موسسه صراط مبین

چطور می توان رویکرد آموزش محوری صرف و عدم توجه به مطالعه را در نظام آموزشی تغییر داد؟
 چند سالی بود که عده ای از پژوهشگران به این سؤال می‌پرداختند که بهترین روش تدریس در مدارس و دانشگاه ها روش آموزش محور است یا پژوهش محور؟ درنهایت به این نتیجه رسیدند که بهترین روش تدریس، تلفیق این دو روش هست ولی چون در ایران بیشتر از روش آموزش محور استفاده می شود و پژوهش محوری ضعیف است، بهتر است که آموزش ها خصوصاً در مدارس به سمت پژوهش محوری سوق داده شود.
 چه‌کارهایی از طرف حاکمیت در جهت تقویت فرهنگ مطالعه انجام شده است؟
 از طرف حاکمیت اقدام مؤثری در خصوص تشویق افراد به مطالعه صورت نگرفته است. برای تشویق به مطالعه یا بهتر بگویم ایجاد فرهنگ مطالعه در کشور، ابتدا باید از مدارس شروع کرد. چراکه وقتی دانشجو برای اخذ نمره به مطالعه و پژوهش روی می آورد، تازه متوجه می شود که در مدرسه روش‌های تحقیق و پژوهش را آموزش ندیده است. البته در دانشگاه ها هم برای یک سری از رشته ها در مقطع کارشناسی، پایان نامه قرار داده اند که این خود سبب هدایت دانشجو به سمت مطالعه و پژوهش می شود. نقطه قوت این کار این است که باعث می شود دانشجو از همان ترم های اول به مطالعه و پژوهش روی بیاورد ولی متأسفانه به دلیل نداشتن آموزش های کافی و فقدان نظارت کافی، گاهی دانشجو مجبور به کپی از تحقیقات دیگران می شود. در مورد تحقیقات اختیاری در مدارس و دانشگاه ها مشاهده می شود که افراد با اشتیاق بیشتری به مطالعه و تحقیق می پردازند. برای مثال معلم یا استاد به ازای هر مقاله پژوهشی، نمره مازاد در نظر می گیرد که این روش تدریس موجب می شود افراد با علاقه بیشتری در کتابخانه ها حضور یافته و از منابع علمی مکتوب و دیجیتال استفاده کنند. البته در این خصوص، گاهی از طرف مراکز دولتی و غیردولتی اقدامات مفیدی انجام شده است. برای مثال در دانشگاه ها، دفتر نهاد رهبری طرح حکمت مطهر را اجرایی می‌کند؛ بدین‌صورت که هرماه یک کتاب را معرفی و در اختیار دانشجویان قرار می دهند. پس از مطالعه، از دانشجو آزمون گرفته و به نفرات اول جایزه تعلق می-گیرد. شهرداری تهران نیز از چند سال پیش در راستای تشویق به مطالعه، در کنار صندلی اتوبوس ها یک سبد کتاب قرار می داد که این کار سبب مطالعه اختیاری و ایجاد فرهنگ مطالعه در جامعه می شد. با این کار مردم یاد می گرفتند که اوقات فراغت خود را در اتوبوس با مطالعه پر کنند. همچنین از طرف بسیج مساجد، کتاب هایی را برای مطالعه معرفی می کنند که پس از آزمون، جوایز سفر زیارتی به کربلا و مشهد برای نفرات اول تعلق می گیرد که معمولاً با استقبال مردم مواجه می شود.
این طرح ها چه نقاط ضعفی داشته اند؟
 نظارت کافی در آزمون مساجد صورت نمی گیرد. این کار سبب تقلب و درنهایت دلسردی افراد شرکت کننده می شود. بهتر است آزمون نهایی مساجد در مکان هایی مثل مدارس به‌صورت سراسری انجام شود تا هم حالت رسمی پیدا کند که امکان تقلب نداشته باشد و هم اینکه دلسردی برای شرکت کنندگان پیش نیاید.
 برای ارتباط مؤثر و مستمر نهاد کتابخانه های عمومی با مدارس در جهت ترویج کتاب‌خوانی و افزایش سرانه مطالعه در کشور چه راهکاری دارید؟
 برای تشویق مطالعه در مدارس یک روش این است که از طرف مدارس برای دانش آموزان اردوی یک‌روزه در کتابخانه های عمومی ترتیب داده شود. دانش آموزان خیلی علاقه دارند که از محیط بسته مدرسه بیرون بروند و این کار سبب آشنایی دانش آموزان با کتابخانه های عمومی و ازدیاد علاقه به مطالعه خواهد شد. ازآنجاکه در مدارس، دانش آموزان اوقات فراغتی ندارند که از فضای کتابخانه استفاده کنند، مجبور هستند برای استفاده از منابع کتابخانه، در زنگ های تفریح فقط جهت امانت کتاب به کتابخانه مراجعه کنند، بنابراین نمی توانند استفاده کافی از کتابخانه داشته باشند. بدین منظور هر مدرسه ای می تواند با چند کتابخانه نزدیک خود قرارداد همکاری داشته و دانش آموزان مدارس برای مطالعه در ساعات غیر از ساعت کاری مدارس به آن کتابخانه ها مراجعه نمایند.
