موسسه صراط مبین

سلسله گفت گو های کارشناسی با موضوع خرافه گرایی

• چه راهکارهایی برای تقویت فرآیند آگاهی‌بخشی جهت جداسازی خرافات از دین در پنج قلمرو دین(اعتقادی، مناسکی، تجربی، فکری و پیامدی) پیشنهاد می‌کنید؟
بستر فرهنگی لازم جهت رشد فرآیند آگاهی‌بخشی، تقویت عقل گرایی و علم گرایی اعتدالی است؛ یعنی ما در جامعه دچار عقل گرایی های افراطی و تفریطی هستیم. البته برای عدّه ای حدومرز افراط‌وتفریط روشن نیست تا چه رسد به عقل گرایی اعتدالی. در این زمینه، توجه به تناسب برنامه ها و روش ها با مراکز شهری و روستایی و مناطق مرکزی و مرزی و حاشیه ای از اهمیت شایانی برخوردار می‌باشد. نوع مواجهه و درمان آسيب و تقويت بستر فرهنگي در هريك از اين مناطق متفاوت از ساير نقاط است.
ازجمله عوامل دیگر، تغذیه معنوی مناسب در محیط جامعه برای جوانان است. جوان تشنه معنویت، در کشوری که معنویت نیز در آن در حال رشد است؛ با الگوهای کاملی چون حضرت آیت‌الله بهجت (ره)، آيه الله قاضي (ره) و کتاب های سنگینی در باب عرفان مواجه می شود که نمی تواند خود را بر آنان تطبیق دهد؛ به همین جهت، احساس می کند که آن‌ها برایش قابل‌استفاده نیستند؛ بنابراین سراغ منابع ساده‌تر مي‌رود و سر از الگوهای خرافی درمی‌آورد. درنتیجه، لازم است براي نسل نو تغذيه مناسب معنوي فراهم شود. همچنين در تبلیغ مسائل معنوی، تنها به مباحث احساسی سطحی اکتفا نشود و بار علمي آن‌ها تقويت شود.
پاسخ گویی به شبهات در مسئله معنویت نیز ازجمله موارد مهم در راستای تقویت بستر فرهنگی و اجتماعی است. برای جوانان، گاهی این سؤال مطرح است که چرا برای کسب معنویت تنها باید راه های اسلامی را پیش بگیریم درحالی‌که روش های راحت تری نیز از سوی گروه ها و فرقه های دیگر ارائه می شود؟
البته این کار نباید فقط به‌صورت فلسفی و نوشتن کتاب باشد؛ بلکه باید از ابزار هنر همانند کلیپ های دو، سه دقیقه ای، فیلم های کوتاه، برنامه های طنز و سریال ها نیز استفاده کرد؛ و در ضمن آن، عقل گرایی اعتدالی، تقویت و خطرات عقل گرایی افراطی گوشزد شود. متأسفانه گاهی همین برنامه ها، مروّج پاره ای از خرافات هستند؛ یا این‌که به این مسئله به اندازه مسائلی مانند ازدواج صحیح، اختلافات خانوادگی و مسائل جنسی اهمیت داده نمی شود.
برای دستیابی به این فرهنگ سازی و پاسخ گویی به شبهات باید از فرصت های طلایی به‌خوبی استفاده کرد؛ زیرا در خیلی از مواقع بااینکه شبهه ای در ذهن جوان وجود دارد و جواب آن نیز آماده است، اما به سراغ آن نمی‌رود. برای این کار باید از لحظات کوتاهی که پیش می آید مثل برنامه های تلویزیونی که شب ها پخش می شود و یا زمان هایی که متعهد هستند در محل کار به سر برند حداکثر بهره برداری را نمود و پیام-ها را با شیوه هایی غیرمستقیم انتقال داد. به‌عنوان‌مثال، در بحث فرهنگ سازی نماز، کتابی توسط ستاد اقامه نماز چاپ و برای فرهنگ سازی نماز در محیط اداره و کار، پخش شده است. چیزی شبیه این، برای فرهنگ سازی تقویت عقل‌گرایی و علم گرایی اعتدالی در محیط اداره نیز، باید صورت گیرد.
این گونه نیست که خرافه پرستی فقط از جانب دین‌داری متعصبانه و كوركورانه رخ دهد؛ یعنی تنها دین-زدگی عوامانه و متعصبانه و هر توهمی را دین تلقی کردن سبب خرافه  شود؛ بلکه گاهی شخصی آن‌قدر ادعای عقل‌گرایی دارد که خدا و دین را نیز منکر می شود. خرافه یعنی نوعی تعصب که مبنای عقلی نداشته و فقط بر مبنای گرایش باشد؛ این گرایش چه از نوع شرق زدگی باشد و چه از نوع غرب زدگی، وقتی متعصبانه و کورکورانه صورت گیرد، خرافه است.
