاسخگویی کسی که پاسخ می‌دهد بسیار موردتوجه است.
راهکارها:
1. باید بستر طرح سؤال و شبهه دقیق شناسایی شود تا بتوان پاسخ کاملی برای آن تدارک دید.
2. باید بر مکتب و نحله‌ی فکری شبهه اشراف کامل وجود داشته باشد.
3. نباید به شبهات و اشاعه‌ی آن دامن زد.
4. ادبیات پاسخگویی باید به روز و قابل‌فهم برای جامعه‌ی امروزی باشد.
5. مخاطب باید بتواند از پاسخ ارائه‌شده راهبرد برای زندگی دریافت کند. پاسخ باید کاربردی باشد.
6. مراکز پاسخگویی باید پاسخ هر شبهه‌ای را به‌صورت تخصصی بدهند.
7. پاسخ شبهات نباید عمومی و سلیقه‌ای بدون در نظر گرفتن حوزه تخصصی موضوع شبهه باشد.