چه راهکارهایی برای تغییر شیوه تدریس معلمان و اساتید در جهت سوق دادن افراد به سمت مطالعه و پژوهش بیشتر در نظر دارید؟
 راهکاری که برای خود بنده ملموس بوده است، تخصیص نمره مازاد برای پژوهش های اختیاری می باشد که دانش آموز با ارائه پژوهش در کلاس درس، هم خود به دنبال مطالعه و تحقیق می رود و هم همکلاسی هایش از نتایج پژوهش وی استفاده می کنند. همچنین استاد یا معلم باید کلیت موضوع را تدریس کند و بعد از یادگیری، از دانش آموز یا دانشجو بخواهد که در مورد موضوع تدریس، تحقیق انجام داده و در کلاس ارائه دهد یا به‌عکس؛ استاد می تواند قبل از کلاس، موضوع تدریس را به دانشجویان اعلام نماید و از آن‌ها بخواهد به‌تنهایی یا گروهی در این موردتحقیق کنند و دانشجویان قبل از تدریس استاد، نتایج پژوهش خود را ارائه دهند و بعد استاد، درس آن جلسه را تدریس نماید. این کار باعث می‌شود دانشجو از قبل با موضوع درس آشنا شود و درس را بهتر متوجه شود.
 دوم اینکه اگر مسئول کتابخانه ها در مدارس فارغ التحصیل رشته کتابداری باشند و مثل بقیه معلمان تدریس کنند، می توانند دانش آموزان را به مطالعه ترغیب کنند. مسئول کتابخانه می تواند با برگزاری کارگاه های آموزشی با عناوینی مانند روش های تحقیق و پژوهش، روش های مطالعه و ... در محیط کتابخانه دانش آموزان را علاقه‌مند به مطالعه نماید. با این کار دانش آ موزان با روش های تحقیق آشنا شده و در مقاطع بالاتر تحصیل، مشکلی با تحقیق و پایان نامه نخواهند داشت.
 سومین راهکار قرار دادن «زنگ مطالعه» در مدارس و بخصوص مدارس ابتدایی است. بدین‌صورت که دانش آموزان در هفته یک زنگ مطالعه در محیط کتابخانه مدرسه خواهند داشت. با این کار دیگر نیازی به حضور معلم نیست. مسئول کتابخانه (library teacher) می تواند دانش آموزان را راهنمایی و ترغیب به مطالعه نماید. بهتر است اجباری در مطالعه نباشد، دانش آموزان در محیط کتابخانه حضور یابند و اگر تمایلی به مطالعه داشتند از منابع استفاده نمایند. به‌طورکلی برای ایجاد فرهنگ مطالعه، مطالعه اختیاری اثر بیشتری خواهد داشت. تشویق به مطالعه و ایجاد فرهنگ مطالعه در کشور باید از دوران کودکی در مدارس ابتدایی شروع شود. اگر مطالعه در ذهن کودکان یک ارزش محسوب شود، خودبه‌خود به مطالعه علاقه‌مند خواهند شد.
چه راهکارهایی برای مشارکت دادن معلمان و اساتید در امور کتابخانه به نظرتان می رسد؟
 یکی از پیشنهاد‌ها این است که معلمان و اساتید در ابتدای سال، قبل از ارائه موضوع تحقیق کلاسی، موضوع پژوهش و یا عنوان کتاب های مربوطه برای پژوهش را به مسئول کتابخانه اعلام کنند و آن‌ها سعی کنند، منابع مرتبط با موضوع تحقیق را تهیه نمایند. در کتابخانه های دانشگاه معمولاً هرسال قبل از آغاز نمایشگاه کتاب، به اساتید و دانشجویان اعلام می کنند که لیست کتب موردنیازشان را به مسئول کتابخانه تحویل دهند تا ایشان درصدد تهیه آن‌ها برآیند. کار دیگر این است که با مهیاکردن وسایل ایاب و ذهاب از طرف کتابخانه مدارس یا دانشگاه، از علاقه‌مندان دعوت شود که در خرید کتاب به مسئول کتابخانه کمک کنند یا اینکه مسئول کتابخانه کاتالوگ ارائه‌شده در نمایشگاه کتاب را به اساتید ارسال کند و از آن‌ها بخواهد کتب موردنیازشان را از این لیست انتخاب و درنهایت توسط مسئول کتابخانه تهیه شود.