• چه راهکار‌ی برای آگاهی‌بخشی جهت جداسازی خرافات از دین در پنج قلمرو دین(اعتقادی، مناسکی، تجربی، فکری و پیامدی) از سوی حاکمیت پیشنهاد می‌کنید؟
حاکمیت باید تمامی نهادهای مؤثر در ایجاد خرافه پرستی را هدایت کند. نظام حاکم می تواند با همکاری حوزه و دانشگاه در هدایت نهادهای چندگانه  مؤثر در این امر، ایفای نقش کند. انسجام و همکاری نهادهای حاکمیتی در رفع خرافات بسیار مؤثر خواهد بود.
• مهم‌ترین نقاط کانونی در شکل‌گیری خرافات در پنج قلمرو دین(اعتقادی، مناسکی، تجربی، فکری و پیامدی) چیست؟ و چه راهکارهایی برای حل و رفع آن‌ها پیشنهاد می‌شود؟
متأسفانه در برخی موارد، خانواده و نظام تعلیم و تربیت، مهم‌ترین حفره و مجرای ترویج خرافه‌پرستی قرار می‌گیرد. البته اصل توجه به این امر و این‌که دغدغه ای وجود دارد و فعالیت هایی در این باب صورت می-پذیرد جزو نقاط قوت است. در حوزه علمیه بخشی برای فرق و ادیان و خرافه ها تشکیل شده است. در جاهای دیگر نیز برای شناسایی و مقابله با عرفان های کاذب فعالیت هایی انجام می دهند. این نشان می دهد که حاکمیت نیز تا حدی به این امر توجه دارد.
اما به نظر می رسد که نقاط ضعف از نقاط قوت بیشتر است. یکی از نقاط ضعف این است که آسیب‌شناسی جامعی پیرامون این مسئله صورت نگرفته است. هنوز ما یک کار علمی مشتمل بر مؤلفه های جامعه‌شناسی، روانشناسی، مردم شناسی و دین پژوهی انجام نداده‌ایم.
اما نقطه‌ضعف دیگر این است که هنوز همه ابعاد و مصادیق خرافه برای مسؤولین مربوطه روشن نیست.
همه نهادهای مؤثر در تربيت؛ مانند خانواده، نهادهای رسمی و غیررسمی مرتبط با تعلیم و تربیت، نهادهای اقتصادي، نهادهای سیاسی و حکومتی و روابط بین المللی، در ایجاد خرافه مؤثرند؛ بنابراین ورود همین نهادها به عرصه خرافه ستيزي در تقویت و درمانش نیز تأثیرگذار خواهند بود.
اگر قرار باشد اقدامی صورت گیرد باید این نهادها نیز با یکدیگر تعامل داشته باشند. اگر مدرسه مستقل از خانواده و خانواده مستقل از مدرسه کارهایی را انجام دهد و تعامل لازم میان نهادها برقرار نباشد؛ دستاورد لازم حاصل نمی شود.
خلاصه راهکارها:
• عقل‌گرایی و علم‌گرایی معتدلانه تقویت و حدود افراط‌-تفریط در حیطه عقل‌گرایی و علم‌گرایی تبیین شود.
• راهکارهای درمانی متناسب با خرافه گرایی در مناطق مختلف بررسی، تبیین و اجرا شود.
• تغذیه معنوی مناسب در جامعه برای جوانان توسط نهادهای مربوطه برنامه‌ریزی و اجرا شود.
• مبلغان در تبلیغ مسائل معنوی، به مباحث احساسی و سطحی اکتفا نکنند.
• از ابزارهای هنری و شیوه‌های غیرمستقیم جهت تبیین مفاهیم معنوی و عقل‌گرایی اعتدالی استفاده شود.
•  مردم توجیه شوند که در خصوص عقاید، به‌صورت متعصبانه و کورکورانه هر مطلبی را قبول نکنند.
• حاکمیت، مسئولان را نسبت به خرافه توجیه و آموزش دهد.
• تحقیقات جامعی پیرامون خرافه و خرافه ستیزی انجام شود و تعامل سازنده بین نهادهای تربیتی برقرار شود.
• فعالیت های تبلیغی مبلغان دینی برای مقابله با خرافه‌پرستی برنامه‌ریزی و نظارت شود.
• بسته‌های آموزشی بر اساس شاخصه عقل‌گرایی و علم‌گرایی معتدلانه جهت مقابله با خرافه گرایی در سطح جامعه، تهیه و توزیع گردد.

برای دیدن متن کامل این مطلب وارد شوید سپس در این قسمت کلیک نمایید