 بازنگری در متون درسی مدارس و دانشگاه ها چه نقشی می تواند در راستای تقویت فرهنگ مطالعه داشته باشد؟
 یکی از راهکارها این است که در متون درسی، دروس روش های تحقیق و مطالعه، تندخوانی و ... گنجانده شود. با این کار دانش آموز از همان ابتدا آموزش می بیند که چگونه مطالعه و تحقیق کند و در مقاطع بالا مشکلی ازاین‌جهت نخواهد داشت. همچنین گذاشتن یک واحد درسی پژوهش در مدارس می تواند راهگشا باشد.
آیا کم حجم نمودن متون درسی می تواند قدمی در راستای تقویت فرهنگ مطالعه باشد؟
 در مورد کتب دانشگاهی نمی توان روش کم حجم کردن را پیاده کرد. چراکه در دانشگاه، استاد هر کتابی که صلاح بداند را معرفی می کند اما در مورد حجم زیاد کتاب در مدارس باید بگویم که این موضوع دانش آموزان را خسته می کند و بهتر است که حجم کتاب ها کم شود.
یکی از آسیب های دیگر حافظه محور بودن نظام آموزشی هست. چطور می توان با این معضل مقابله کرد؟
 دروس حفظی برای افراد بسیار فرّار است مگر اینکه از این دروس به‌صورت کاربردی استفاده شود. دانش آموز باید بعد از آموزش درس حفظی، موظف شود در مورد کاربرد آن تحقیق کند. درواقع دانش آموز با تحقیق، روش کاربردی را می-آموزد که این کار سبب یادگیری بهتر می شود. همچنین برای یادگیری بهتر دروس حفظی بهتر است در صورت امکان دانش آموز در محیط آزمایشگاه یا کارگاه قرار بگیرد و دروس را به‌صورت عملی بیاموزد.
به نظر شما نحوه گرفتن امتحان نیاز به تغییر دارد؟
بهتر است در هنگام امتحان، در کنار نمره کتبی، نمره تحقیق آزاد هم مدنظر قرار گیرد.
نظر شما در مورد امتحانات نهایی چیست؟ آیا اینکه کل معلومات یک فرد فقط با چند سؤال سنجیده شود، درست است؟
 در دانشگاه به‌جز امتحان کتبی، امتحان عملی در آزمایشگاه و کارگاه و سنجش از راه‌کار پژوهشی هم وجود دارد که برای آن‌ها نمره مجزا در نظر گرفته می شود اما در مدارس، خیلی اوقات آزمایشگاه و کارگاه وجود ندارد و نمره ای برای آن محاسبه نمی شود.
موضوع پایان نامه شما در موردبررسی میزان مطالعه زنان خود سرپرست بوده است. کمی در مورد این پژوهش و نتایج آن توضیح بفرمایید.
 موضوع پایان نامه من بررسی میزان مطالعه زنان خودسرپرست که تحت پوشش جمعیت امام علی(ع) هستند، بود. برای این پژوهش به دنبال این بودم که میزان مطالعه در کشورهای دیگر و میانگین مطالعه در دنیا را به دست بیاورم که متأسفانه مطلبی در این مورد پیدا نکردم. حتی با یونسکو در این خصوص تماس گرفتم که آن‌ها هم گفتند که فقط میزان تحصیلات را در کشورهای مختلف دارند ولی آمار رسمی در مورد میزان مطالعه در کشورهای مختلف، ندارند. در سال های اخیر چندین پژوهش درخصوص میزان مطالعه در ایران صورت گرفته است که هرکدام با نتایج متفاوتی ارائه شده است.
 همه در ایران اعتراف می کنند که میزان مطالعه شان پایین است و از طرف دیگر بعضی از کشورها بخصوص فرانسه با تیراژ بالای کتاب در سال، ادعا می کنند که مردم آن‌ها علاقه به مطالعه دارند. درنهایت تصمیم گرفتم میزان مطالعه کشورهای دیگر را از اساتیدی که در خارج تحصیل کرده بودند، جویا شوم. این افراد تأیید کردند که در کشورهایی مثل فرانسه، تیراژ کتاب در سال خیلی بالاست و مردم آن‌قدر علاقه به مطالعه دارند که در هرجایی مثل اتوبوس که وقت خالی داشته باشند، مطالعه می کنند. البته فرانسوی ها معمولاً رمان مطالعه می کنند و علاقه زیادی به کتب مذهبی یا علمی ندارند و معمولاً رمان های غیراخلاقی جزء کتاب‌های پرطرفدار در فرانسه می باشد درحالی‌که در ایران، کتاب‌های علمی و دینی طرفدار بیشتری دارد. همچنین در این مورد اختلاف فرانسه و ایران این است که مردم ایران علاقه ای به خرید کتاب ندارند و ترجیح می دهند کتاب را برای مطالعه به امانت بگیرند درحالی‌که در فرانسه مردم علاقه به خرید کتاب دارند.
بسته بودن فضای مدرسه و فراری بودن دانش آموز از مدرسه، خود یکی از مشکلات است. چه باید کرد که اوقات فراغت دانش آموز یا دانشجو به کتابخانه های مدارس و دانشگاه ها گره بخورد؟
 ازآنجاکه دانش آموزان فرصت کافی برای حضور در کتابخانه را ندارند، مسئول کتابخانه مدارس می تواند مجموعه ای از کتب الکترونیکی یا فایل های سخنرانی علمی یا فرهنگی آموزنده را تهیه و در اختیار دانش آموزان قرار دهد. به دلیل علاقه زیاد دانش آموزان به فضای مجازی، این محصولات در اوقات فراغت، منزل یا سرویس مدرسه مورداستفاده آن ها قرار خواهد گرفت.
پیشنهادتان برای نحوه مشارکت دادن دانش آموزان و دانشجویان در امور کتابخانه چیست؟
 مشارکت دانشجویان در کتابخانه دانشگاه به‌صورت کار دانشجویی می باشد. دانشجو می تواند در ساعات خالی خود به مسئول کتابخانه کمک کند که این کار، گذشته از کمک‌هزینه، سابقه ای برای اشتغال دانشجو در آینده محسوب می شود اما در مدارس چون دانش آموزان اوقات فراغتی ندارند امکان کمک به مسئول کتابخانه منتفی است. همچنین در زمان نمایشگاه کتاب، دانشجوهایی که تمایل به همکاری با کتابخانه دارند، می توانند به همراه مسئول کتابخانه در اطلاع-رسانی و ارتباط با اساتید و دانشجویان دیگر برای انتخاب و خرید کتاب کمک کنند. در کنار آن، پیشنهاد می شود به دانشجویانی که به مسئول کتابخانه در خرید کتاب کمک می کنند، بن کتاب تعلق گیرد. در مدارس نیز می توان برای دانش آموزانی که به مسئول کتابخانه کمک می کنند، در نمره درس پرورشی یا نمره انضباط ارفاق کرد. همچنین دانش-آموزان می توانند در چیدمان کتاب های کتابخانه، کمک به امانت دادن کتاب ها و همچنین خرید کتب موردنیاز کتابخانه کمک کنند.
در پایان اگر صحبتی باقیمانده است، بفرمایید.
 بزرگ‌ترین دغدغه عزیزانی که در رشته کتابداری تحصیل کرده اند، مسئله استخدام آن‌ها می باشد. اگر وزارت آموزش-و پرورش برای هر مدرسه یک فارغ التحصیل کتابداری استخدام کند که بتواند مثل دیگر معلمان، دروسی مثل روش های صحیح مطالعه، روش های تحقیق و ... را تدریس کنند، هم مشکل بیکاری این عزیزان حل می‌شود و هم فارغ التحصیلان کتابداری با روش های صحیح می توانند دانش آموزان را مشتاق به محیط کتابخانه و مطالعه نمایند. در بیشتر دانشگاه های مطرح دنیا، مسئول کتابخانه که فارغ التحصیل رشته کتابداری می باشد مثل بقیه اساتید دانشگاه می تواند تدریس داشته باشد و حتی حقوق بالاتر از بقیه کارکنان به همراه اساتید دریافت کند.
خلاصه راهکارها:
1- اردوهای یک روزه دانش آموزی به کتابخانه های عمومی توسط مدارس اجرا و تداوم یابد.
2- به دلیل محدودیت، مدارس با انعقاد تفاهم نامه همکاری با کتابخانه ها، می توانند دانش آموزان را در ساعات غیرمدرسه به سمت مطالعه و کتابخانه علاقه مند سازند.
3- مسئولان کتابخانه ها از فارغ التحصیلان رشته کتابداری انتخاب و کلاس‌هایی توسط این افراد با عناوین روش -های تحقیق و پژوهش برای دانش آموزان و دانشجویان گذاشته شود.
4-  کلاسی با عنوان «زنگ مطالعه» برای دانش آموزان مدارس به‌خصوص در مقطع ابتدایی پیش بینی گردد تا افراد از همان دوران کودکی با مطالعه انس بگیرند.
5- اساتید و معلمان باید کلیات درس را در کلاس ارائه نموده و دانش آموزان را موظف به پژوهش های بیشتر در موضوع درس نمایند.